نیره حاجی علیان

هدف از نگارش این مقاله تبیین هدف غایی تربیت اخلاقی از منظر اسلام (آیات و روایات اخلاقی) بود. در این مقاله، با دو معیار «شناخت خدا به عنوان محور هستی» و «عمل به فرامین اخلاقی»، آیات و روایات انتخاب شد. روش پژوهش، روش اندراجی با رویکرد فلسفی بود و تحلیل داده ها و تفسیر آیات و روایات از نوع استقرایی بود که به طور مستمر و هم زمان با جمع آوری داده ها انجام شد. دراین پژوهش اهدافی واسطی؛ نظیر کسب منفعت ها و دوری از آسیب های دنیایی، نیل به مقام محبوب، نیل به مقام ابرار، نیل به مقام مخبتین و حریت اخلاقی به دست آمد. سپس این اهداف با استفاده از روش ارتباط اندراجی مفاهیم، طبقه بندی شد. یافته های پژوهش بیانگر آن بود که در پایین ترین سطح، کسب منفعت ها و دوری از آسیب های دنیایی (پیامد گرایی) و در بالاترین سطح، مقام عبادالرحمن (حریت اخلاقی) قرار دارد. عبادالرحمن، بندگان خاص خداوند که انجام اعمال اخلاقی را وظیفه خود می دانند نیازی به پیامدهای عمل اخلاقی ندارند.

از مهم ترین و بزرگترین نعمت هایی که خداوند سبحان به انسان بخشیده است، نعمت کرامت و فضیلت انسانی است که از مقام خلافت الهی انسان، سرچشمه می گیرد. کرامت، مربوط به شرافت ذاتی انسان می شود و فضیلت، برتری او را نسبت به غیر بیان می کند. کرامت از نگاه دینی محصور به کرامت ذاتی نمی شود و آدمی می تواند با تقرب به خدا و پرهیزکاری بر آن بیفزاید و ارزش متعالی تری کسب کند و این ارزش، ارزش اکتسابی است؛ اما بنابر آیات و روایات، مبنای رفتار ما با دیگران حفظ کرامت ذاتی آنهاست. هدف این پژوهش، تبیین نقش کرامت انسانی در تربیت اخلاقی و استنتاج رهنمودهایی برای مربی و متربی است. در این نوشتار، با بررسی آیات قرآن، کرامت انسانی به عنوان زیربنای تربیت اخلاقی در نظر گرفته شد و با به کارگیری روش استنتاج، اصل ضرورت تجلی کرامت انسان در تربیت اخلاقی و روش های تربیتی تکریم شخصیت، تغافل از خطاهای اخلاقی، حفظ آبروی خود و دیگران و اعتراف به کمالات دیگران تبیین شد.