رحمت الله صدیق سروستانی

دولت مهمترین نهاد جامعه است و جامعه شناسی علم شناخت نهادهای اجتماعی است. تاکنون تحلیل و تبیین تحولات اجتماعی و اقتصادی دربیشتر پژوهش‏‏‏ها تحت الشعاع پارادایم‏‏‏ها و رویکردهای مسلطی مانند نوسازی‏، وابستگی ونظام جهانی بوده و از بررسی نقش نهاد دولت در تحولات غفلت شده است.این مقاله با رویکرد نهادگرایی تطبیقی بررسی مجدد مفهوم دولت و بازگشت به آن را در تحلیل‏های جامعه شناسی مطرح می‏کند و جایگاه و نقش مؤثر دولت را از رویکردی خاص که آن را یک نهاد مهمّ اجتماعی تلقی می‏کند، برطبق نظریه‏های مختلف، نشان می‏دهد و عوامل بازگشت به دولت به عنوان یک نهاد اجتماعی را تعیین و چالش‏های مربوطه را مطرح می‏سازد

سؤال اصلی مقاله حاضر این است که چرا در میدان های ورزشی و خارج از آن خشونت ودرگیری پدید می‌آید؟ خشونتی که همواره توان تبدیل شدن به اغتشاشی جدی را دارد. این پژوهش از طریق روش گزینشی- ترکیبی و عمدتا کیفی انجام شده است. نویسنده پس از تقسیم بندی و طبقه بندی درگیری های پیش، هنگام و پس از مسابقه و داخل و خارج از ورزشگاه، امکان و شرایط ظهور خشونت را مورد وارسی قرار داده است.

حج یکی از فروع دین اسلام و مجموعه اعمال واجبی است که هر فرد مسلمان بالغ‘ عاقل و آزاد در صورت داشتن استطاعت مالی (و جسمی) بایستی یکبار در طول عمر خود آنرا انجام دهد. مطابق احادیث و روایات‘ حج چهارمین رکن از ارکان دین اسلام و پرچم آن است. حتی حیات و بقاء دین را وابسته به پابرجائی کعبه و وجود مراسم حج دانسته اند و به ترک کنندگان آن وعده عذاب الهی داده اند. حج را شریعت هم نامیده اند‘ یعنی در واقع حج را مینیاتوری از تمام دین اسلام شمرده اند. در هیچ یک از عبادات دیگر‘ این همه ویژگی اسلامی یکجا جمع نشده است و خداوند با واجب ساختن حج خواسته است ابعاد گوناگون تعالیم و دستورات اسلامی را در یک عبادت واحد جای دهد‘ تا هر مستطیعی در عمر خویش یک بار و در مدت معینی اسلام را در تمامیت آن ‘ اما به صورت مختصر و محدود تجربه و تمرین نماید. حج سیری کوتاه و نگرشی گذرا به تاریخ صدر اسلام و تأسیس و رشد مکتب نیز هست. مکه و بخصوص مدینه کتاب خاطرات پیامبر (ص) و یاران اوست. در منطقه مکه‘ همه جا در مسجدالحرام و بیرون آن‘ عرفات‘ غار حرا‘ شعب ابوطالب‘ مشعر و منی و ... و در مدینه نیز مسجد النبی‘ بدر‘ خیبر‘ احد‘ مسجد قبا‘ مسجد مباهله و بقیع و ... همه یادآور روزها و سالهای سخت و آسانی است که بر حبیب الهی و اهل و آل و دوستانش گذشته است. از سوئی حج را می توان مراسم پالایش افراد دانست. جائی که خداوند وعده کرده است که همه گناهان گذشته را می بخشد. حج در واقع می تواند مراسم تشرف و تقرب به درگاه الهی باشد و پاداش حج مبرور جز بهشت نیست و به کسی که اعمال حج را درست انجام داده باشد‘ گفته می شود که : گناهانت آمرزیده شده‘ عملت را هم چون یک نوزاد تازه متولد شده با امید و پویایی از سر بگیر. حج به بیان جامعه شناختی آن‘ ‹‹مناسک گذر››‘ نیز هست. نقطه عطفی است در زندگی هر مسلمان تا در آن جا بار آلودگیها و کژیهای گذشته را طی تشریفات فرهنگی خاص در مکه و بخصوص در عرفات بر جای گذارد و به ‹‹تشرف›› دست یابد و ‹‹حاجی›› شود و در معاهده ای جدید و در تولدی دوباره‘ به عضویت گروهی اجتماعی – دینی درآید که امت سرافراز خیرند و هم دعوت کننده به خیر.

