احمدعلی حسابی

هدف اصلی مقاله حاضر بررسی تحول گفتمانی بین نیروهای سیاسی پس از انقلاب اسلامی در ایران است. برای تحقق این هدف، ویژگی گفتمان نیروهای سیاسی به عنوان کنشگران گفتمان ساز، مطالعه شده و نوع و میزان تحول این گفتمان در اول انقلاب(دوره تب انقلابی) تا سال 1363، دولت جنگ تا سال 1368یعنی دوران حیات امام، دولت سازندگی و اصلاحات و آغاز دولت نهم و مشخص گردیده است. از نظریه گفتمان لکلائو و موفه به عنوان چهارچوب مفهومی، از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به عنوان روش تحقیق بهره گرفته شد. داده های این تحلیل، از مرام نامه ها و پاره ای از بیانیه ها و برخی از ارگان های رسمی به دست آمد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که، در مفصل بندی این گفتمان ها، تا سال 1363 که، وحدت در بین نیروهای اسلامگرا دیده می شود، جمهوری اسلامی و امام(ره) دال مرکزی است و اغیار گفتمانی شان نیروهای سیاسی سکولار(سوسیالیست ها و لیبرال ها) بودند. اما با انشعاب در کنشگران سیاسی اسلامگرا (حزب جمهوری اسلامی)، گفتمان نیروهای سیاسی راست(اصول گرایان) و چپ(اصلاح طلبان)، از سال 1367 تا سال1384 مشمول تحولاتی بوده است. مهمترین تحولات گفتمانی از چپ سنتی به چپ مدرن و از راست سنتی به مدرن از 68 تا 84 دیده می شود. گفتمان راست مدرن به دو خرده گفتمان، اصولگرایان میانه و رادیکال تحول پیدا کرد. دال مرکزی راست میانه، با محوریت ولایت مطلقه فقیه است لذا جزء حامیان مردم سالاری دینی نخبه گرا طبقه بندی هستند(مثل جامعه روحانیت). اما راست های رادیکال بر نقش مردم در کنار دین تاکید می کنند، بر عدالت اقتصادی، مبارزه با فساد، پاک دستی، تاکید می کنند.

فرهنگ سیاسی در جوامع معاصر، وبه ویژه در جامعه در حال گذار ایران،نقشی محوری درتوسعه ومشارکت سیاسی ومدنی دارد.دراین میان ،نقش دانشجویان دانشگاه فرهنگیان که درحقیقت معلمین آینده جامعه می باشند در تکوین وتحکیم فرهنگ سیاسی دموکراتیک،بسیار اثرگذارند.پژوهش حاضر،درچارچوب دستگاه مفهومی مارک تسلر،به مطالعه بررسی جامعه شناختی رابطه پایگاه اقتصادی ومذهب با فرهنگ سیاسی دانشجویان می پردازد.پژوهش به روش پیمایشی وبا استفاده از پرسشنامه،درمورد 362 نفر از دانشجویان دانشگاه های فرهنگیان غرب کشور(ایلام ،کرمانشاه ،سنندج، خرم آباد، همدان)انجام گرفته است که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شده اند.نتایج تحقیق نشان داد که اکثریت دانشجویانی که دارای مذهب سنی بودند به فرهنگ سیاسی بی تفاوت6/16 درصد،واکثریت دانشجویانی که دارای مذهب شیعه بودند به دوفرهنگ سیاسی بی تفاوت 9/40 درصد و دموکراتیک 6/32 درصد،گرایش داشتند.وهمچنین اکثریت دانشجویانی که دارای پایگاه اقتصادی پایین بودند به فرهنگ سیاسی بی تفاوت،واکثریت دانشجویانی که دارای پایگاه اقتصادی بالا بودند به فرهنگ سیاسی دموکراتیک،گرایش داشتند.بنابراین یافته نشان داد که فرهنگ سیاسی دانشجویان،با متغیرهای پایگاه اقتصادی و مذهب رابطه مثبت ومعناداری دارد.

