محمدرضا حقی

شهرهای ساحلی به سبب هم جواری با دریا و ظرفیت هایی که از این منظر کسب می نمایند، همواره به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری مطرح بوده اند. بااین وجود، بسیاری از این شهرها به ویژه در ایران، در بالفعل نمودن استعدادهای خود توفیق چندانی نداشته اند. همین مسئله سبب گردید پژوهش حاضر برای دستیابی به راهبردهای ارتقاء ظرفیت گردشگری شهرهای ساحلی به تحلیل رضایتمندی گردشگران بپردازد. روش پژوهش، تحلیلی توصیفی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و پیمایش میدانی است. شاخص های تحلیل رضایتمندی گردشگران از منابع داخلی و خارجی استخراج شده و با ابزار پرسشنامه از گردشگران حاضر در شهر بوشهر در بازه زمانی پاییز سال 1399 مورد پرسش قرارگرفته است. در ادامه، داده های پرسشنامه ها در نرم افزار SPSS واردشده و با مدل های تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون چندمتغیره خطی مورد تحلیل قرارگرفته اند. یافته ها نشان می دهد که 40 شاخص موردبررسی در پژوهش حاضر در قالب 9 عامل دسته بندی می شوند که از میان آن ها 6 عامل «مطبوعیت محیط شهر»، «خدمات اسکان و تغذیه»، «دسترسی به جاذبه ها»، «تنوع جاذبه ها»، «جذابیت محیط شهر» و «تجربه خوشایند حضور در شهر» با سطح معناداری بالای 95 درصد بر سطح رضایتمندی گردشگران نقش کلیدی داشته اند. همچنین در خصوص شهر بوشهر از میان 40 شاخص موردبررسی، شاخص های «در دسترس بودن و کیفیت سرویس های بهداشتی در سطح شهر و اماکن گردشگری»، «امکان مشاهده تنوع گونه های آبزیان، مرجان های دریایی و ... برای گردشگران» و «امکانات و خدمات تفریحی [آبی] مخصوص بانوان و کودکان» کمترین میزان رضایتمندی و در مقابل شاخص های «نحوه برخورد و مهمان نوازی مردم»، «سطح امنیت و ایمنی برای گردشگران به ویژه زنان و کودکان» و «سهولت دسترسی به ساحل و لبه آب» بیشترین میزان رضایتمندی را در میان گردشگران کسب نموده اند. لذا در پایان مقاله، از برآیند ارزیابی شاخص ها و عوامل همراه با نارضایتی، اقدام به تدوین راهبردهای پیشنهادی برای ارتقای گردشگری شهر بوشهر شده است.  

سکونتگاه های غیررسمی از جمله بخش هایی از شهر هستند که بدون برنامه و با حداقل امکانات و خدمات شکل گرفته اند و لذا جزو اولویت-های مدیریت شهری برای خدمات رسانی و ارتقاء کیفیت زیست تلقی می شوند. در این میان، یافتن هرگونه راهکاری که با کمترین هزینه و مداخله مستقیم، تغییرات مثبتی در این محلات ایجاد کند حائز اهمیت است. از همین رو، در این پژوهش فرضیه وجود رابطه میان پیکره-بندی فضایی و خصوصیات محیطی این محلات مورد بررسی قرار گرفته است. به همین منظور، محله حصار شهر همدان به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب و 30 معبر آن به طور تصادفی گزینش شده اند. برای سنجش وضعیت متغیرهای محیطی به برداشت میدانی اقدام شده است و برای پارامترهای پیکره بندی از نرم افزار Depthmap کمک گرفته شده است. در ادامه داده ها وارد نرم افزار SPSS شده و از مدل تحلیل رگرسیون چندمتغیره خطی برای ارزیابی رابطه پارامترهای پیکره بندی (متغیر مستقل) و متغیرهای محیطی (متغیر وابسته) استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد «کیفیت ابنیه»، «نور و روشنایی» و «کاربری های تجاری» به ترتیب بیشترین ارتباط را با پارامترهای «همپیوندی محلی»، «طول معابر» و «عمق» دارند. از همین رو، به نظر می رسد بتوان با تغییراتی در پارامترهای پیکره بندی، نتایج مثبتی را در متغیرهای محیطی متصور شد.

