حمیده شفیعی

محمّد بن مسلم بن شهاب زُهری ازجمله راویان به نامِ تاریخ حدیث شمرده می شود. آگاهی زهری به اخبار و راویات موجب شده تا بر طبقات بعد از خود تأثیرگذاری حداکثری داشته باشد. بررسی شرح و احوال زندگانی ابن شهاب زهری، گویای دو رویکرد متفاوت ایشان در نقل وانتقال احادیث و روایات است. زمانی که مصلحت بر آن می باشد که خود را منتسب به منبع و مرجع اصلی حدیث بداند، چهره ای ولایی و تابع از خود به نمایش می گذارد که به اکراه و از روی ناخرسندی به سمت مروانیان کشیده شده است. این تاکتیک زهری توانسته ستایش و تحسین برخی دوست داران اهل بیت (ع) را برانگیزد. با این وجود قرابت و مؤانست زهری که حاصل دنیاطلبی او از یک طرف و نیاز دستگاه حاکمان جور أموی به علمش از سوی دیگر را می توان به عنوان یکی از نقاط عطف زندگی زهری نام برد. پیامد چنین رویکردی، جعل احادیث در جهت تقویت حاکمیّت ستم پیشه و تضعیف مخالفان به ویژه خاندان عصمت و طهارت بوده است. زهری در این کار تا آنجا موّفق است که مفتخر به عنوان نخستین تدوین گر حدیث می شود. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، شخصیت و شیوه علمی ابن شهاب با توجّه به دیدگاه آیت الله خامنه ای به چالش کشیده شده است. مطابق با مستندات موجود، عدم اتقان فقاهت و وثاقت ابن شهاب زهری و همچنین عدم پیشگامی اش در نقل و تدوین حدیث مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

اندیشمندان و مفسران، در بررسی قرآن کریم، به ویژه آیاتی که با علوم تجربی نسبتی دارند، رویکردشان متفاوت است. برخی بر این باورند که هر علمی از علوم بشری را می توان در قرآن جست وجو کرد. برخی معتقدند قرآن هیچ رسالتی در علوم تجربی ندارد. عده ای هم راه میانه را درپیش گرفته و با تخطئه دو دیدگاه قبلی، یافته های قطعی علوم جدید را در قرآن کریم پذیرفته اند و آن را نشانه اعجاز علمی این کتاب جامع بشری دانسته اند. ازجمله معتقدان به این نظریه، آیت الله جوادی آملی است که با تصریح به این مطلب، بر وثاقت این اندیشه افزوده اند. ایشان ضمن اشاره تلویحی به چنین اعجازی در قرآن کریم، با بهره گیری از دلایل عقلی، همچون دینی بودن همه علوم، جامع و جاودان بودن قرآن و دلایل نقلی نظیر نوآوری قرآن در برخی مطالب علمی و تصریح ائمه اطهار(علیهم السلام)، نظریه خویش را اثبات کرده و آن را از پیرایه های عصر علم زده امروز مبرا دانسته اند؛ چنان که درباره نسبت دادن هر دستاورد ظنّی علمی به قرآن هشدار می دهند. در این پژوهش، تلاش می کنیم با روش توصیفی تحلیلی، اندیشه های آیت الله جوادی آملی را درباره اعجاز علمی قرآن کریم بررسی کنیم.