یکی از مهم ترین اهداف و شاخصه های نظام آموزشی، از زمان تحقق جمهوری اسلامی ایران، ایجاد و بسط گفتمان ایدئولوژیکی در ساحت جامعه بوده است. به طوری که تاریخ این نهاد، پس از انقلاب اسلامی، نشان می دهد تحولات گسترده ای در آن صورت گرفته است. این تغییرات متأثر از تغییر و تحول گفتمان ها در نظام جمهوری اسلامی ایران و در چارچوب گفتمان- ایدئولوژی غالب صورت پذیرفته است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و روش- نظریه لاکلائو و موفه، به مطالعه ی گفتمان- ایدئولوژی آموزش و پرورش در دولت اعتدال پرداخته و با توصیف و تبیین ماهیت و عناصر گفتمانی آموزش وپرورش، رویکرد گفتمان غالب در نظام آموزش وپرورش بررسی گردید. یافته های تحقیق نشان می دهد نظام آموزش وپرورش در دولت اعتدال از بعد گفتمانی به عناصر گفتمانی لیبرالیسم اسلامی نزدیک شده است. لذا بر مشارکت، حقوق شهروندی، انتقادگری، عقل محوری، تحول آفرینی، خلاقیت و نوآوری، شایسته سالاری تخصص محورانه، مهارت آموزی، قانون محوری و قانون مداری و... در اسناد خود تأکید دارد. عناصر گفتمانی فوق در چهارچوب عناصر گفتمانی نظام نوین جهانی تعامل محورانه قابل طرح است. همچنین یافته ها نشان می دهد سوژه مدنظر دولت اعتدال، سوژه سیاسی است که با عناصر و دقیقه های گفتمانی نظام لیبرال دموکرات انطباق دارد و این امر در اسناد بالادستی و کتب درسی آموزش وپرورش در رابطه با دانش آموزان کاملاً مشهود بود

هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی(مدنی) در بین اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر با تاکید بر سرمایه اجتماعی است، برای تبیین نظری مشارکت اجتماعی و سرمایه اجتماعی از دیدگاههای کلاسیک جامعه شناسی از قبیل کارل مارکس و ماکس وبر و جامعه شناسان نو مثل بوردیو، کلمن، گیدنز، پاتنام، فوکویاما و... استفاده شد. متغیرهای تأثیر گذار که در معادله رگرسیونی نیز باقی مانده اند؛ اعتماد اجتماعی، تعاملات احتماعی، عضویت گروهی، رسانه های جمعی، دیگرخواهی هستند. روش تحقیق، پیمایش با استفاده از تکنیک پرسشنامه بود حجم نمونه 231 نفر که بطور اتفاقی انتخاب شدند، پس از جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی به رد و اثبات فرضیه ها در این سطح از تحلیل اشاره شد. متغیرهای فوق الذکر در مجموعR2=0/75 ، حدود 75درصد واریانس متغیر وابسته را تبیین می کنند. نتیجه تحقیق نشان میدهد هرچه سرمایه اجتماعی بالاتر باشد، میزان مشارکت اجتماعی بیشتر است و در این میان اعتماد اجتماعی بیشترین تأثیر را بر مشارکت اجتماعی دارد.

هدف از این پژوهش؛ تحلیل گفتمان- ایدئولوژی دولت اصول گرایی در نظام آموزش وپرورش ایران و همچنین بررسی رویکرد این دولت در راستای بازنمایی گفتمان خود از طریق نظام آموزش وپرورش می باشد. تحقیق حاضر یک مطالعه کیفی است که با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و روش- نظریه لاکلائو و موفه، به توصیف، تفسیر و تبیین ماهیت و عناصر گفتمانی آموزش وپرورش در این دوره تاریخی پرداخته است. بر اساس نتایج حاصله از این پژوهش، می توان اذعان نمود که؛ دولت اصول گرایی در طی مدیریت اجرایی خود، برای کنترل، نظارت و اعمال دخالت هایی در نظام آموزش وپرورش تلاش نموده و در موارد بسیاری با تأثیرگذاری بر فرایند تصویب قوانین و همچنین تولید محتوا و اصلاح متون کتب درسی در پی تحول گفتمان فرهنگی- آموزشی موجود و بازنمایی نشانگان گفتمان مسلط از طریق نظام آموزش وپرورش بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد آموزش و پرورش دولت اصول گرا از بعد گفتمانی از نشانگان سوسیال دموکرات اسلامی فاصله گرفته و به عناصر گفتمانی سنت گرایی ایدئولوژیک اسلامی نزدیک شده است. لذا بر خدامحوری،گسترش عدالت، استقلال و نفی وابستگی، حمایت از محرومان، ایثارگری، بومی گرایی، مهرورزی، استکبارستیزی، تکلیف گرایی و... در اسناد خود تأکید دارد. عناصر گفتمانی فوق در چهارچوب گفتمان غالب و در راستای نفی کامل ارزش های فرهنگی غرب با به چالش کشیدن سامان چیره در نظام بین الملل، سوژه های دینی و انقلابی را بازآفرینی می کند. همچنین یافته ها نشان می دهد سوژه مدنظر دولت اصول گرا، سوژه سیاسی است که با عناصر و دقیقه های گفتمانی نظام سنت گرای ایدئولوژیک انطباق دارد.