"در ایران، حوادث و بلایای طبیعی بیش از سایر ملل دنیا موجب تاخیر در روند توسعه بوده است. اما در ادبیات اجتماعی و نظریه پردازی تحولات اجتماعی کشور، توجه بسیار کمی به آنها شده و جایگاه حاشیه ای داشته اند. ادبیات نظری موجود در این حوزه اساسا متاثر از رویکردهای علوم پزشکی، مهندسی و مورفولوژی بوده است. یکی از عوامل مهم قابل بررسی در این زمینه، مطالعه نقش و جایگاه مردم است. در این مقاله که مبتنی بر یافته های طرحی پژوهشی در سال 1382 میان 650 خانوار تهرانی است، بر نقش مشارکت مردم در امداد حوادث و عوامل موثر بر آن تاکید شده است. بر حسب تحلیل نهایی ارتباط میان عوامل می توان گفت، میزان مشارکت امدادی تابع سطح دانش و آگاهی افراد نسبت به حوادث و توصیه های ایمنی ارایه شده از سوی نهادها و سازمانهای رسمی مربوط، باور به وجود پیامدهای مثبت مترتب بر تجربه مشارکت و کمک مستقیم در حوادث گذشته، میزان همدلی و مسوولیت پذیری جمعی، احساس بی قدرتی و ناتوانی فرد در برابر نظم عالم و حوادث ناشی از آن بوده است. این مقاله ضمن بررسی جایگاه مشارکت مردمی در مطالعات و نظریه های مربوط به حوادث، تبیینی از وضعیت موضوع مورد مطالعه در ایران ارایه می دهد. "

در این مقاله با استفاده از تئوری نخبگان قدرت و با رویکردی نهادی، گروه قدرت در شهر تهران مطالعه شده است. سؤال اصلی این است که آیا اداره کنندگان سازمان های مهم شهر، یک گروه نخبه قدرت را تشکیل می دهند؟ و آیا می توان مدعی شد که این گروه به طور متشکل بر مسائل اجتماعی شهر تأثیرگذار است؟ این پژوهش برای مطالعه قدرتمندان، بر سازمان های دولتی اداره کنندة شهر متمرکز می شود و سران این سازمان ها را به عنوان نخبة قدرت در نظر می گیرد. روش انجام تحقیق عبارت از مطالعه اسناد و مدارک و مصاحبه با افراد مورد نظر است. مطالعه عملکرد، تصمیم گیری ها و روابط افراد، در نظر گرفتن چند حادثة خاص و نیز جمع آوری اطلاعات حول مشخصات اجتماعی افراد، مجموع داده های ما را تشکیل می دهند.

با وجود تاکیدی که در سطح جامعه بر مفهوم عدالت و لزوم تحقق آن وجود دارد، کمتر به این مطلب پرداخته شده است که اصولا شهروندان و نخبگان جامعه چه برداشت و ادراکی از این مفهوم دارند و چه میزان در درک آنها اشتراک و افتراق وجود دارد. مقاله حاضر سعی دارد تا به نحوه درک و فهم شهروندان و نخبگان از مفهوم عدالت پی ببرد. پس با مرور تعاریف مختلف از مفهوم عدالت، تلاش شد تا ادراک شهروندان و نخبگان از این مقوله تحلیل شود. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ادارک شهروندان با هیچ کدام از تعاریف مرور شده تطابقی ندارد، بلکه سازه ای چند بعدی است و احساس می کنند که عدالت در طول دوران تاریخی معاصر در سطح جامعه محقق نشده است.

گسترش دامنه و پیچیدگی ابعاد و اجزای حوزه های مختلف علم، فعالیت های مشترک اندیشمندان و پژوهشگران و نیاز به تجمع مهارت ها و تخصصهای متنوع برای پاسخگویی به سوالهای روز افزون، کاوش درباره مسائل جدید را اجتناب ناپذیر ساخته و هم اندیشی، هم پژوهی، هم نویسی و هم آفرینی را ویژگی مهم و شاخص جامعه علمی کرده است. اعتقاد نظری و التزام عملی به تفوق عقلانیت و تعمیم مسئولیت به مقبولیت آداب و هنجارهای علمی چون کلیت گرایی، مالکیت جمعی، بی طرفی و نقادی و شکوفایی استعدادهای همیارانه در ساحت ارجمند علم می انجامد. هم اندیشی، هم پژوهی و هم نویسی اندیشمندان و پژوهشگران به هم آفرینی منتهی و تولید جمعی، ادب و اقتضای فرآیند های بالنده معرفتی می‌شود. نبود چنین وضعیتی اسباب دغدغه فکری و نگرانی هوشیارانی خواهد شد که رشد و توسعه علم و معرفت را دلیل پیش افتادگی برخی جوامع و علّت واماندگی کثیری دیگر می دانند. پرسشی که غالباً در این گونه مواقع مطرح می شود،‌این است که اگر رشد و توسعه دانش به رشد و توسعه پژوهش وابسته است و اگر چنین توسعه ای به همیاری، هم پژوهی و هم گرایی اندیشمندان و پژهشگران نیاز دارد، چرا این همه واگرایی؟ همین سؤال، پژوهشی را موجب شده که در این مقاله سعی کرده ایم پاسخی مناسب برای آن بیابیم

