محمد رضاپور قوشچی

در پی انقلاب اسلامی بر فراز گفتمان های رقیب موجود، نوعی نظام سیاسی- اجتماعی منحصر به فرد در قالب جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. نظام نوپدید در روندی تدریجی، در بستری از روابط هویت سازانه و غیریت سازانه شکل گرفته و در سایه هژمونی (خرده )گفتمان هایی متعدد به پیش می رود. یافتن حد متناسبی از همگرایی، سازش و مصالحه میان نیروها و خرده گفتمان های موجود و موثر همواره دغدغه ای اساسی بوده است؛ چرا که گفتمان ها عموما خود را در روابط سلبی و ضدیت با گفتمان های دیگر تعریف کرده و بقا و بسط قدرت خود را در نفی و طرد گفتمان های رقیب می دانند. این شکل از منازعات هزینه های سنگینی را به کشور تحمیل نموده و می تواند آینده نظام سیاسی را با مخاطرات جدی مواجه سازد. این مقاله با یک نگاه آینده نگرانه و آسیب شناسانه به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که: گفتمان های سیاسی مسلط در ج.ا.ایران در نتیجه کاربست چه سازوکارها و الگوهایی می توانند با دگرهای درون و برون گفتمانی به مصالحه برسند و آن را در عرصه سیاسی- اجتماعی بسط بدهند؟ این مقاله با ارائه مدل نظری و با ترکیب نشانه شناسی و ایده مرزهای دگرسازی در دموکراسی شنتال موفه و ارنستو لاکلا با نظریه مصالحه سیاسی کالین مورفی بر این باور است، سیستم سیاسی- اجتماعی ایران پسا انقلابی باید سطح دگرسازی و ارتباط زنجیره هم ارزی و منطق تفاوت خود را رقیق تر کند تا بستر مناسبی برای به رسمیت شناختن گفتمانها توسط یکدیگر و گذر از خصومت به سوی رویکرد رقابت آمیز فراهم گردد.

   سازش و مصالحه در فرهنگ سیاسی ما دارای بار منفی بوده و به همین دلیل به هرگونه ندای سازش و مصالحه انگ و بر چسب خیانت زده می شود. واقعیت آن است که جامعه ما در حال حاضر در شرایط مصالحه و آشتی بسر نمی برد و برداشت نادرست از این مفهوم، امکان هرگونه مصالحه را از جامعه سلب می کند.    باید توجه داشت که مصالحه سیاسی به عنوان یک کنشگری سیاسی به معنی انفعال و وادادگی نیست. با توجه به اینکه مصالحه سیاسی نافی هویت های سیاسی نیست، لذا گروه ها و جریان های مختلف سیاسی با تاکید بر مصالحه سیاسی می توانند ضمن حفظ اصول و ارزش های خود به تعامل و تفاهم برسند. در ارتباط با این موضوع که مصالحه سیاسی چه نسبتی با گفتمان های مسلط در جمهوری اسلامی ایران دارد، در این مقاله ابتدا شکل گیری مهمترین گفتمان ها و چگونگی هژمونیک شدن آنها بررسی شده و در مرحله بعد، نسبت مصالحه سیاسی با هریک از این گفتمان ها مورد سنجش قرار گرفته است.    پرسش اصلی مقاله این است که: آیا در شرایط موجود امکان مصالحه میان گفتمان های سیاسی در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد؟ با توجه به این سوال، فرضیه اصلی پزوهش بر این پایه استوار است که: هرچند هژمونیک شدن گفتمان ها به واسطه فرآیند ضدیت (Antagonism)، امکان مصالحه میان گفتمان های سیاسی را غیر ممکن می سازد، اما  گفتمان ها به واسطه رویکرد آگونیسم(Agonism)، می توانند به مصالحه نسبی برسند. در آگونیسم ما با رابطه "دوست- دشمنی" طرف نیستیم، بلکه شاهد رابطه ی رقابت آمیزی هستیم که در آن مشروعیت مخالفان به رسمیت شناخته می شود.     در جستجو برای نظریه ای که بتواند روش تحلیل مناسبی را برای این مقاله فراهم آورد، نظریه های معطوف به گفتمان به ویژه خوانشی که ارنست لاکلا و شنتال موفه از تحلیل گفتمان ارائه  می دهند، انتخاب شده است.