ولی بهاروند

ترجمه را می توان پلی برای پیوند اندیشه ها و باورهای مردمان دو فرهنگ دانست. از دیرباز تاکنون آدمی در پرتو ترجمه با گفتارها، کردارها و دستاوردهای سرزمین های دیگر آشنا شده و از این رهگذر، بینش و نگرش خود را بارور کرده است. یکی از برجسته ترین نظریه های ترجمه که به سنجش سطح کیفی متون برگردان شده ادبی می پردازد و چهار سطح گوناگون را دربر می گیرد، نظریه کارمن گارسس (1994) است. پژوهش پیش رو که به روش توصیفی - تحلیلی است بر آن است تا برگردان عربی ایمان صالح با عنوان «أولئک الثلاثه والعشرون فتىً» از کتاب «آن بیست و سه نفر» نوشته احمد یوسف زاده را بر پایه سطح لغوی- معنایی الگوی ترجمه کارمن گارسس ارزیابی و برتری ها و کاستی های آن را بررسی کند. این پژوهش نشان می دهد که در این برگردان، بسط نحوی در پوشش مفاهیمی چون افزونی قید، صفت و ترکیب اضافی پدیدار شده و قبض نحوی در جلوه هایی مانند حذف صفت، مفعول، فعل و قید نمود یافته است. همچنین نشان می دهد که مترجم در فرآیند عام در برابر خاص از ابزارهایی مانند حذف صفت بهره گرفته و در فرآیند خاص در برابر عام با تکنیک بیان نوع در کنار جنس، دایره واژه را تنگ تر کرده است. یافته دیگر این پژوهش، آن است که ویژگی های مثبت، بخش چشم گیری را در این ترجمه به خود اختصاص داده و این برگردان از دو ویژگی کفایت و مقبولیت برخوردار شده و خرسندی خواننده را در پی داشته است.

ظاهره الاغتراب ولیده العالم الحدیث وتعنی الانفصال أو البعد عن الذات والآخرین . تتشکل هذه الظاهره عندما یجد المواطن نفسه فاشلا وغیر قادر علی الاستجابه لاحتیاجاته الأساسیه و لیس له دور فی صنع القرارت وتغییر الظروف السائده فی المجتمع ، ونتیجه لذلک ، فإنه ینکر ثقافه المجتمع ومعتقداته وقیمه المقبوله. کان ملفین سیمون من العلماء الذین درسوا هذه الظاهره علمیًا ، وقد نظم نظریته فی خمسه محاور وقدّم لها تعریفات ممنهجه.یسعی بحثنا هذا، باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی وتطبیق نظریه ملفین سیمون، أن یدرس روایه «أدرکها النسیان» للکاتبه الموهوبه فی الأدب العربی المعاصر، سناء الشعلان. تظهر نتائج البحث أن جمیع محاور نظریه سیمون تتجلى فی سلوک شخصیات الروایه، وقد استطاعت الکاتبه أن تجلد المجتمع الاستبدادی للروایه من خلال إظهار شعبه کأجانب. بالإضافه إلى ذلک ، إن بطله الروایه غیر قادره علی التواصل مع العالم لأنها محبطه ومقهوره ویظهر هذا العجز بالکلمات التی توظفها فی کتاباتها حیث تبث الارتباک والبؤس والإنکسار. وإنها تعیش فی المجتمع یحمل افکار ومعاییر تختلف عن احلامها ورغباتها حیث یفتقد الحب والوطنیه والحریه. وإنّ اغتراب الشخصیات فی الروایه هو نتیجه عوامل عده، منها الاستبداد وطغیان الفئه الحاکمه، ، وحرمان الطبقه المحرومه من المشارکه الفعاله فی النظام الاجتماعی الحاکم أو حتى فی القرارات الفردیه، وإنکار قیمه الإبداع وتضخیم دور التزویر والتلفیق.

أصبح تحلیل الخطاب النقدی فرعاً معرفیا عن تحلیل الخطاب ویهتم بدراسه اللغه بوصفها ممارسه اجتماعیه مرتبطه بالسلطه والإیدیولوجیا. من روّاد هذا المنهج هو نورمن فیرکلاف؛ ففی رأیه، تحلیل الخطاب النقدی هو وسیله تستخدم جنبا إلى جنب مع وسائل أخرى لدراسه التغییر الاجتماعی والثقافی. یدرس فیرکلاف تحلیل الخطاب النقدی على ثلاث مستویات وهی؛ 1- الوصف 2- التّفسیر 3- التبیین. تعد روایه "جمهوریه کأنّ" من أشهر الروایات المصریه للکاتب علاء الأسوانی (1957- ؟؟؟) وهو یناقش فیها القضایا المصریه قبل وبعد حکومه حسنی مبارک وثوره ینایر وأحداثها. تسعى هذه الدراسه إلى توفیر إطار لتحلیل روایه جمهوریه کأنَّ وتوضیح وظیفته الاجتماعیه متمسکه بالمنهج الوصفی التحلیلی بشکل عام ومنهج تحلیل الخطاب النقدی النورمان فیرکلاف بشکل خاص. وتشیر نتائج الدراسه إلی أن الأسوانی باستخدام المفردات والتراکیب مثل الضمائر، والتضاد، والتکرار و... یشرح کثیراً من الخطابات ونوع الأحداث. وفی مستوی التفسیر یشرح کیفیه سیاق الحال ونوع الخطاب ویوضح بأن تنعکس هذه الروایه العملیات السیاسیه والاجتماعیه قبل وبعد ثوره 25ینایر عام 2011م فی مصر وکیفیه أحداث المجتمع والطبقات السیاسیه والاجتماعیه والثقافیه المختلفه ویشرح الأسوانی الصراع بینهم والتعارض فی أفکارهم. ویشرح على مستوى التبیین نوع السلطه والأیدیولوجیا، وهی دیکتاتوریه حسنی مبارک، وینعکس أحداث ثوره ینایر مثل؛ الاحتجاج بسبب اغتیال خالد سعید واستشهاده، جمعه الغضب، والمجتمع الفاسد بنبره نقدیه. والفکر السائد فی الروایه هو الکفاح ضد الحکومه الدیکتاتوریه بالمظاهرات وخصوصا فی میدان التحریر وایقاظ الشعب المصری.