مقدمه: عدالت از مفاهیم بنیادی زندگی اجتماعی انسان است. در این مطالعه، با استفاده از نظریه عدالت جان راولز، عدالت به سه متغیر آزادی های اساسی برابر و فرصت های اجتماعی برابر و اصل تمایز تفکیک شده و نگرش افراد به این متغیرها سنجش شده است. روش: این تحقیق با روش پیمایشی انجام شد و واحد تحلیل آن فرد است. جامعه آماری را افراد ۱۸ سال و بزرگتر ساکن شهر تهران تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران ۴۲۸ نفر برای نمونه انتخاب شدند. نمونه گیری از همه مناطق ۲۲گانه شهر تهران، متناسب با حجم آن ها به صورت تصادفی انجام و با استفاده از پرسش نامه و به شیوه مصاحبه، اطلاعات مدنظر گردآوری شد. از آزمون تی، همبستگی و رگرسیون برای بررسی دادهها استفاده شد. یافته ها: میانگین احساس عدالت در میان پاسخ گویان ۱۰/۷۹۶ بود که بیشتر از حد متوسط شاخص (۸/۳۳۵) است. بین احساس عدالت و پایگاه اجتماعی اقتصادی افراد، احساس محرومیت نسبی و میزان احساس عدالت و بین جهت گیری ارزشی افراد و میزان احساس عدالت رابطه وجود دارد. بین احساس عدالت و احساس عزت نفس هم بستگی ضعیفی به دست آمد. بحث: اگر قرار است اصول عدالت مطابق قراردادی عمومی شکل گیرد، برای برقراری احساس عدالتی متوازن در جامعه، باید همه افراد فارغ از پایگاه اجتماعی اقتصادی، این مقدمات و اصول و نحوه اجرای آن را بپذیرند.

مقدمه و هدف: فرآیند جهانی شدن به واسطه ابزارهای فن آوری خود، شیوه های زندگی متفاوت و ایده هایی نو پیش روی زنان گذارده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر ابعاد فرهنگی جهانی شدن بر سه مؤلفه فرهنگی در زنان ایرانی (هویت، اخلاق و پوشش). روش تحقیق: این پژوهش در دو سطح توصیفی و تحلیلی از نوع پیمایشی و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ۳۵۱ نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین دانشجویان دختر دانشکده مدیریت و حسابداری واحد تهران جنوب به تعداد ۴۰۲۳ نفر در سال 1392 به دست آمده است. یافته ها: با توجه به نتایج حاصله از برازش سه معادله رگرسیونی می توان گفت جهانی شدن فرهنگی بر هر سه متغیر هویت، اخلاقیات و پوشش تأثیر دارد. بنابراین فرضیه های اصلی تأیید می گردد. رابطه منفی بین متغیر ابعاد فرهنگی جهانی شدن با هویت زنان؛ رابطه منفی و معکوس بین متغیر ابعاد فرهنگی جهانی شدن با پوشش زنان ایرانی و رابطه معناداری بین متغیر بعد فرهنگی جهانی شدن با اخلاق زنان وجود دارد.  نتیجه گیری: ابعاد فرهنگی جهانی شدن شامل هویت، پوشش و اخلاق بر زنان و فرهنگ زندگی آنان تأثیرگذار است و تأثیر آن به نوع عملکرد مسئولان و سیاست گذاران بستگی دارد. عدم درک شرایط جدید و تمهیدات لازم توسط سیاست گذاران در برخورد فعالانه با موج جهانی شدن، منجر به روند تهدیدی آمیز برای فرهنگ زنان و تضعیف آن خواهد شد.

کارتن خوابی پدیده ای است که سابقه زیادی در کشور ما ندارد و در چند سال اخیر توجه عمومی را به خود جلب کرده است. این مطالعه با روش تحقیق کیفی و با استفاده از رویکرد "مسیر بی خانمانی" به جستجوی علل و ریشه های کارتن خوابی در شهر تهران پرداخته است. داده های این تحقیق از مصاحبه های عمیق با سی و دو کارتن خواب مرد شهر تهران بدست آمده و با استفاده از روش تئوری مبنایی مراحل کار تدوین و نتایج تحلیل شده اند. نتایج نشان می دهد سه مساله مهم اعتیاد به مواد مخدر، ناتوانیهای جسمی و روانی و عدم تطابق با محیط پس از مهاجرت از عوامل تسهیل کننده ورود افراد به مسیر بی خانمانی هستند.