زهرا (ماندانا) طلایی

رنه گنون محقق سنت گرای فرانسوی به عنوان یک نماینده ی برجسته ی تفکر متافیزیک، مطالعات سنتی و پایه گذار حکمت جاویدان در قرن بیستم میلادی شناخته می شود. وی در آثار خود به بررسی و تبیین مفاهیم متافیزیکی و سنتی معتبر در ادیان و فلسفه ی شرقی و غربی پرداخت. تفکر گنون به واسطه ی مفاهیمی همچون اصالت، وحدت وجود و سازمان معرفتی، تاثیر قوی ای بر روی ادبیات متافیزیک و مطالعات سنتی داشته است. از طرف دیگر فریدریش نیچه به عنوان یکی از پیشگامان فلسفه ی ارتقای انسان شناخته می شود. او به چالش ارزش ها و مفاهیم سنتی و متعارف پرداخت و نقش آن ها را در زندگی وجودی انسان مورد بررسی قرارداد. نظریات او درباره ی اراده ی قوی، اَبَر انسان و مرگ خدا، الهام بخش برای جریان هایی نظیر ارتقای انسان، نیهیلیسم، اراده ی معنوی و فلسفه ی وجود بشری بوده اند . چگونه با تحلیل تفکرات رنه گنون و فردریش نیچه به نقد مدرنیته و هنر مدرن می رسیم؟ و این تحلیل چه تاثیری بر فهم ما از این مفاهیم دارند؟ در ابتدا باید به اهمیت نقد مدرنیته و هنر مدرن اشاره کرد و در ادامه به زندگی، تفکر و آثار و در نهایت نقدهای این دو فیلسوف پرداخت.

سفر قهرمان تعبیری است که بسیاری از پژوهشگران عرصه ی هنر در پژوهش های خود از آن استفاده می کنند. کریستوفر ووگلر براساس نظریه ی تک اسطوره ی کمبل و اینکه همه ی اسطوره ها از اشکال واحد کهن الگوها تبعیت می کنند که در هر زمان و مکان در قالبی ویژه نمود می یابند، الگوی «سفر قهرمان» را ارائه داد. این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی و به شیوه اسنادی و کتابخانه ای در نظر دارد زندگی حضرت یونس% را به روایت قرآن براساس الگوی سفرنویسنده کریستوفر ووگلر بررسی نماید. قهرمانی که قوم خود را با یک نفرین ترک می کند و بعد از طی کردن سفر، بازگشتی دوباره به سوی قوم خود دارد. قهرمانی که در دل ماهی می رود و در کام ماهی شدن ایشان، ما را به یاد ژرف ترین غار ووگلر می اندازد. در نهایت این قهرمان و داستان زندگی او اکسیری برای آیندگان شد. قهرمانی که دو سفر بیرونی و درونی را با موفقیت پشت سر می گذارد. داستان به دریا زدن یونس و در کام ماهی شدن ایشان در کتب تاریخی و تفسیری و حتی در ادبیات فارسی آمده است. با این حال جای این داستان و این قهرمان بزرگ در فیلمنامه ها و نمایشنامه ها خالی است و جا دارد با نگاهی نو از داستان این پیامبر یاد شود.

رساله ی «لوایح» اثر عبدالرحمان جامی، شاعر و عارف برجسته قرن نهم هجری، یکی از آثار مهم در زمینه ی زیبایی شناسی عرفانی هنر به شمار می رود. «لوایح» به بررسی مفاهیم عمیق و پیچیده ی زیبایی، عشق و تجلیات الهی در بستر عرفان اسلامی می پردازد و تلاش دارد تا ارتباط میان این مفاهیم را در هنر به تصویر بکشد. در زیبایی شناسی عرفانی، خداوند به عنوان منبع زیبایی در تمام عوالم هستی در نظر گرفته می شود. عالم ناسوت، آینه ی عالم لاهوت است و همه انعکاس نور الهی را در خود دارد. شاعران و عارفان، در آثار خود، مفهوم زیبایی و ارتباط آن با جمال الهی را به تصویر می کشند. از منظر جامی، هنر وسیله ای است که از طریق آن هنرمند می تواند به کشف و بیان زیبایی های نهفته در جهان بپردازد. او معتقد است که خلاقیت هنری یک فرآیند روحانی است که در آن هنرمند با الهام از عشق الهی، به خلق آثار هنری می پردازد. این مقاله به بررسی این سوال اصلی می پردازد: «چگونه جامی در رساله ی «لوایح» به زیبایی شناسی عرفانی هنر پرداخته و چه مفاهیم کلیدی در تبیین زیبایی و هنر در این رساله به کار رفته اند؟» روش تحقیق در این پژوهش شامل تحلیل محتوای متنی رساله ی «لوایح» و بررسی مفاهیم کلیدی زیبایی شناسی عرفانی از دیدگاه جامی است. این روش شامل بررسی دقیق متون رساله و استخراج مفاهیم مرتبط با زیبایی، عشق و تجلیات الهی می باشد. لوایح را می توان به عنوان یک اثر زیبای هنری و عرفانی در نظر گرفت. اثری که هنر و عرفان دوشادوش هم برای رسیدن به کمال در حرکتند.

ابن سینا، فیلسوف و دانشمند بزرگ ایرانی، یکی از پرنفوذترین متفکران جهان اسلام است که دیدگاه های او در زمینه های مختلف علمی و فلسفی، از جمله هنرهای نمایشی، تأثیرگذار بوده است. ابن سینا معتقد است که خلاقیت نتیجه ای از تعامل مستمر بین عقل و تجربه است. او بر این باور بود که هنرمندان باید از طریق تجربیات خود، ایده های جدید و ابتکارات هنری را کشف کنند و به کار ببرند. این فرآیند خلاقانه به هنرمند اجازه می دهد تا آثاری اصیل و نوآورانه خلق کند که نه تنها از نظر زیبایی شناسی بلکه از نظر معنوی نیز غنی باشند . از نگاه ابن سینا، آفرینش هنری فرآیندی است که در آن هنرمند باید با تکیه بر عقل و دانش خود، به بررسی و تحلیل دقیق موضوعات بپردازد و سپس با الهام گرفتن از تجربه ها و دیدگاه های جدید، اثری نوین و منحصر به فرد خلق کند. او تاکید می کند که خلاقیت نه تنها به توانایی هنرمند در ایجاد ترکیبات و ایده های جدید بستگی دارد، بلکه به تعهد و پشتکار او در پیگیری و تحقق این ایده ها نیز مرتبط است . در این پژوهش، به تحلیل دیدگاه های ابن سینا درباره ی خلاقیت و آفرینش در هنرهای نمایشی می پردازیم و نشان می دهیم که چگونه می توان از آموزه های او برای تقویت و ترویج خلاقیت در هنرهای نمایشی معاصر استفاده کرد. همچنین به بررسی تاثیرات این دیدگاه ها بر هنر و فرهنگ اسلامی پرداخته و نقش آنها را در تحولات هنری مختلف بررسی می کنیم .