پرویز احمدزاده

العنوان هو المفتاح الأول والعتبه الأولى للنصّ ومن أهمّ مکوّنات النقد الحدیث للروایه. وقد خُصّ هذا البحث لدراسه عناوین الروایات لأیمن العتوم؛ لأنّ العتوم متفرد فی عنونه روایاته؛ فهو یستعیر الآیات القرآنیه ویقتبسها لصیاغه عنوان روایاته فتمیّزت روایاته بالتصدیرات والعناوین القرآنیه؛ فنحن نسمّی هذه العناوین ب «العنوان التصدیری». أی عنوان مختار من التصدیر. تتجلى مهاره الروائی العتوم فی عنونه روایاته والتعالق بینها وبین النص فلا یمکن دراسه روایات العتوم بمعزل عن عناوینها؛ فتستلزم دراسه عناوین روایاته وعلاقتها بالعتبات النصیه الأخرى وکیفیه وسبب استخدامها للوقوف على النص؛ العنوان القرآنی فی روایات أیمن العتوم یضاعف فعالیه القراءه ویثری النص ویتمازج مع نص الروایه. إنّ العنوان القرآنی تاره یسهّل مرور النص واستکشاف شفرات النص ک «یاصاحبی السجن» و«أنا یوسف» وتاره یدل على محتوى الروایه ک «ذائقه الموت» و«کلمه الله» و«طریق جهنّم» وتاره یغمض ک «تسعه عشر» و «خاویه» و«یسمعون حسیسها» الغموض نابع من الحذف قصدا ویقود إلى افتراضات محتمله ولا یمکن للقارئ أن یهتدی إلى دلاله العنوان إلا بعد الوقوف على الآیه المقتبسه والبنیه العمیقه للروایه. العنوان الروائی لأیمن العتوم یودّی وظائفه لکن العنوان فی النص قد تغلَّب علیه وظیفه دون أخرى کالوظیفه الوصفیه فی یا «صاحبی السجن» و«أنا یوسف» وکالوظیفه الإیحائیه فی «خاویه» و«تسعه عشر». للعنوان التصدیری لروایات العتوم، وظیفه جمالیه أیضا؛ لأنّ القارئ یواجه العنوان بالکلمات المقتبسه التی تجعل القارئ تجول ماوراء النص حتى یکشف دلاله هذا العنوان، فلا بدّ لفهم دلاله العنوان دراسه التصدیر وفهمه. تناولت المقاله هذه، دراسه عناوین الروایه لأیمن العتوم وسبب اختیارها وأشکالها وأسالیبها ومکوناتها وتناصها مع النص من خلال انتهاج المنهج الوصفی - التحلیلی.

در میان شیوه های پرتعداد نگرش به هستی و تفسیر آن، اکسپرسیونیسم را باید رویکرد منحصر به فردی تلقی نمود. این شیوه که از ماهیتی فرامحاکاتی در گزاره گری پدیده ها برخوردار است، از توصیف صِرف وقایع-آنگونه که به چشم می آیند-عدول می کند. ادبیان و هنرورزان این دبستان، صورت های عینی پدیده ها را در ذهن گزاره کرده و چون خواب گزاری از آن ها تعبیر می کنند؛ جریانی پرهیجان که در مقابل هر ساختار از پیش تعریف شده ای می ایستد و کُرنش می کند . این رویکرد با ظرفیت های گسترده خود، فرصت بسیار مناسبی را برای بازنمایی تصویری برون فکنانه از جهان درون و برون انسان معاصر فراهم ساخته است. در این میان، از جمله چهره هایی که در ساحت شعر، سروده های پرانطباقی را با مبادی این مکتب برجای نهاده، عائشه ارناؤوط (زاده 1946م)، نویسنده و شاعر سوری-آلبانیایی است. اشعار او در دو بخش فرم و محتوا، نمودهای برجسته ای از ادبیات آبستره را ارائه بخشیده اند. از این رو، این قلم می کوشد تا در جستار حاضر به شیوه ای توصیفی-تحلیلی، برساخت های زبانی و محتوایی سروده های این شاعر معاصر عربی را بر اساس مؤلفه های اکسپرسیونیسم واکاود. از جمله نتایج این پژوهش باید به ویژگی هایی چون: «تعلیق و اَندروای»، «ریتم و ایقاع ناهمگون» و «استعاره های خودگردان» در حوزه زبان و نیز درون مایه هایی نظیر «گروتسک»، «هویّت باختگی» و «برون فکنی های ذهنی-هیجانی» اشاره نمود که در سروده های ارناؤوط، از بسامد بالایی برخوردارند. از جمله نتایج این پژوهش باید به ویژگی هایی چون: «تعلیق و اَندروای»، «ریتم و ایقاع ناهمگون» و «استعاره های خودگردان» در حوزه زبان و نیز درون مایه هایی نظیر «گروتسک»، «هویّت باختگی» و «برون-فکنی های ذهنی-هیجانی» اشاره نمود که در سروده های ارناؤوط، از بسامد بالایی برخوردارند.

بررسی تأثیرپذیری از اندیشه های متعالی مولانا جلال الدین محمد بلخی در ادبیات ملل این امکان را فراهم می آورد که بتوان انعکاس آثار عرفانی او را در آیینه اشعار دیگران دید و بر کمال و نقص آن واقف شد. جستار حاضر در صدد است تا جلوه هایی از مضامین «نی نامه» مولانا را که عمده ترین محور بحث آن جدایی نی از نیستان و اشتیاق بازگشت به سوی آن هست، در شعر جبران خلیل جبران ، خلیل حاوی ، عبدالوهاب بیاتی ، ابراهیم ناجی ، حسین مجیب مصری و محمود درویش بررسی قرار دهد و میزان تشابه و یا تباین آن ها را تبیین سازد. پرسش اصلی مقاله این است که شاعران مذکور، به هنگام سخن گفتن از نی، تا چه حدودی به معانی و مضامین «نی نامه» نزدیک می شوند و آن ها را چگونه بیان می دارند؟