مصطفی رستمی نجف آبادی

معماری نیازمند خلاقیت است؛ و بر همین مبنا، آموزش آن نیز امری خلاقه و بسیار پیچیده بوده و نمی توان آن را در چارچوب های مشخص و از پیش تدوین یافته، محدود نمود. ولی با اندکی تأمل در معماری و آموزش معماری در چند دهه گذشته، مشاهده می شود این نحوه از آموزش در مدارس معماری با ناکامی در بسیاری از آرمان​ها و ایده آل های خود همراه بوده و هست. در این شرایط، حفظ حداقل های لازم در کیفیت آموزش معماری به وسیله بازنگری در محتوا و شیوه های آموزش، امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. بنابراین در این پژوهش، دو درس «کارگاه مصالح و ساخت» و «مصالح ساختمانی» به دلیل مشابهت در موضوع و محتوا، جهت بررسی انتخاب شده اند. ارتقای کیفیت آموزش این دروس، هدف اصلی از انجام این پژوهش است. در این مسیر تلاش شده است تا جهت تحقق اهداف پژوهش، از مطالعات کتابخانه ای و توزیع پرسش نامه باز و بسته بین دانشجویان و استادان مربوطه، و نیز تجربیات نگارندگان در آموزش این دروس، بهره گرفته شود. تجزیه و تحلیل اطلاعات کمّی با کمک نرم افزار SPSS صورت گرفته و به صورت آمار توصیفی بیان گردیده است. نگارندگان بر این باورند که با تلفیق این دو درس در قالب یک درس نظری- کارگاهی، و با انجام اصلاحاتی در نحوه ارائه آنها، می توان گامی در جهت ارتقای کیفیت آموزش این دروس برداشت. از جمله نتایج آشکاری که از ارائه این درس جدید انتظار می رود: آشنایی نظری و سپس عملی دانشجویان با مصالح مختلف و ایجاد مهارت در استفاده از آنها برای تولید و ساخت فرم های متنوع، توجه به زیبایی، هندسه و درک ایستایی احجام و نیز درک نقش این مصالح و فرم ها در ایجاد آثار معماری. همچنین افزایش دقت دانشجویان و ایجاد حس کنجکاوی در آنها، افزایش علاقه به رشته معماری و اشتیاق برای یادگیری آن و نیز آموزش کار گروهی و کشف استعدادها و پرورش خلاقیت، از طریق انجام تمرینات خلاق در کلاس، از نتایج پنهان این درس خواهد بود.

مشاهده نواقص و معایب ساختاری و اجرایی معماری، این پرسش را در ذهن متخصصان و همچنین عموم جامعه برانگیخته است که چگونه میتوان کیفیت اجرای ساختمانها را در ایران ارتقاداد. ازآنجاکه پاسخ به این پرسش، دارای ابعاد مختلف آموزشی، حقوقی، اقتصادی و ... است، نگارندگان پژوهش حاضر با بررسی تجارب بیش از ده سال تدریس دروس فنی در دانشگاه هنر اصفهان، نقش آموزش صحیح مهندسان را در ارتقای کیفیت اجرایی معماری ارزیابیکردهاند. درادامه، بهطور مشخص به بررسی پاسخ این پرسش که چگونه دروس فنی میتوانند در افزایش توان حرفهای فارغ التحصیلان تأثیرگذاشته و موجب بهبود کیفیت اجرای ساختمانها شوند، پرداختهاند. در این راستا، با مطالعه موردی روی یکی از تواناییهای مورد انتظار از دانشآموختگان، آزمونی فنی برای سنجش نتیجه آموزش آنها برگزارشد و برای روشنترشدن سهم نظام آموزشی در معایب صنعت ساختمان، آزمون در کشور آلمان(دانشکده معماری دانشگاه فنی برلین) که از نظر کیفیت ساخت و ساز وضعیت متفاوتی نسبتبه ایران دارد، تکرارشد و درنهایت، نتایج دو آزمون بررسی تطبیقی گردید. فرایند آموزش نیز با تحلیل سرفصل و روند ارائه درس و بهرهگیری از یافته های روانشناسی شناختگرا همچون آموزش موقعیتمند و نظام استاد و شاگردی و مقایسه با دو سیستم آموزشی متفاوت بررسیشد. پس از ارزیابی یک شاخص بهعنوان نشانگری از ارتباط مناسب بین محیط آموزشی و جامعه حرفهای؛ نظام آموزشی رشته پزشکی، مورد مطالعه قرارگرفته و مهمترین علتهای این ارتباط موفق، استخراج، و راهکارهای گسترش این تجربه به آموزش معماری ارائه شدهاست. در پایان یافته های این تحقیق در قالب سه راهکار بهرهگیری از روش استاد و شاگردی شناختی، تأکید بر یادگیری موقعیتمند و آموزش گروهی در بخش نتیجهگیری بیانشد.

بحران های زیست محیطی، آلودگی ها، نابودی و یا تضعیف اکوسیستم ها ضرورتی انکار ناپذیر را به همگان و به ویژه اندیشمندان تذکر می دهد: «ضرورت ایجاد تغییر و اصلاح شیوه کنونی احداث و اداره محیط های مصنوع». درک این ضرورت ملموس، رسالتی را به دوش همه متخصصان فعال در زمینه طراحی و ساخت و اداره محیط های مصنوع گذارده؛ رسالت نیل به مقصدی که از آن با عناوینی چون جامعه پایدار، توسعه پایدار و ... یاد شده است. برای گام برداشتن در این مسیر پایدارسازی نیاز به سرمشق و الگو داریم و طبیعت به عنوان یکی از مهم ترین الگوها همواره جایگاه ویژه ای را به عنوان سرمشق فعالیت های انسانی دارا بوده است. درک شیوه ای که طراح طبیعت به وسیله آن پایداری را ایجاد و حفظ نموده، نیاز به نگرشی همه جانبه، هماهنگ و نظام مند دارد. نگرش سیستمی به طبیعت سال هاست که در قالب علم اکولوژی انجام می شود. ولی حلقه مفقوده این زنجیر، انتقال یافته ها به متخصصان فعال در زمینه ساخت محیط مصنوع است؛ تا بتوانیم راهکارهایی را که طبیعت به وسیله آن ها نظام خود را حفظ کرده و به پایداری می رساند، اقتباس نموده و در ساخت محیط مصنوع به کار بریم؛ امری که هدف نگارنده از نگارش این مقاله بوده است؛ لذا ابتدا مهم ترین اصول پایداری طبیعت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفتند و سپس با استفاده از دستاوردهای این بررسی، راه حل هایی مبنایی جهت نیل به پایداری در محیط های مصنوع پیشنهاد گردیده است.