پارک های شهری از جمله محیط هایی هستند که به طور مستقیم بر کیفیت زیست شهروندان تأثیر می گذارند. از همین رو، ارتقای کیفیت این فضاها می تواند زمینه ساز جلب رضایت شهروندان و به تبع آن استفاده بیشتر آن ها از این فضاهای شهری شود. برهمین اساس، پژوهش حاضر به ارزیابی رضایت شهروندان از پارک کوهستان شهر کرمانشاه مبادرت نموده است. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و پیمایش میدانی است. شاخص های کیفیت پارک های شهری از منابع معتبر داخلی و خارجی استخراج شده و به کمک پرسشنامه از کاربران پارک کوهستان مورد پرسش قرار گرفته است. جامعه آماری شامل افرادی است که از پارک کوهستان استفاده کرده اند و از میان آن ها نمونه ای به صورت تصادفی انتخاب شده اند. حجم نمونه 200 نفر است که بیش از 4 برابر تعداد شاخص ها (47 شاخص) در نظر گرفته شده است. پس از تکمیل پرسشنامه ها، داده ها در نرم افزار SPSS وارد شده و به کمک مدل تحلیل عاملی اکتشافی ارزیابی شده اند. در ادامه، خروجی مدل تحلیل عاملی در نرم افزارSmart PLS وارد شده و بر مبنای تحلیل معادلات ساختاری، وزن عوامل مختلف کیفیت محیطی بر رضایت کاربران محاسبه شده است. مطابق یافته ها، کیفیت پارک کوهستان شهر کرمانشاه متأثر از ده عامل شامل «ساختار فضایی»، «همه شمولی»، «مبلمان»، «تنوع فعالیتی»، «آسایش روانی»، «زیرساخت های خدماتی»، «تسهیلات رفاهی»، «اکوسیستم محیطی»، «عناصر هویتی» و «دسترس پذیری» است که در این میان سه عامل «آسایش روانی»، «مبلمان» و «ساختار فضایی» بیشترین نقش آفرینی را در رضایت شهروندان از این پارک داشته اند. همچنین شاخص هایی همچون ایمنی، امنیت، مبلمان و مزاحمت از سوی دیگر کاربران به عنوان شاخص های دارای اولویت ارتقابخشی پارک قرار دارند که در انتهای مقاله پیشنهاداتی مرتبط با آن ها ارائه گردیده است.

امروزه شهرها به مثابه کانون هایی هستند که تراکم بالایی از جمعیت را در خود جای داده اند. اگرچه وجود فضاها و اماکن عمومی در شهرها نمایانگر پویایی و سرزندگی آنهاست اما حضور پر تعداد مردم، آسیب پذیری آنها را به شدت افزایش می دهد. در چنین شرایطی موضوع پیشگیری و کاهش مخاطرات ناشی از وقوع حوادث غیرمترقبه از اهمیت بسزایی برخوردار می شود. بنابراین ارزیابی وضعیت توزیع و پراکنش فضاها و اماکن عمومی یکی از ابتدایی ترین اقدامات در حوزه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل خواهد بود. از همین رو، در پژوهش حاضر سعی شده است با تحلیل نحوه جانمایی و پراکنش اماکن عمومی در نواحی 114گانه شهر تهران، این نواحی در 10 خوشه نسبتا مشابه دسته بندی شوند. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی است. لذا پس از گردآوری مبانی نظری، به تحلیل مکانی برخی انواع اماکن عمومی در سطح شهر تهران به کمک نرم افزار GIS پرداخته شده است و در ادامه داده ها با استفاده از روش خوشه بندی سلسله مراتبی در محیط نرم افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه بررسی ها از پراکنش نامتوازن فضاها و اماکن عمومی در سطح شهر تهران حکایت دارد که زنگ خطری برای مدیران و برنامه ریزان شهری تهران است. در واقع عدم توازن در توزیع اینگونه اماکن، علاوه بر کاهش عدالت فضایی در دسترسی به خدمات، افزایش سفرهای غیرضروری و غیره، با مبانی پدافند غیرعامل نیز سازگار نبوده و آسیب پذیری شهر را در برابر بلایای طبیعی و مصنوع به همراه دارد. لذا به نظر می رسد برقراری توازن در توزیع اماکن عمومی در سطح شهر، به عنوان یک راهبرد کلیدی می تواند در دستور کار برنامه ریزان و مدیران شهری قرار گیرد.

با گذشت چندین دهه از برنامه ریزی برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان، هم چنان سهم قابل توجهی از ساکنین شهرها در تأمین نیازمندی های خود ناتوان هستند. در این میان سکونتگاه های غیررسمی را می توان نمونه بارزی از محیط های با سطح پایین توسعه اجتماعی قلمداد کرد که ساکنان آن ها با مشکلات و محدودیت های عدیده ای مواجه هستند؛ از همین رو در این پژوهش، شاخص های توسعه اجتماعی از طریق پرسشنامه از ساکنین پنج سکونتگاه غیررسمی در شهر همدان مورد پرسش قرار گرفته است. متغیرهای مورد بررسی به کمک مدل تحلیل عاملی در پنج عامل: «تعاملات اجتماعی»، «توان اقتصادی»، «خدمات محلی»، «توزیع خدمات» و «حق شهروندی» دسته بندی شده اند؛ هم چنین ارزیابی امتیازات عاملی در محلات مورد بررسی نشان می دهد ترتیب محلات برمبنای سطح رضایتمندی ساکنین از توسعه اجتماعی شامل: «منوچهری»، «مزدقینه»، «خضر»، «حصار» و «دیزج» بوده است. در ادامه به کمک مدل تحلیل رگرسیون چندمتغیره خطی وزن عوامل پنج گانه در تحقق رضایت از توسعه اجتماعی محاسبه شده است که عامل توان اقتصادی با وزن 429/0 بیشترین تأثیر را نشان می دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد اولویت نخست افزایش رضایت ساکنین از توسعه اجتماعی در تمامی محلات مربوط به عامل «توزیع خدمات» است.