راحله محمدباقر

این پژوهش با هدف بررسی وضعیت مؤلفه های اخلاق همزیستی مسالمت آمیز در کتاب های درسی تاریخ علوم انسانی با بهره گیری از اندیشه اسلامی انجام شده است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. واحد تحلیل؛ متن و تصویر می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کتاب های درسی تاریخ علوم انسانی در سال تحصیلی 1402- 1401 بود که، کل جامعه آماری به عنوان نمونه در نظر گرفته شد. ابزار پژوهش سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته بوده که روایی آن بوسیله متخصصان تعیین شده و برای تعیین پایایی از روش ویلیام اسکات استفاده شده است. داده های حاصل با استفاده از شاخص های توصیفی در فرایند تحلیلی «آنتروپی شانون» مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که در کتاب های تاریخ علوم انسانی، 92 مرتبه به مؤلفه های اخلاق همزیستی مسالمت آمیز اشاره شده است. در این کتاب ها مؤلفه های «نفی خشونت» با ضریب اهمیت 126/0 و «اصل صلح جویی» با ضریب اهمیت 124/0، دارای بیشترین ضریب اهمیت و مؤلفه های «تألیف قلوب و گسترش حوزه نفوذ اجتماعی» با ضریب اهمیت 0.066 و «تعاون در مسائل بین المللی» با ضریب اهمیت 044/0 دارای کمترین ضریب اهمیت بوده است.

توجه به سیره پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع)، در کتابهای درسی نظام آموزش رسمی کشور، بستری مناسب برای تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان و زمینه سازی و انتقال آموزه های دینی و اخلاقی به شمار می رود. در نوشته حاضر؛ با استفاده از روشهای کمی و فراوانی سنجی به بررسی میزان انعکاس داده های مربوط به سیره در کتاب های درسی مطالعات اجتماعی دوره اول آموزش متوسطه، سال تحصیلی 1402- 1401 پرداخته شده است. جامعه آماری شامل کتاب های مطالعات اجتماعی پایه هفتم تا نهم بوده است که با توجه به ماهیت موضوع، نمونه گیری انجام نشده و همه جامعه آماری بررسی شده است. ابزار جمع آوری داده ها فهرست وارسی است. در این تحقیق میزان فراوانی داده ها، ارجاعات و نوع مطالب مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش بیانگر آن بود که بیشتر مطالب مرتبط با سیره «دارای منبع» بوده اند. همچنین در نوع مطالب، غلبه با «دیگر اشکال روایت» بوده است و «روایت داستانی» با وجود ظرفیت آموزشی زیاد، کمتر مورد استفاده قرار گرفته است.

هدف ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳی و ﺗﺤﻠیﻞ ﻣیﺰان توجه ﺑ ﻪ مؤلفه های تربیت اخلاقی در کتب فارسی مقطع ابتدایی است. روش پژوهش، تحلیل محتوای مقوله ای و واحد تحلیل، متن، اشعار و تصویر می باشد. جامعه آماری پژوهش نیز کتاب های فارسی مدارس پایه اول تا ششم ابتدایی سال1399-1400 بوده و رویکرد پژوهش، کاربردی است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی فراوانی و درصد استفاده شده است. مؤلفه های انتخاب شده عبارتند از سخن نیکو گفتن، وطن دوستی، پرهیزگاری و تقوا، قناعت، نکوهش هوی و هوس های نفسانی، کرامت انسانی و عزّت نفس، محبت و مهرورزی، صبر و بردباری، دوری از تکبّر و خودپسندی و طبیعت شناسی. ﻧﺘﺎیﺞ نشان داد که در کﺘﺎب های فارسی دوره ابتدایی به مؤلفه های طبیعت شناسی و محبت و مهرورزی بیشترین توجه و به مؤلفه نکوهش هوا و هوس نفسانی توجه نشده و نمود عینی ندارد. در پایه ششم نیز مؤلفه های وطن دوستی و طبیعت شناسی بیشترین نمود، و صبر و بردباری کم ترین نمود را دارند. در مجموع باید گفت که تأکید کتاب های فارسی دوره ابتدایی در وهله اول متناسب با شرایط سنّی دانش آموزان، بر پرورش روحیه عاطفی و آشنایی با طبیعت بوده و پرورش مهارت های کنترل هوا و هوس نفسانی از اولویت دوم و کم تری برخوردار است.

بروز نهضت های شیعی در ایران به کوشش علمای بزرگ شیعه، سبب ترویج و گسترش تشیع شد که دستاورد آن در ابتدای قرن دهم هجری قمری شکل گیری دولت صفویه بود. این پژوهش با هدف فهم بهتر شرایط استقرار سیاسی حکومت شیعه صفویه، با محوریت نهضت ها و دولت های شیعی، سعی در فهم هم عصری تاریخ و درک کارآمدتر موضوع دارد و بر آن است که به روش تحقیق تاریخی و شیوه تحلیلی توصیفی متکی بر منابع دست اول و تحقیقات موجود، به بررسی علل و رخدادهای ظهور و تأسیس دولت شیعی صفوی در ایران به اجمال بپردازد. یافته اساسی تحقیق حاضر این مطلب است که نهضت ها و به دنبال آن تشکیل حکومت های شیعی سال های قبل، راه را برای بروز و ظهور این سلسله هموار کرده است. همچنین کوشش علمای شیعه مقارن با روی کار آمدن صفویان که با استناد به پیشینه تاریخ اسلام و اصول فقهی، وارد تشکیلات دولت صفویه شدند، بسیار حائز اهمیت است.