فرهاد امیدوار

سرزندگی به این معنا است که شهر مکانی امن برای زندگی در اختیار ساکنانش قرار می دهد و می تواند تمام فعالیت ها لازم را برای آن ها برآورده سازد. بدان شکل که همه مردم با برقراری تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری احساس رضایت خاطر نموده و به دور از خمودگی در این فضاها بمانند و اوقات فراغت خود را سپری نمایند. به بیان دیگر شهر برای استفاده همگان بوده و پیر و جوان، خرد و کلان با حضور در این فضاها و استفاده از شهر و فضاهای شهری احساس نشاط و رضایت داشته باشند. تلاش جین جیکوبز برای سرزندگی شهری تاثیر بی چون و چرایی بر محققان و برنامه ریزان شهری داشته است، با این حال نظریه وی در بسیاری از نقاط جهان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. جایی که اصول جیکوبز برای سرزندگی شهری به خوبی با ویژگی های سنتی این سکونتگاه های شهری مطابقت دارد، حتی اگر ذات اصلی آن ها به تدریج تحت الگوی مدرنیته به چالش کشیده شده باشد. مطالعات متعددی در چند سال گذشته با هدف آزمایش تجربی ایده های جیکوبز انجام شده است، جیکوبز برای سرزنده بودن یک حوزه شهری، 6 شرط (تمرکز، تنوع، فرصت های تماس، نیاز به ساختمان ها با سنین مختلف، دسترسی و خلاء های مرزی) را در قالب دو گروه نیازهای پایه و جانبی مد نظر قرار داده است. در این مطالعه، سرزندگی شهری در حوزه 6 شهرداری شیراز از دیدگاه جیکوبز بررسی شده است. تجزیه و تحلیل سرزندگی شهری در قالب یک رویکرد سیستمی اجازه تفسیر فضایی محدوده مورد بررسی را می دهد. نتایج در قالب 4 گروه (سرزندگی بالا، سرزندگی متوسط، سرزندگی کم و فاقد سرزندگی) با استفاده از روش گروه بندی و الگوریتم k-means تعیین گردید. مقادیر بالاتر این شاخص مربوط به بخش هایی است که به احتمال زیاد زندگی پر جنب و جوش خیابانی را در خود جای داده اند. نتایج نشان داد که سهم معناداری از قلمرو حوزه 6 شهرداری شیراز دارای سرزندگی کم و یا فاقد سرزندگی هستند. بالاترین میزان سرزندگی پیرامون خیابان معالی آباد و محله قدیم قصرالدشت به چشم می خورد.

سرزندگی، شهر و فضاهای شهری را دربردارنده مفهومی همه شمول می گرداند و عبارت شهر برای همه مصداق می یابد. نگاهی اجمالی به فضاهای عمومی شهرهای امروز نشان می دهد که شهرها؛ حس دعوت کنندگی خود را از دست داده اند و خیابان ها به عنوان مهمترین مکان تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری تنها به ظرفی برای فعالیت های ضروری شهروندان (رفت و آمد) تبدیل شده اند. بر این اساس هدف مطالعه حاضر تبیین رابطه مابین مولفه های سازنده کیفیت فضای شهری و سرزندگی با توجه به میانجیگری قرارگاه رفتاری می باشد. محدوده مورد مطالعه، پژوهش حاضر خیابان معالی آباد واقع در حوزه 6 شهرداری شیراز می باشد. حجم نمونه براساس فرمول کوکران 400 نفر تعیین و داده ها با استفاده از نرم افزار Smart PLS تحلیل گردید. نتایج حاکی از این است که مولفه های محیطی، اجتماعی- فرهنگی و قرارگاه رفتاری با در نظر گرفتن ارتباط متقابلشان، 4/47 درصد از واریانس سرزندگی شهری را در خیابان معالی آباد تبیین می نمایند.

پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی با تکیه بر روش اسنادی _ میدانی انجام شده است به بررسی جایگاه و ارزش حمام های ایرانی در شکل گیری تعاملات اجتماعی به عنوان مکان های سوم دنج پرداخته است. نتایج نشان داده است حمام های تاریخی ایرانی به عنوان آثاری تاریخی نقش بسیار مهمی در شکل گیری تعاملات اجتماعی، حفظ فرهنگ و تمدن ایرانی داشته اند. این حمام ها با داشتن معماری، گچ بری، نقاشی های اسطوره ای و مذهبی در کنار دیگر آثار تاریخی در مراکز جمعیتی همچون مسجد، بازار و ارگ حکومتی (مشخصه های اصلی شهرسازی ایرانی-اسلامی) قرار دارند. حمام های تاریخی به عنوان فضاهای عمومی جزو میراث فرهنگی ملموس به شمار می آیند که اندیشه حاکم بر مفاهیم زیبا شناختی نقاشی، هنرهای ظریف حمام و به خصوص دنج بودن آن ها جهت برقراری تعاملات اجتماعی گفتمان، میراث فرهنگی ناملموس حاکم بر آن ها هستند.