رفتار انتخاباتی به عنوان یک کنش سیاسی بیانگر درجه ای از مشارکت سیاسی مردم در نظام اجتماعی است. مشارکت انتخاباتی یکی از گونه های مهم مشارکت سیاسی، جایگاه ویژه ای در مباحث جامعه شناسی سیاسی به صورت عام و به صورت خاص در جامعه شناسی انتخابات دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی رفتار انتخاباتی با تاکید بر الگوی AGIL پارسونز(مورد مطالعه استان ایلام) انجام شده است. روش اصلی تحقیق، پیمایشی می باشد، جامعه آماری این تحقیق تمامی افراد بالای 21 سال کلیه اقشار گروه های اجتماعی استان ایلام می باشد. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 تعداد 425000 هزار نفر برآورد شده است که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه آماری 385 نفر برآورد شده، روش نمونه گیری به صورت خوشه ای چند مرحله ای و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است. جهت بررسی پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده ، که ضریب حاصل برای تمامی بخش های پرسشنامه بالای 70% محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار Spss و Amoos به انجام رسید یافته های پژوهش حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین نظام های(فرهنگی، اجتماعی، شخصیتی و زیستی) و رفتار انتخاباتی شهروندان ایلام می باشد و در تحلیل رگرسیون مشخص شد که نظام فرهنگی با 61 درصد و نظام شخصیتی با 22 درصد بیش از سایر عوامل بر رفتار انتخاباتی شهروندان تأثیر مستقیم دارند.

هدف : این پژوهش با هدف بررسی تأثیر شبکه های اجتماعی بر فرهنگ سیاسی و بر مبنای نظریه مارک تسلر انجام شد. روش: روش پژوهش، پیمایشی و کمّی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه بود و از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شد. جامعه آماری، دانشجویان پسر دانشگاههای فرهنگیان غرب کشور با جمعیت 3404 نفر است که از میان آنان، 345 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. یافته ها: 81/36 درصد دانشجویان دانشگاههای فرهنگیان به فرهنگ سیاسی دموکراتیک گرایش داشتند؛ 55/58 درصد بی تفاوت، 18/3 درصد محدود و 44/1 درصد نیز عملگرا بودند. بنابر این، فرضیه معناداری تأثیر شبکه های اجتماعی بر فرهنگ سیاسی پذیرفته می شود. همچنین فرضیه تأثیر نوع شبکه های اجتماعی بر مؤلفه های فرهنگ سیاسی، به جز مؤلفه برابری جنسیتی و دانش سیاسی؛ و نیز فرضیه تأثیر نوع استفاده از شبکه های اجتماعی بر مؤلفه های فرهنگ سیاسی، به جز مؤلفه مشارکت سیاسی، تساهل و مدارای سیاسی، اعتماد سیاسی و علاقه سیاسی، پذیرفته می شود. نتیجه گیری: به طور کلی، شبکه های اجتماعی یک عامل کلیدی بر گرایش دانشجویان به نوع خاصی از فرهنگ سیاسی محسوب می شوند.

توجه بسیاری ازکشورهای پیشرفته وتوسعه یافته حاکی از آن است که نخبگان کشور بویژه نخبگان سیاسی حاکم با ایفای نقش اساسی خود درفرآیند تصمیم گیری امور و اداره کشور ونقش الگویی، تاثیر مهمی در فرآیند توسعه ایفا می کنند.توسعه یافتگی از پیامدهای ثبات در جامعه است که این امر خود متاثر از فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی تصمیم گیرنده است، در این بین عواملی در تعیین این نوع فرهنگ سیاسی تأثیر گذار است که مهمترین آن سرمایه اجتماعی برون گروهی است. این پژوهش با روش کمی و به صورت پیمایشی به بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی برون گروهی و فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی استان خوزستان پرداخت، روش نمونه گیری به صورت روش نمونه گیری در دسترس (داوطلبانه) بوده و 214 نفر از نخبگان سیاسی استان خوزستان بر اساس جدول مورگان به عنوان نمونه انتخاب شدند، برای سنجش متغیرها-فرهنگ سیاسی و سرمایه اجتماعی برون گروهی- از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که میزان سرمایه اجتماعی برون گروهی در حد متوسط بوده (61/78) است و میانگین فرهنگ سیاسی رو به متوسط (19/64) بود. نتایج همچنین نشان داد که بین ابعاد سرمایه اجتماعی (اعتماد، انسجام و مشارکت برون گروهی) با فرهنگ سیاسی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. (r=./514). به طور کلی می توان گفت که سرمایه اجتماعی برون گروهی می تواند باعث ایجاد تغییراتی در فرهنگ سیاسی جامعه شود.