سیده شیما انوشه

مساجد به عنوان مکان هایی معناساز از دیرباز نقش عمده ای در فرهنگ اجتماعی داشته اند. نقشی که لااقل بخشی از آن را از طریق هویت بخشی به حاضرین در فضای مسجد اعطا می کردند و بدین ترتیب اهالی مسجد، از هویت اجتماعی ویژه ای (همچون هویت دینی یا هویت فرهنگی خاص) و نیز هویت فردی و معنوی برخوردار می شدند. اینک با توجه به اقتضائات جامعه کنونی، هدف «احیای نقش مساجد در هویت بخشی» و خصوصا شکل دهی هویت به نسل نوجوان مطالعاتی را از دریچه روان شناسی محیطی می طلبد و نوشتار حاضر کوشیده است تا مساله هویت یابی نوجوان را از منظر «دلبستگی به فضای مسجد» بنگرد و طی مطالعه ای کتابخانه ای و به روش تحلیلی نشان دهد هر یک از مولفه های دلبستگی ساز برای نوجوان نسبت به فضای مسجد، با بعدی از ابعاد هویتی او در ارتباط بوده و آن را سامان خواهد داد. بدین ترتیب از میان پنج مولفه تاثیرگذار در ایجاد دلبستگی به مسجد، چهار مولفه متناظر با شکل گیری هویت نوجوان است که عبارتند از: مولفه کالبدی مسجد با هویت فردی نوجوان، مولفه حس معنوی با هویت معنوی، مولفه تعاملی با هویت اجتماعی و مولفه عملکردی با هویت فردی و اجتماعی نوجوان.

بررسی مفهوم «ایمان» در سیر تاریخی آرای متکلمان امامیه پرده از این حقیقت برمی دارد که تمایل و بینش متکلمان نسبت به دو مقوله «نص» یا «عقل»، در تعریف آنان از «ایمان» سهم بسزایی داشته است. از این روی نوشتار پیش رو کوشیده است سیر تحول مفهوم «ایمان» را در آرای متکلمان امامیه با بهره گیری از منابع و مستندات کتابخانه ای و به شیوه «تحلیلی توصیفی» بررسی کند. یافته ها نشان می دهد متکلمان نص گرا ماهیت «ایمان» را مرکب از اجزا و مؤلفه های گوناگون شناختی، عاطفی و عملکردی معرفی می کنند و این به ارتباط مفهومی و التزامی میان «ایمان» و «عمل» می انجامد. این در حالی است که متکلمان عقل گرای شیعه ماهیت ایمان را تک جزئی و تنها برخوردار از مؤلفه شناختی عاطفی معرفی می کنند که گاه آن را در ارتباطی وجودی و نه مفهومی و التزامی با عمل دانسته و گاه بر نبود چنین ارتباطی اذعان داشته اند.

«ایمان» به عنوان یکی از مهم ترین همراهان تاریخ زندگی آدمی، اگرچه در جوامع همگون ایمانی عاملی برای زیستی مسالمت آمیز محسوب می شود، با بروز اختلافات تفسیری از آن، به دلیلی برای ایجاد خشونت ورزی میان افراد بدل می گردد. این تا جایی است که حتی برخی از آتش افروزی های بزرگ تاریخ ریشه در عدم پذیرش و تحمل افراد از تفاسیر ایمانی یکدیگر داشته است. درک بُعدی از مسئلهٔ ایمان که آن را برخوردار از «قابلیت تفسیرپذیری» می داند و بیان می کند که شرایط و موقعیت های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و حتی طبیعی و تاریخی بر برداشت انسان ها از ایمان اثر می گذارد، به ایجاد انعطاف پذیری بیشتر و تحمل بالاتر افراد نسبت به یکدیگر در سطح جامعه کمک شایانی می کند. این چیزی است که در آموزه های دینی اسلام نیز بدان پرداخته شده و جامعه اسلامی را، به رغم تفاوت های ظرفیتی افراد در پذیرش و تجلی ایمان، همواره به برادری و اخوت تشویق کرده و افراد را از تحمیل بار گران تر بر دوش افرادی با گنجایش ایمانی محدودتر نهی کرده است. از این رو مقاله حاضر می کوشد، با بهره گیری از شواهد قرآنی-روایی، برخورداری ایمان از قابلیت تفسیرپذیری را تبیین نماید و روشن سازد که از یک سو، با توجه به «تدرّج ایمان»، وجود تفاسیر گوناگون از آن در جامعه اجتناب ناپذیر است، و از سوی دیگر دست یابی به اصل مهم برادری و اخوت در جامعه در پرتو درک این ویژگی ایمان و افزایش انعطاف و تحمل افراد از برداشت های ایمانی یکدیگر رخ خواهد داد. این در نهایت به برقراری زیستی مسالمت آمیز و همدلانه و به دور از خشونت در میان افراد منتهی خواهد شد.

کتاب «توحید الامامیه » تألیف شیخ محمدباقر ملکی میانجی، از جمله کتاب هایی است که سعی دارد برای بنیان یک نظام اعتقادی، کلام وحی را به دور از تأویل و توجیه مبنا قرار دهد. نویسنده در مقاله حاضر کتابشناسی توصیفی کتاب توحید الامامیه را ارائه میدهد. به دنبال این هدف، ابتدا به معرفی مختصری از زندگی نامه و وجاهت علمی شیخ ملکی میانجی پرداخته است و سپس منهج حدیثی و مبنای علمی وی را تبیین میکند. در ادامه متن کتاب را به شکل فصل بندیشده مورد مداقه قرار می دهد. در نهای ت با بیان برخی نکات نوشتاری و محتوایی کتاب، مقاله خویش را به پایان میرساند.