آیدا اسماعیل زاده سیلابی

عدم توافق صاحب نظران بر دو سویه ماهوی و رویه ای طراحی شهری از یک سو و روند رو به رشد مطالعات نظری در راستای تدقیق مواضعی همسان از سوی دیگر، ضرورت بررسی تئوری های معاصر در پیوستاری چند بعدی را نشان می دهد. این پژوهش با هدف تدقیق چیستی حوزه های مهم معاصر طراحی شهری، با این سؤال که آیا نوعی هم راستایی موضوعی در باب مفاهیم نظری قابل تشخیص است؟ و در صورت وجود، مدل مفهومی، ابعاد و حوزه های هم پوشان آن چیست؟ با روش تحلیل موضوعی، به بررسی 43 مقاله تئوری غربالگری شده از مجموع 717 مقاله چاپ شده در بازه زمانی 2000 تا 2022 میلادی در مجله طراحی شهری1 می پردازد؛ و 6 موضوع و 26 گرایش را تشخیص می دهد؛ شامل: هدف با گرایشات، 1- انسان- اجتماع، 2- فضا- مکان، 3- جغرافیا- حوزه 4- زمان، گستره مداخله با گرایشات 1- بافت، 2- قلمرو عمومی، 3- سطوح کالبدی و حوزه های عمومی و خصوصی، 4- زیرساخت ها، 5- تعاملات اجتماعی، استفاده کنندگان و مدیریت فضا، مقیاس با گرایشات 1- دیتیل، 2- ساختمان شخصی و بلوک، 3- محله، 4- فضاهای شهری، منطقه و شهر، 5- زیرساخت و ساختار، 6- منطقه، منظومه شهری، حومه شهری و 7- جهان، محصول با گرایشات 1- ضابطه – قانون، 2- مدل سازی و سه بعدی، 3- استراتژِی و سیاست و 4- برنامه و گزارش، فرایند و روش با گرایشات 1- فراگیر و کثرت گرا، 2- پویا و دائمی و 3- مختلط و تصمیم گیری و تصمیم سازی با گرایشات 1- متخصصان علمی، 2- سیاست مداران و سرمایه داران و 3- مشارکت عمومی، خصوصی و ذی نفعان و ذی نفوذان هستند.

این پژوهش با هدف ارائه مدل تحلیلی - کرنولوژیک از دگردیسی طراحی شهری معاصر در ایران، یعنی از زمان نفوذ گسترده تفکر و ادبیات طراحی شهری غربی به ایران به بعد (حدود دهه 1310 ه.ش.، همزمان با تصویب مجدد قانون بلدیه) شکل گرفته است. با این هدف، این مطالعه با روش فرا تحلیل و تحلیل محتوا به بررسی آثار نظری متقدم و متاخر طراحی شهری در 50 سال ادبیات رشته پرداخته است و ، 8 قلمرو: هدف، مقیاس، تخصص پایه، گستره مداخله، فرایند، روش، محصول و حوزه تصمیم سازی را به عنوان پرتاکید ترین مباحث مورد تردید (چالشی) از لحاظ کمی و کیفی در ادبیات طراحی شهری تشخیص می دهد. سپس با روش تحلیل محتوا، شاخص های مذکور را در 3 قلمرو قوانین و مقررات، پروژه های طراحی شهری و مرتبط با آن و آراء خبرگان، در ایران، تحلیل کرده و به این نتیجه می رسد که طراحی شهری کنونی ایران از بعد معرفت شناختی، هدفی: بصری- عملکردی، مقیاسی: خرد و منطقه ای، تخصص پایه ای: معماری- برنامه ریزی، گستره نفوذ: عدم مداخله تا مداخله در ساختارهای اصلی و از بعد روش شناختی، فرایندی: خردگرا تا بازخوردی- راهبردی، روشی: فرد گرا، محصولی: قطعی، و حوزه تصمیم سازی آن، بخش دولتی می باشد. بنابراین فاصله ای آشکار با ادبیات معاصر طراحی شهری، در آن تشخیص داده می شود.

در این مقاله، کنشگری محیط زیستی در دو سطح فردی و جمعی بررسی شده و برای تبیین آن علاوه بر نظریه های رایج هنجار-فعال سازی (NAT)، رفتار برنامه ریزی شده (TPB)، ارزش-باور-هنجار (VBN)، مؤلفه جدیدی بر مبنای نظریه های اینگلهارت و تورن درباره تأثیر بحث و گفت وگوهای گروهی و گسترش فضاهای مجازی بر شکل گیری کنش های مدنی جدید اضافه شده است. برای آزمون این نظریه ازطریق پیمایش آنلاین عمل شد و تعداد 393 پرسش نامه مربوط به رفتارهای تنوع زیستی در بین دانشجویان گردآوری شد. نتایج پژوهش نشان داد شکل گیری نظام ارزشی و هنجاری تقویت کننده کنش های مدنی تنوع زیستی، منوط به وجود فرصت های گفت وگویی است. هرچه امکان گفت وگو و شبکه سازی مجازی در بین دانشجویان بیشتر باشد، تبدیل و درک موضوع تنوع زیستی به یک مسئله محلی، ملی و جهانی بیشتر بوده است. با افزایش آگاهی و دانش تنوع زیستی و در جایی که نظام ارزشی و هنجاری با درک و ارزیابی ذهنی کنشگران همراه و همسو بوده است، فرصت کنشگری مدنی نیز بیشتر شده است. همچنین، نتایج نشان داد کنشگری مدنی محیط زیستی صرفاً امری ذهنی نیست، بلکه تحقق آن در گروِ فراهم بودن بسترهای نهادی و قانونی برای تشکیل سازمان های داوطلبانه محیط زیستی است.

