محمد شهبازی سلطانی

در مواقع بحرانی، نیاز به کسب اطلاع و آگاهی از شرایط محیطی بیش از پیش برای مخاطبان افزایش می یابد. با توجه به وقوع سیل در بهار 2019، رسانه های مختلفی از این بستر برای جهت دهی به افکار عمومی استفاده کردند. این پژوهش تلاش دارد تا با رویکرد دیپلماسی عمومی، به بررسی تلاش های رسانه های عربی بیگانه در منطقه جنوب غرب آسیا که بر مخاطب عرب زبان ایرانی متمرکز هستند، بپردازد. برای تحقق این هدف، محققان تمامی گزارش های خبری منتشر شده در شش رسانه عرب زبان (ازجمله الشرق الاوسط، العربیه و (به اصطلاح) الاحوازنا و الاحواز تی وی)، را در بازه 17 فوریه تا 30 آوریل 2019 (در مجموع 108 گزارش خبری)، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفیِ استقرائی، بررسی کردند. نتایج این پژوهش در قالب چهار مقوله کلی تقسیم بندی شد: «برانگیختن شکاف قومیتی، برانگیختن شکاف مذهبی، القای خدشه به استقلال و امنیت ملی و اعتبارزدایی از عملکرد حاکمیت در مواجهه با بحران سیل». در مجموع می توان اینگونه تحلیل کرد که تلاش و هدف این رسانه ها مشروعیت زدایی از نظام جمهوری اسلامی ایران است. همچنین این پژوهش نشان داد رسانه های مذکور با رویکرد دیپلماسی عمومی به دنبال ترغیب مخاطبان به مواجهه سخت با نظام حاکم بر ایران هستند.

“دختران خیابان انقلاب” نام حرکتی اعتراضی است که در آن دختران و زنان به نشانه اعتراض به حجاب در ایران، با حرکتی نمادین روسری خود را در خیابان از سر برمی دارند. پژوهشگران تصمیم گرفتند تا نوع مواجهه مخاطبان، با این پدیده اجتماعی را بر اساس نظرهایی که خبرگزاری های مختلف در فضای مجازی به اشتراک می گذارند، بررسی کنند. در این راستا، نظر کاربران فضای مجازی نسبت به اخبار منتشرشده در خصوص رویداد رسانه ای دختران خیابان انقلاب، در زمستان سال 1396، انتخاب و تحلیل محتوای کیفی استقرایی آن در دستور کار قرار گرفت. برخی از یافته های این پژوهش، که ما را از نظر کاربران در زمینه رویداد دختران خیابان انقلاب مطلع می کند شامل عوامل بروز این اعتراض ها، عوامل مداخله گر در این اعتراض ها، نوع مواجهه حکومت با معترضان، کارکردها و کژکارکردهای موضوع اعتراض، رابطه حکومت و دین اسلام با معترضان و موضوع اعتراض، ویژگی های معترضان، وضعیت حکومت در هنگام اعتراض ها و در آینده و موارد دیگر است.  

پس از توجه به بیانات مقام معظم رهبری در زمینه مدیریت جهادی و ضرورت و اهمیت به کارگیری آن در دستیابی به اهداف نظام، پژوهشگران بر آن شدند تا با واکاوی این مسئله به شناسایی ویژگیهای معرفِ مدیر جهادی مبادرت ورزند. برای این منظور از روش فراترکیب، که یکی از انواع پژوهشهای فرامطالعه است، استفاده شد. در قدم اول با کلیدواژه های مختلف در مهمترین بانکهای اطلاعاتی پژوهشها و مقالات در کشور جستجو، و 84 اثر شامل مقالات و کتاب در زمینه مدیریت جهادی شناسایی گردید. در قدم بعد با بررسی اولیه این پژوهشها بر اساس شاخصهای معین 38 مورد از آنها انتخاب شد که مستقیم به بررسی ویژگیهای مدیران جهادی پرداخته بود. در ادامه با شیوه شناسه گذاری کیفی بر اساس روش فراترکیب شناسه های اولیه از دل پژوهشهای منتخب استخراج، و در ذیل 148 مفهوم، دسته بندی شد. پژوهشگران پس از مقوله بندی این مفاهیم به 16 ویژگی معرفِ مدیر جهادی در قالب الگوی خورشیدی مدیر جهادی دست یافتند: خدامحوری، دین مداری، اخلاق مداری، بصیرت، تصمیم گیری بر مبنای خرد، شایسته سالاری، سعه صدر، ارتباطات مؤثر با همکاران و مردم، بهره وری فزاینده، اعتماد به نفس، تعهد، انقلابی گری، نظم و قانونگرایی، ایثار، همت فزاینده و مدبر بودن. در پایان این 16 ویژگی در دو ساحت ویژگیهای عمومی و جهادی مدیران تقسیم بندی شد.

پس از توجه به بیانات مقام معظم رهبری در زمینة مدیریت جهادی و ضرورت و اهمیت به کارگیری آن در دستیابی به اهداف نظام، تصمیم بر آن شد تا با ایجاد رابطه ای دوسویه میان مدیریت جهادی و مدیریت رسانه، برای وصول به رسانة پیشتاز انقلاب اسلامی مسیری ترسیم شود. هدف این پژوهش، شناسایی و رتبه بندی ویژگی های مدیرِ جهادیِ رسانه بود تا از این طریق راه تحقق گزارة فوق هموار شود. این پژوهش به روش دلفی رتبه بندی انجام پذیرفت. دلفی رتبه بندی در سه فاز مرتبط و متوالی با عناوین طوفان مغزی (هدف: دستیابی به ویژگی های حداکثری)، کاهش داده ها (هدف: دستیابی به ویژگی های کلیدی) و رتبه بندی (هدف: رتبه بندی ویژگی های کلیدی) انجام می شود. ابتدا ویژگی های حداکثری مدیر جهادی رسانه شامل 134 ویژگی در فاز اوّل، از طریق مصاحبة عمیق با بیست ویک نفر از خبرگان شامل مدیران رسانه ها و استادان حوزة مدیریت و ارتباطات به دست آمد. در فاز دوم (متشکل از دو دور) به کمک ابزار پرسشنامه ویژگی های کلیدی در سه دستة پنج تایی انتخاب شد. در فاز سوم (متشکل از دو دور) ویژگی های کلیدی منتخب، اولویت بندی شد. برای اولویت بندی نیز از ابزار پرسشنامه استفاده شد و به کمک ضریب کندال W میزان اجماع نظر مشارکت کنندگان در پنل سنجیده شد. ویژگی های کلیدی شناسایی و رتبه بندی شده برای مدیر جهادی رسانه به ترتیب اولویت در سه ساحت، شامل این موارد است: ساحت اوّل: 1. خلاق، 2. شایسته و شایسته گزین، 3. منظم، 4. دارای انگیزة مضاعف، 5. شجاع در ساحت ویژگی های عمومی؛ ساحت دوم: 1. تقوای رسانه ای، 2. ادراک سیاسی و فرهنگی، 3. آگاهی به رسانه و ملزومات آن، 4. کاوشگر نقطة طلایی میل، نیاز و مصلحت مخاطب، 5. دارای مهارت تأثیرگذاری بر مخاطب در ساحت ویژگی های رسانه ای؛ ساحت سوم: 1. باورمند به جهاد در رسانه، 2. بصیر، 3. خدامحور، 4. ولایت پذیر، 5. مخلص در ساحت ویژگی های جهادی مدیر رسانه.