فائزه ایران پور

مقاله پیش رو تلاشی است در راستای تحلیل آیات سوره مزّمّل بر اساس نظریه نقشگرای نظام مند هلیدی. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ساز و کار های مربوط به بازنمایی مقولات وجه نمایی، یافتن انواع نقش های گفتاری به کار رفته در متن این سوره، مشخص ساختن انواع فرایند های به کاررفته و در پایان، یافتن انواع ساخت های آغازگری است. نتایج پژوهش حاکی از این است که بر اساس فرانقش بینافردی، وجه غالب در اکثر بند های این سوره وجه خبری است و این نتیجه مبیّن این نکته است که  بیشتر آیات جنبه واقع گرایانه و توصیف حقایق دارند و همچنین، خداوند می خواهد با استفاده بیشتر از این وجه، قطعیّت سخن خود را برساند و نوعی حسّ اطمینان در مخاطب ایجاد کند. همچنین، زمانِ حال، زمان غالب در متن سوره مزبور است و ازآنجا که  زمان حال زمانی است که دامنه آن وسیع و درواقع شامل همه زمان ها نیز می تواند باشد، گوینده در متن این سوره بیشتر افعالی با زمان حال را به کار برده است. بررسی قطبیّت بند ها حاکی از درصد بالای قطبیتِ مثبت نسبت به قطبیت منفی است و این غالب بودن قطبیت مثبت درکنار غالب بودن وجه خبری،  قطعیت سخن گوینده را بیشتر می کند. به علاوه، بر اساس فرانقش بازنمودی، فرایند مادی بیشترین بسامد را در متن سوره دارد. فراوانی بالای فرایند مادی به دلیل عینی بودن کلام در متن سوره است؛ هرچه سخن عینی تر باشد، متن تأثیرگذار تر است. بر اساس فرانقش متنی، ساخت آغازگر بیشتر بند ها بی نشان است و این غالب بودن نشان می دهد که گوینده در تلاش است تا از همان سازوکار متداول در زبان روزمره، در ساخت اطلاعی بهره بگیرد.

پژوهش حاضر درصدد است در چارچوب اصول نام شناسی و با استفاده از دو معیار زبان شناختی به بررسی جای نام کشورهای آسیایی بپردازد. معیار نخست به شناسایی عوامل مؤثر در نام گذاری هر کشور اختصاص دارد، از جمله تأثیرات سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی، مذهبی و سایر جنبه ها که نقش مهمی در شکل گیری این نام ها داشته اند. معیار دوم به نحوه ورود این جای نام ها به زبان فارسی معیار در ایران می پردازد و بررسی می کند که این نام ها از چه طریقی در زبان فارسی رایج شده اند. برای نیل به اهداف پژوهش، پیکره پژوهش شامل 43 جای نام از کشورهای آسیایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که از میان 9 عامل، نام قوم یا قبیله و ویژگی های جغرافیایی تأثیرگذارترین عوامل محسوب می شود؛ زیرا مجموعا 14 کشور براساس نام قوم یا قبیله و 13 کشور براساس ویژگی جغرافیایی نام گذاری شده اند. علاوه بر این، عواملی همچون جهت جغرافیایی، سلسله پادشاهی، ویژگی مردمان، شخص، مکان مذهبی، خدایان و حیوان نیز در نام گذاری کشورهای آسیایی دخیل هستند. نتایج مربوط به معیار دوم نشان داد که قرض گیری مهم ترین عامل در کاربرد جای نام کشورهای آسیایی در فارسی محسوب می شود، زیرا جای نام ۲۸ کشور براساس فرایند قرض گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. علاوه بر قرض گیری، فرایندهای ابداع و ترجمه قرضی نیز در نحوه کاربرد این جای نام ها در فارسی نقش دارند.

بررسی نام های خاص یکی از حوزه های مطالعاتی جالب توجه در زبان شناسی اجتماعی محسوب می شود که به شاخه نام شناسی معروف شده است. این شاخه به زیرشاخه های مختلفی تقسیم می شود که یکی از شناخته شده ترین آن ها «جای نام شناسی» است. جای نام شناسی به بررسی نام مکان های جغرافیایی براساس اصول زبان شناسی می پردازد. پژوهش حاضر نیز درصدد است با تکیه بر دو معیار به بررسی جای نام کشورهای قاره آفریقا بپردازد. براین اساس، پژوهش حاضر دو هدف عمده دارد. هدف نخست، تعیین عوامل اصلی مؤثر در نام گذاری کشورهای آفریقایی است؛ به عبارت دیگر، با بررسی ریشه شناختی نام کشورهای آفریقایی به دنیال تعیین  عوامل اجتماعی مختلفی همچون سیاست، جغرافیا، مذهب و ... در نام گذاری کشورهای آفریقایی خواهیم بود. هدف دوم، بررسی نحوه کاربرد نام بین المللی جای نام های آفریقایی در فارسی است. براین اساس، ضمن مقایسه نام بین المللی هر کشور با صورت رایج آن در فارسی معیار، روش ورود و نحوه کاربرد آن جای نام در فارسی را بررسی خواهیم کرد. برای نیل به این اهداف، پیکره پژوهش شامل 50 جای نام از کشورهای آفریقایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که از میان 7 عاملِ ویژگی های جغرافیایی، نام قوم و قبیله، ویژگی مردمان، نام پادشاه، نام محصول رایج، نام شهر و جهت جغرافیایی، عامل نخست یعنی ویژگی های جغرافیایی با میزان فراوانی 21 مورد، تأثیرگذارترین عامل در نام گذاری کشورهای آفریقایی محسوب می شود. نتایج مربوط به هدف دوم نیز نشان داد که قرض گیری، مهم ترین عامل در کاربرد جای نام کشورهای آفریقایی در فارسی است؛ چراکه جای نام 45 کشور براساس فرایند قرض گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. پس از قرض گیری، فرایندهای ترجمه قرضی و ابداع  نیز در نحوه کاربرد تعدادی از جای نام های آفریقایی در فارسی دخیل هستند.