مفهوم تنوع زیستی از ریشه ای ترین مفاهیم دانش بوم شناسی است. این پژوهش با هدف سنجش ادراک مفهومی جامعه دانشگاهی ایران از مفهوم تنوع زیستی و مقایسه یافته های حاصل از نمونه موردمطالعه با تعریف های ارایه شده از سوی نهادهای بین المللی و ملی انجام شده است. روش پژوهش مبتنی بر تحلیل زمینه یابی و پرسش نامه ای ساختاریافته با محوریت این پرسش «باز» است که؛ تعریف شما از مفهوم تنوع زیستی چیست؟ نتایج حاصل از تحلیل محتوای 137 پاسخ دریافتی کامل و معنی دار بر مبنای گروه تحصیلی پاسخ گوها در چهار دسته؛ فنی و مهندسی، علوم طبیعی و زیستی، علوم انسانی و اجتماعی و معماری و هنر، بیان گر این واقعیت است که پاسخ های نمونه موردمطالعه را می توان در دو سطح دانش نظری (دیدگاه های کل نگر و جزءنگر) و دانش عملی (رویکردهای حفاظت گرا، تعاملی و توسعه گرا) طبقه بندی کرد.  نتایج نشان داد که در سطح دانش نظری، پاسخ دهنده ها به مضامین عمیق تر از مفهوم تنوع زیستی نسبت به سایت نهادهای مسئول اشاره داشته اند که دلالت بر آگاهی بالا از سطح نظری مفهوم تنوع زیستی در میان نمونه موردمطالعه دارد. درعین حال در سطح دانش عملی، کدهای پاسخ، مضامین روشن و قابل توجهی را در باب مفهوم تنوع زیستی ارائه نمی دهند و این موضوع دلالت بر عدم شناخت کافی نمونه موردمطالعه از ابعاد تنوع زیستی در حوزه عمل و تجربه دارد.

در کارگاه های طراحی منظر، فرایند یادگیری تعاملی تاحد بسیار زیادی وامدار زبان بصری است. دست نگاری مهم ترین ابزار انتقال مفاهیم و بازنمایی وجه احساسی و تأویل پذیر آن است. پرسش اصلی این است که به جای تأکید بر ادراک دیداری به مثابه مولدی برای بازنمایی منظر، آیا می توان سرنخ های خلاقانه بازنمایی را مبتنی بر سایر حواس، نظیر ادراک شنیداری درک کرد و انتقال داد؟ چگونه قابلیت شنیدن نقادانه می تواند به مثابه راهبردی آموزشی سبب غنا یافتن محتوای درس بازنمایی منظر شود؟ این مقاله با هدف برانگیختن قابلیت ادراک شنیداری دانشجویان و اثرگذاری آن بر توان بازنمایی خلاقانه آنها از طریق مصاحبه گروهی متمرکز و تحلیل محتوا با روش نظریه مبنایی انجام شد. ادراک شنیداری دانشجویان گروه های آزمون و شاهد با پیمایش میدانی ثبت گردید و با انجام دست نگاری کوتاه مدت دانشجویان در محل و مصاحبه های نیمه ساختار یافته، بازخوردها دریافت شد. همچنین به کمک روش دلفی با نظرسنجی از سه نفر از صاحب نظران حوزه معماری منظر، سطح انتزاع دست نگاری ها بررسی گردید. نتایج بیانگر تفاوت آشکار میان پاسخ ها و موفقیت پژوهش در ارتقای توان بازنمایی دانشجویان با تکیه بر ادراک شنیداری است. گروه آزمون با تکیه بر ادراک شنیداری نقادانه، به شیوه ای انتزاعی تر «بازنمایی های اولیه» از حالت های فیزیکی صدا را ارائه کرده اند. به این ترتیب می توان از ادراک شنیداری به مثابه راهبردی سودمند در غنا بخشیدن به محتوای بازنمایی منظر استفاده کرد.

توسعه شهری به عنوان بخش جدیدی از اکوسیستم طبیعی موجود، کارکرد اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی آن را دگرگون می سازد. تأثیرات منفی این تغییرات باید تا حد امکان تقلیل و تجربه محیط طبیعی توسط مردم تداوم یابد. افزایش تجربه طبیعت، سلامت روانی و جسمانی افراد را متأثر ساخته، به واسطه تأثیر بر آگاهی، رفتارهای حمایت گرایانه از طبیعت را تشویق می نماید. بوم آشکاری از رویکردهایی است که در پاسخ به این مسئله و با تأکید بر ارتقای کیفیت محیط طبیعی و تسهیل ادراک مردم مورد توجه قرار گرفت. هدف اصلی این مقاله سنجش تأثیر محیط انسان ساخت بر کیفیت بوم آشکاری محیط است. بدین منظور دو محدوده سکونتگاهی در شهر تهران در مجاورت رود دره درکه انتخاب گردید. محدوده نخست به صورت ارگانیک و در گذر زمان ساخته شده و محدوده دوم محیطی برنامه ریزی شده است. نمونه های پژوهش دارای کیفیت های اکولوژیک تقریباً مشابه بودند و عوامل مداخله گر ناشی از آن در حداقل مقدار است. با به کارگیری روش پیمایش و ابزار پرسش نامه، بوم آشکاری در دو محدوده برگزیده سنجش گردید. نتایج به دست آمده نشان داد، میزان بوم آشکاری در دو محدوده با یکدیگر تفاوت دارد و افزایش بوم آشکاری موجب افزایش آگاهی افراد از گونه های گیاهی و جانوری می شود. نتایج نشان می دهد محیط ارگانیک در مقابل محیط برنامه ریزی شده، فرصت تجربه محیط طبیعی و بوم آشکاری آن را به طور چشمگیری افزایش می دهد.