سعیده غروی

رویکرد جدید دین پژوهان در بررسی آیات و اعتقاد به نقش تدریج و تاریخمندی متون در تعیین و تغییر برخی احکام، برخی نواندیشان را بر آن داشت که برخی آیات احکام و نیز قوانین اسلامی را با توجه به شرایط اجتماعی روز بازنگری کرده و نظریات جدیدی در برخی احکام اسلامی مانند مسئله تعدد زوجات بیان دارند. براین اساس، پژوهش حاضر به هدف بررسی، تحلیل و تطبیق دیدگاه طاهر حداد و ابوزید که از نواندیشان در این زمینه هستند، انجام شد. بدین ترتیب کلیه کتب و مقالات منتشر شده در این موضوع مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی به عمل آمده پژوهشی که موضوع مقاله حاضر در آن بررسی شده باشد، یافت نشد. نتایج بررسی های پژوهش حاضر نشان داد که دیدگاه ایشان با مفاد آیات 3 و 129 سوره نساء منطبق نیست؛ زیرا آیه 3 حکمی چندوجهی که شامل حداقل و حداکثر حکم است را بیان نموده و آیه 129 نیز با وجودی که از عدم امکان عدالت قلبی سخن گفته است، مطلبی دال بر تغییر و تبدیل حکم تعدد زوجات بیان نکرده و آن را نسخ ننموده است.

بررسی ساختار هندسی آیات قرآن کریم بر پایه اهداف سور، رویکرد جدید عصر حاضر است که از آن با عنوان تفسیر ساختاری یاد می شود. غرض اصلی مفسران در این شیوه، تبیین هدف کلی سوره و کشف اهداف جزئی است که بر پایه سیاق در بندهایی مجزا اما مکمل چینش شده و با نظمی منطقی انسجام یافته است، چنان که مبنای تفسیر المیزان بر این اساس پی ریزی شده است. ساختار مقاله حاضر بر اساس ساختاربندی تفسیر المیزان بوده و مطالب آن با تکیه بر نظر تفسیری علامه طباطبایی و بررسی برخی تفاسیر شیعه و اهل سنت تنظیم شده است. نتیجه حاصل از بررسی تفاسیر در ارتباط ساختاری آیات این سوره، بیانگر تبیین اصول اعتقادی دین مبین اسلام است که در آیات اولیه با بحث نبوت آغاز می گردد و پس از تشریح آن، توحید، موضوع سخن قرار گرفته و آنگاه معاد به عنوان سومین اصل مورد تأکید سوره واقع شده است. در بخش دوم سوره، روی سخن به اعراب عصر نزول است. مرور اصول نامبرده، تأکیدی بر ثابت و حقیقی بودن این امور در همه ادیان الهی است. پایان این سوره نمودی از قدرت لایزال الهی است.

نظام ولایت تکوینی نظامی است متشکل از نظام های جزئی که ولایت مطلقه الهی را در تمام شئون و ابعاد آن به نمایش می گذارد. بر مبنای آیات قرآن عالم هستی بر اساس تجلی ذات الهی در مقام اسماء و صفات به ظهور رسیده است. کثرت اسماء حق به گونه ای است که هر آنچه در جهان خلقت رخ می دهد بر پایة اسمی از اسماء الهی است و هر اسمی بنابر اقتضایی که دارد آثاری را در عالم هستی در پی خواهد داشت. بر این اساس ولایت مطلقة خداوند در تمام عالم هستی بی انقطاع و به گونه ای بسیط و یکپارچه جاری خواهد بود. از منظر امام خمینی ولایت خداوند با اسم شریف الله که اسم اعظم است بر انسان کامل بدون واسطه اسمی از اسماء، و بر دیگر موجودات به واسطه اسماء دیگر تجلی کرده است. ایشان معتقدند انسان کامل منحصر در حقیقت محمدیه و اولیاء ایشان است اما سایر انسان ها به عنوان انسان سالک می توانند با خرق حجب انیت و انانیت و رسیدن به مقام ذل عبودیت و تمکن در این مقام به مرتبه قرب نوافل رسیده، صاحب تصرف در عالم شوند. ایشان قرب نوافل را مرتبة اول ولایت و نهایت آن را قرب فرائض معرفی می کنند که در پرتو آن بنده گوش و چشم حق می شود.

حاکمیت نیز چونان دیگر سازمان های مدیریتی با تعیین اهداف آغاز می شود. هر چند اهداف، نقطه پایانی حرکت است و مطلوب سازمان برای دست یابی، اما با در نظر گرفتن دورنمای آن و برنامه ریزی بر مبنای آن، سازماندهی امور شکل می گیرد و در گزینش، هدایت، کنترل و ارزیابی اعضای سازمان، ملاک عمل قرار می گیرد. راهنمایی و هدایت کارگزاران، با توجه به اهداف، شکل می گیرد و مدیریت سازمان برای کنترل امور واگذاری شده و دوری یا نزدیکی آن به نقشه مهندسی شده، نیازمند الگوی ارزیابی است تا همواره معیار حرکت را با طراحی از پیش تعیین شده بسنجد و از انحراف و سستی امور بکاهد. بارزترین مشخصه مدیریت علوی حقّ مداری، عدالت محوری و قانون گرایی است که با کردار صحیح در دست یابی به اهداف الهی عجین شده است. در اندیشه حکومتی آن حضرت هدف، وسیله را توجیه نمی کند؛ زیرا هدف آن گاه ارزشمند است که بر پایه پلکانی از حقایق بنا شده باشد. در غیر این صورت، قرآن سر نیزه کردن است در مقابل قرآن ناطق و فریفتن انسان های متحجری است که از قرآن جز بعد مادی و ظاهری آن، عایدی نداشته و جز با تفسیر به رأی به کلام الهی دست نیازیدند.