فرزانه سهلی

هدف: از ارزشمند ترین داشته های هر سازمان، برند آن است که کارکردهای گوناگونی برای بازنماییِ درخورِ سازمان، کارکنان و محصولات آن دارد. در این میان کتابخانه ها و به ویژه کتابخانه های دانشگاهی در هماوردی با رقیب های اطلاعاتی خود با چالش های بسیاری برای بازنمایی ارزش های کلیدی خود در عصر اطلاعات رویاروی هستند که می توانند با برندسازی با آن ها مقابله کنند. با همه پژوهش هایی که در جهان انجام شده اند، برندسازی و بایسته های درونی و بیرونی ساخت آن در کتابخانه ها، با کمبود پژوهش های پایه و کاربردی در این زمینه روبه رو هستند. بنابراین نیاز است که چگونگی برندسازی کتابخانه های دانشگاهی برای بازنگری در برند سنتی آن ها بررسی شود. برای این هدف، پیش تر پژوهشی با روش «نظریه داده بنیاد» انجام شده و مجموعه ای از عوامل درونی و بیرونی مؤثر بر ساخت برند کتابخانه های دانشگاهی در قالب یک مدل به دست آمده است. هدف این پژوهش سنجش اعتبار مدل برندسازی کتابخانه های دانشگاهی در بافت وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری (عتف) و ارائه مدل اعتباریابی شده برندسازی آن ها بود.روش: رویکرد این پژوهش، کمّی با روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه بود. جامعه پژوهش مدیران، معاونان، کتابداران کتابخانه های مرکزی و نیز اعضای هیئت علمی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه های دولتی زیر پوشش وزارت عتف بودند. برای بررسی فرضیه های پژوهش آزمون ناپارامتریک دوجمله ای به کار رفت، چرا که داده ها نرمال نبودند. بررسی اعتبار مدل پژوهش نیز با کاربرد گونه دومِ روشِ «مدل سازی معادلات ساختاری»، یعنی «حداقل مربعات جزئی (پی ال اس)» و با دو روش «نظریه اندازه گیری» و «نظریه ساختاری» انجام شد.یافته ها: عامل های مؤثر بر ساخت برند کتابخانه های دانشگاهی در دو بُعد درون دانشگاهی و برون دانشگاهی جای می گیرند. در بُعد درون دانشگاهی، نخست ابعاد درونی کتابخانه ها مانند معماری ساختمان کتابخانه، منابع و خدمات اطلاعاتی کتابخانه، برندسازی کتابداران، فعالیت های بازاریابی و مدیریت کتابخانه مطرح هستند. سپس ابعاد بیرونی کتابخانه ها هستند که با نقش سازمان مادر کتابخانه و نقش نظام آموزش عالی نمود یافته اند. در بُعد برون دانشگاهی، نخست وضعیت پرورش علمی و رفتاری جامعه اطلاعاتی کتابخانه است که از نقش کتابخانه های دیگر در پرورش علمی نسل تازه و شخصیت رفتاری و اطلاع یابی ناهمسان جامعه اطلاعاتی تازه کتابخانه اثر می پذیرد. سپس وضعیت فضای اطلاعاتی جامعه است که از وضعیت اقتصاد ملی و وضعیت نشر دیجیتال کشور اثر می پذیرد. دستاوردهای ساخت برند کتابخانه های دانشگاهی نیز تصویرسازی برند، برتری برند و وفاداری رفتاری برند برای کتابخانه ها هستند.نتیجه گیری: رویکرد چیره در ساخت برند کتابخانه های دانشگاهی، «رویکرد هویتی» است؛ یعنی برند، ماهیتی در پیوند با هویت کتابخانه دارد. تصویر برند نیز بر پایه تجربه کاربران از کاربرد کتابخانه است و کتابخانه و کارکنانش مرکز ساخت برند و ارزش ویژه آن هستند. در این میان نیز نشانه هایی از «رویکرد اقتصادی» (به دلیل اهمیت کاربرد ابعاد آمیخته بازاریابی) و نیز «رویکرد مشتری پایه» (به دلیل نقش کلیدی بهره داران در ساخت برند) دیده می شوند.

