رضا شادمان فر

فقدان یک چارچوب نظری - عملیاتی و مدل مفهومی منسجم برای نهادینه سازی مشارکت در برنامه ریزی شهری، چالشی اساسی در ادبیات معاصر برنامه ریزی شهری است. پژوهش حاضر باهدف تدوین نظریه زمینه ای ظرفیت سازی نهادی در توسعه محله محور و با اتکا بر نظریه های نهادگرایی جدید و برنامه ریزی مشارکتی انجام شده است. این پژوهش با رویکرد تفسیری - انتقادی و روش شناسی کیفی در طی دو مرحله، ابتدا با استفاده از تحلیل محتوای کیفی اسناد و قوانین مرتبط با مدیریت محله ای؛ و سپس انجام 20 مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با متخصصان حوزه های برنامه ریزی شهری، مدیریت شهری و توسعه اجتماعی اجرا شده است. نتایج نهایی این مطالعه منجر به شناسایی شش مقوله محوری منجر گردید که در قالب یک چارچوب مفهومی یکپارچه، تعامل میان اجتماع محلی، ظرفیت سازی نهادی، حکمروایی محلی و روابط قدرت را تبیین می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که ظرفیت سازی نهادی به عنوان فرایندی مشارکتی، از طریق آموزش و توانمندسازی جوامع محلی محقق می شود و پیامدهای آن در سه سطح فردی، جمعی و نهادی - سازمانی قابل ردیابی است.

با توجه به اهمیت ظرفیت سازی نهادی در اجتماعات محله ای پژوهش حاضر با هدف شناسایی چالش ها و راهکارهای ظرفیت سازی نهادی در اجتماعات محله ای انجام شد. برای این کار ضمن بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش، چهارچوب کلی سوالات مطالعه برای فاز کیفی مطالعه مشخص شد. اطلاعات با روش کیفی و با رویکرد تحلیل محتوای قراردادی از طریق مصاحبه با 20 نفر از صاحب نظران حوزه های شهرسازی، برنامه ریزی شهری، علوم اجتماعی و ... که از طریق روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها در محیط نرم افزار مکس کیودا-2018 انجام شد. نتایج در دو مقوله اصلی چالش ها و موانع ظرفیت سازی نهادی و راهکارهای ظرفیت سازی و 13 زیرمقوله شامل: تمامیت خواهی دولت و نهادسازی تحمیلی، عدم بومی سازی ظرفیت سازی نهادی، فقدان ساختار سازمانی اجرایی کارآمد، موانع قانونی حقوقی، تعارض منافع و پتانسیل فسادزای برنامه های مشارکت نهادی، سرمایه اجتماعی پایین، بافت اجتماعی نامتجانس و روابط ارگانیک، (طراحی و اجرای برنامه های مشارکتی، طراحی و بازنگری قوانین و آیین نامه ها، تقویت نقش پرورشگری نهادهای دولتی، برنامه ریزی محله محور پایین به بالا، افزایش سرمایه اجتماعی، پیوند سنت و مدرنیته در ظرفیت سازی نهادی ارائه شد. در نهایت انجام مناسب ظرفیت سازی مستلزم توجه به چالش ها و موانع و استفاده از راهکارهای مناسب از جمله همکاری و هماهنگی عناصر ظرفیت سازی است.