منهج تحلیل الخطاب النقدی هو أحد الاتجاهات الحدیثه التی تدرس البعد الاجتماعی للخطاب وتحلّل الخطاب فی إطار الوضع الاجتماعی الذی یحیط به فی النص ومن روّاده نورمان فیرکلاف کما أن اهتمامه بتحلیل الخطاب النقدی متساوٍ فی اللغه والمجتمع، وفی دراسات الخطاب یعتبر السلطه والأیدیولوجیا مترابطین. یعتمد هذا المنهج على ثلاثه مستویات: الوصف؛ بما فی ذلک المفردات والتراکیب، والتفسیر؛ أی ما علاقه النص بالتفاعل الاجتماعی، والتبیین أو الفعل الاجتماعی؛ یعنی العلاقه بین التفاعل الاجتماعی والسیاق الاجتماعی. من ناحیه أخرى، تعد روایه شیکاجو واحده من أشهر الروایات المصریه الحدیثه للکاتب المصری الشهیر علاء الأسوانی (1957)، والتی یناقش فیها القضایا المصریه فی سیاق ما قبل الحداثه. فی هذا المقال ندرس التحلیل النقدی لخطاب روایه "شیکاجو" لعلاء الأسوانی بناءً على ثلاثه مستویات من نظریه نورمان فیرکلاف متمسکا بالمنهج الوصفی- التحلیلی. تظهر النتائج أن المفردات والتراکیب مثل الضمائر وأدوات الربط واختیار الجمل الخبریه والانشائیه والتناقضات والسیاقات النصیه الخارجیه تلعب دورا مهما فی خطاب الروایه وأحداثها عند الراوی، ویوضح لنا مستوى التبیین کیفیه سیاق الخطاب ونوع الایدئولوجیا الموجود فی النص، وینتقد الأسوانی دولا استعماریه مثل الولایات المتحده والنظام الدیکتاتوری فی مصر، مشیرا إلى أن مصر مرکز حضاره عظیمه. یعکس الراوی على مستوى التبیین نوع السلطه والأیدیولوجیا، أن الأیدیولوجیه الأهم فی هذه الروایه هی نقد التدخل الأمریکی فی الشرق الأوسط ومصر، وکذلک نظام حسنی مبارک الدیکتاتوری المدعوم من الولایات المتحده. کما ینتقد الأسوانی قضایا مثل تغریب المثقفین والتمییز العنصری والحکم الدکتاتوری والفقر والاستبداد.

یشرح الخطاب، العلاقه بین اللغه والمجتمع؛ لأن الخطاب هو استخدام اللغه للتأثیر على الجمهور. نشأ تحلیل الخطاب النقدی من علم الاجتماع وهو أحد المناهج النقدیه الحدیثه التی تأثر بالآراء الفلسفیه لمیشال فوکو ومارکس وفروید ویعتقد أنّ هناک علاقه جدلیه بین اللغه والمجتمع. أحد رواد هذا المنهج هو نورمان فیرکلاف الذی ترتکز نظریته على ثلاثه مستویات: الوصف والتفسیر والتبیین. تعد روایه نادی السیارات لعلاء الأسوانی من أشهر الروایات العربیه المعاصره التی تشرح أیدیولوجیه السلطه والظروف الاجتماعیه والسیاسیه بأسلوب حداثی فی المجتمع المصری. فی هذا المقال، نحاول تحلیل الخطاب النقدی لهذه الروایه على ضوء المستویات الثلاثه لنظریه نورمان فیرکلاف وذلک من خلال التمسک بالمنهج الوصفی- التحلیلی. تظهر النتائج أن المفردات والتراکیب مثل اختیار صیغه الأمر واستخدام ضمائر الجمع بدلاً من ضمائر المفرد تصف التضامن والأیدیولوجیه الشمولیه والتضاد والتقابل، وتوضح التناقض فی شخصیه الکوو التی تضطهد المصریین وتطیع الأجانب. ویصف التکرار خطاب الاحتجاج والمقاومه ضد الاستعمار، والمکان الأهم هو "نادی السیارات" حیث تحدث هناک الأحداث المهمه من قبل الأجانب والبریطانیین. على مستوى التفسیر، یشیر التناص التاریخی إلى النصوص السابقه مثل الآیات القرآنیه والروایات والأحداث التاریخیه مثل الهولوکوست والهاجانا ودیکتاتوریه هتلر وجرائمه ضد الإنسانیه. على مستوى التبیین یشرح المؤلف إیدیولوجیه الاستعمار المصری والسلطه فی شکلی سلطه بریطانیه على مصر بشکل قوی وکذلک سلطه الإنجلیزی جیمس على العبید المصریین بشکل ضعیف فی الروایه. یعکس الأسوانی ثوره المظلوم ضد الظالم، وأهم أهدافه تدمیر الاحتلال البریطانی واستقلال مصر، وبهذه الطریقه یعکس المؤلف الکرامه والإنسانیه التی دُمرت تحت براثن المستعمرین.