هدف: هدف از این پژوهش شناسایی مفهوم برند برای کتابخانه ها بر پایه مرور نظام مند پژوهش هاست. روش: این پژوهش با استفاده از روش مرور نظام مند و بر پایه نُه گام «مرکز مرور و نشر خدمات ملی بهداشت (ان اچ اس)» است. آثار علمی (مقاله، پایان نامه، و رساله) با موضوع برندسازیِ کتابخانه ها در ده پایگاه داده فارسی و هفت پایگاه داده جهانی جست وجو شد. آثار بازیابی شده، ارزیابی کیفیت و سرانجام 36 منبع انگلیسی و سه منبع فارسی تحلیل شدند. نتایج پژوهش بر پایه روش کرسول و میلر (2000) و با کاربرد روش های تبادل نظر با همتایان، ممیزی، و تعامل بلندمدت در بافت، روایی سنجی شدند. برای بررسی پایایی نیز روش گیبس (2007) به کار رفت. یافته ها: برند کتابخانه ها با 11 بُعد هویت برند، تداعی برند، آگاهی برند، تصویرسازی برند، هم خوانی برند، کیفیت برند، اعتبار برند (تخصص برند و اعتماد برند)، برتری برند، و وفاداری رفتاری مفهوم می یابد. اصالت/ارزش: دنیای بازاریابی و برندسازی پیچیده است و نمی توان از مدیران و کتابداران انتظار داشت که بدون آموزش یا مطالعه، با این مفاهیم آشنا باشند و بتوانند در مسیر درست بازاریابی و برندسازی پیش روند. این پژوهش نخستین پژوهشی است که برند را برای کتابخانه ها مفهوم سازی کرده است. نتایج پژوهش می تواند راهنمای خوبی برای درکی آسان از مفهوم برند و اهمیت آن برای کتابخانه ها، مدیران، و کتابداران باشد.

هدف: تحلیل راهبردی وضع کنونی کتابخانه ملی ایران در قالب ""بازاریابی- قیمت و مکان"" و ارائه راهبردهای پیشنهادی مبتنی بر ماتریس سوات است. روش/ رویکرد پژوهش: از نوع پژوهش های آمیخته است. با مصاحبه با 13 نفر از کارمندان باسابقه و متخصص کتابخانه و استفاده از روش تحلیل محتوا، مؤلفه های سوات استخراج گردید. سپس به وسیله پرسشنامه و رتبه بندی مؤلفه ها و با استفاده از ماتریس ارزیابی موقعیت راهبردی، وضعیت راهبردی کتابخانه در مقوله های قیمت و مکان تعیین و راهبردهای ""قوت – فرصت""، ""قوت – تهدید""، ""ضعف – فرصت""، و ""ضعف – تهدید"" ارائه شد. یافته ها: کتابخانه ملی ایران در مقوله قیمت، در موقعیت رقابتی و در مقوله مکان در موقعیت تهاجمی قرار دارد. نتیجه گیری: مهم ترین راهبردهای ارائه شده عبارت اند از: ارتقای ظرفیت های درآمدی کتابخانه، افزایش قابلیت های تجاری سازی تولیدات کتابخانه، مناسب سازی برنامه ریزی های مالی و بودجه ای، ترسیم درست قوانین حق مؤلف، تقویت محتوای برخط، تقویت نظام اطلاع رسانی، ارتقای خدمات و کانال های تعاملی، غنی کردن فضای اطراف کتابخانه از مراکز علمی، تقویت چهره پژوهشی، ارائه همکاری های اطلاعاتی و خدماتی برخط، تقویت قابلیت های فضاسازی، و اتخاذ تدابیر امنیتی در اطراف کتابخانه.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، ترسیم شبکه هم تألیفی نویسندگان فصلنامه های علمی و پژوهشی (781 مقاله) حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی، شناسایی مهم ترین نویسندگان، و بررسی انسجام شبکه ای است. روش: پژوهش حاضر از نوع علم سنجی است و با رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی انجام شده است. در این پژوهش از شاخص های تحلیل شبکه اجتماعی نظیر درجه همکاری، شاخص همکاری، اندازه گره، مرکزیت درجه ای، مرکزیت بینابینی، مرکزیت بردار ویژه، و نظایر آن استفاده شده و به منظور تحلیل داده های گرد آمده، نرم افزار NodXL به کار رفته است. مقالات بررسی شده مربوط به سال 1387 تا تابستان 1392 است. یافته ها: در میان چهار مجله مورد بررسی بالاترین شاخص همکاری به فصلنامه پردازش و مدیریت اطلاعات و بالاترین درجه همکاری نیز به طور مشترک به فصلنامه پردازش و مدیریت اطلاعات و فصلنامه تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی اختصاص دارد. غلامرضا فدائی، محمد حسن زاده، و فریبرز درودی به ترتیب دارای بیشترین تألیفات در این مدت زمانی بوده اند. الگوی هم تألیفی نویسندگان، دو نویسنده بوده است. در مجموع با بررسی چگالی به دست آمده از شبکه و پایین بودن آن می توان گفت که روابط هم تألیفی زیاد و انسجام قابل توجهی بین نویسندگان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی وجود ندارد. اصالت/ارزش: بیشتر پژوهش هایی که در حوزه علم سنجی و هم تألیفی انجام شده اند، به بررسی مقالات منتشر شده ایرانیان در بانک اطلاعاتی وب آوساینس پرداخته است. بررسی شبکه هم تألیفی نویسندگان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی می تواند الگوی پیشرفت علمی آینده را ترسیم، و برجسته ترین و کلیدی ترین نویسندگان این حوزه را به منظور انجام پژوهش های مرتبط شناسایی کند.

