بهمن فکور

بنگاه های کوچک، متوسط و خرد سهم قابل توجهی را در توسعه اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه دارند. با توجه به موقعیت این بنگاه ها در ساختار اقتصادی کشورها، شناخت میزان فعالیت های نوآورانه، محرک ها و موانع نوآوری در این بنگاه ها اهمیت می یابد. هدف این تحقیق، شناخت میزان فعالیت های نوآورانه، مطالعه موانع نوآوری و عوامل انگیزشی برای نوآوری در منتخبی از صنایع کوچک ایران است. داده های این تحقیق، با انتخاب 40 شرکت حاضر در گروه ماشین آلات و تجهیزات در نمایشگاه صنعت تهران در سال 1384، و بهره مندی از مطالعات کتابخانه ای برای تدوین مبانی نظری تحقیق و همچنین روش مصاحبه نیمه ساخت یافته با مسوولان شرکت های منتخب گردآوری شده است. تجزیه و تحیل داده ها از طریق آمار توصیفی و استنباطی انجام شده، که در آمار توصیفی از میانگین، انحراف معیار و جداول توزیع فراوانی و در آمار استنباطی از آزمون t استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که پاسخ به نیاز مشتریان و بازار (با فراوانی(%65 و افزایش رقابت در مشخصات محصولات بازار (با فراوانی (%37.5 اولویت های اول و دوم در عوامل انگیزشی برای نوآوری در شرکت های مورد مطالعه، و عدم امکان دسترسی به منابع مالی موردنیاز (با فراوانی (%52.5، مهم ترین مانع نوآوری در آن شرکت ها بوده است. در ارتباط با نقش اندازه بنگاه ها در میزان فعالیت های نوآورانه آنها، اختلافی معنادار بین 2 گروه از شرکت های مورد مطالعه مشاهده نشد.

امروزه بنگاه های کوچک و متوسط با توجه به ویژگی ها و مزیت های خاص خود و سهم به سزایی که در ایجاد اشتغال دارند نقش مهمی در اقتصاد کشورها بازی می کنند. در واقع این بنگاه ها برحسب میزان نوآوری و رقابت پذیری میتوانند بطور پایدارتری در عرصه اقتصاد ملی ایفای نقش نمایند. از این رو کسب شناخت از روش ها و منابع کسب فناوری در این بنگاه ها اهمیت می یابد. پژوهش حاضر با هدف بررسی روش ها و منابع مختلف کسب فناوری در منتخبی از صنایع کوچک ایران به اجرا درآمده است. نتایج بررسی نشان می دهد در کنار فعالیت های غیر رسمی تحقیق و توسعه که در تمامی شرکت های مورد بررسی جریان دارد، از میان روش های مختلف، مهمترین روش کسب فناوری در این شرکت ها خرید ماشین الات و تجهیزات است که از شرکت های صنعتی به عنوان مهمترین منابع کسب فناوری تهیه می کنند و در مرحله بعد استفاده از خدمات مشاوره ای از شرکت های خدمات مهندسی دومین روش ترجیحی آنها برای کسب فناوری است. روشهایی از قبیل خرید لیسانس و برون سپاری تحقیق و توسعه از رواج بسیار کمتری در این شرکت ها برخوردار است و روش های خرید کل یا بخشی از سایر شرکت ها و یا خرید اطلاعات یا خدمات ویژه از سایر شرکت ها اساساً مورد استفاده نمی باشند. یافته ها نشان می دهد تعامل شرکت های مورد بررسی با دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی به عنوان یکی ازمنابع کسب فناوری در سطح بسیار پائینی قرار دارد.

این مقاله با بررسی عوامل تاثیرگذار در رویکرد دانشگاه ها به دانشگاه کارآفرین، تعریف و مفهوم دانشگاه کارآفرین را مورد جستجو قرار داده و مصادیق فعالیت های کارآفرینی دانشگاهی را روشن می سازد. سپس نتایج مطالعه موردی فعالیت های کارآفرینی دانشگاهی و تجاری سازی نتایج تحقیقات در هفت دانشگاه مهم کشور را ارائه می دهد. مطالعه شامل بررسی وضعیت نهاد عامل، پرسنل تخصیص یافته به آنها، فرآیند کاری تعریف شده و نهایتاً عملکرد سال 85 در مورد چهار فعّالیت زیر می باشد: ثبت و حفاظت حقوقی از نتایج تحقیقات، لیسانس دهی و انتقال حقوق مالکیت نتایج تحقیقات، تشکیل شرکت های انشعابی دانشگاهی، انجام تحقیقات مشترک و قراردادی با صنعت و سایر سازمان ها.  فعالیت های انتخاب شده به عنوان مصادیق کارآفرینی دانشگاهی و فعالیت های ذیربط با تجاری سازی نتایج تحقیقات ، مورد اتفاق نظر صاحب نظران و محققین این زمینه می باشند. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد که در دانشگاه های مورد مطالعه، انجام تحقیقات مشترک و قراردادی با صنعت از وضعیت تثبیت شده ای برخوردار است و ثبت و حفاظت حقوقی  از نتایج تحقیقات اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. ولی سایر فعالیت ها نظیر لیسانس دهی و انتقال حقوق مالکیت نتایج تحقیقات و تشکیل شرکت های انشعابی دانشگاهی هنوز رایج نمی باشند.

نوآوری برای رشد و توسعه اقتصادی مهم است و دولتها با اعمال سیاستهای نوآوری سعی در توسعه نوآوری دارند. در دو دههء اخیر موج جدیدی در حوزهء سیاست گذاری نوآوری به عنوان سیاست های نوآوری طرف تقاضا مطرح شده است که از طرف صاحب نظران این حوزه مورد توجه جدی قرار گرفته و این دیدگاه وجود دارد که در صورت همراهی سیاست های طرف تقاضا با سیاست های طرف عرضه عملاً تاثیرگذاری بیشتری حاصل خواهد شد. در گروه سیاست های طرف تقاضا، ابزار های مختلف و متعددی مانند تدارک عمومی نوآوری گرا ، مقررات و استانداردهای نوآوری گرا و نشان گذاری مورد استفاده قرار می گیرند. در کشور ما سیاست های نوآوری طرف عرضه مانند تاسیس موسسات دانشگاهی و تحقیقاتی دولتی، حمایت از تحقیق و توسعه در واحدهای صنعتی از دهه های قبل مورد توجه بوده و در سال های اخیر نیز در قالب برنامه های موثری مانند صندوق نوآوری و شکوفایی از تنوع بیشتری برخوردار شده است. این مقاله در صدد است شناخت بیشتری از سیاست های طرف تقاضا، منطق سیاستی آنها، انواع ابزارهای سیاستی قابل استفاده در این زمینه، چالش های پیش روی این سیاست ها و شمایی از روند استفاده از این سیاست ها را در اروپا بدست دهد.