هدف: هدف، تحلیل راهبردی وضع کنونی کتابخانه ملی ج.ا.ا در قالب «بازاریابی - محصول» و ارائه راهبردهای پیشنهادی مبتنی بر ماتریس swot است. روش: در ابتدا با استفاده از مصاحبه با 13 نفر از کارمندان متخصص کتابخانه و کاربرد روش تحلیل محتوا، مؤلفه های SWOT استخراج شدند. سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه و رتبه بندی مؤلفه ها و با استفاده از ماتریس ارزیابی موقعیت راهبردی، وضعیت کتابخانه ملی ج.ا.ا در مقوله محصول، تعیین و راهبردهای SO، ST، WO، و WT ارائه شده اند. یافته ها: موقعیت راهبردی کتابخانه ملی ج.ا.ا در مقوله محصول، تهاجمی است. برخی راهبردهای پیشنهادی عبارتند از: بهینه سازی فضای آموزشی کتابخانه، بهینه سازی قدرت محتوایی، خدماتی، رقومی و نوع دسترسی، تقویت قابلیت های کیفی خدمات، استفاده مطلوب تر از فرصت های تعاملی و قانونی، تقویت قابلیت های پردازش، تقویت قابلیت های انتشاراتی، استفاده از شیوه های مجموعه سازی متنوع، استفاده از کمپین های بازاریابی، حرکت در مسیر آموزش کتابخانه های دیگر، استفاده از فیلترهای منطقی تر به منظور تشخیص پژوهشگران، همکاری و فعالیت مشترک آرشیو و کتابخانه ملی ج.ا.ا و استفاده از نیروهای بیشتر و ماهرتر برای ارائه خدمات. اصالت: این پژوهش سبب مرور مجدد فلسفه وجودی کتابخانه ملی ج.ا.ا و شفاف شدن نقش متمایز آن در ساختار پژوهشی کشور می شود.

هدف: تحلیل راهبردی وضع کنونی کتابخانه ملی ایران در قالب بازاریابی- ترویج و ارائه راهبردهای پیشنهادی مبتنی بر ماتریس سوات. روش/ رویکرد پژوهش: ابتدا از طریق مصاحبه با 13 نفر از کارمندان متخصص کتابخانه و استفاده از روش تحلیل محتوا، مؤلفه های سوات استخراج شد. سپس با استفاده از پرسشنامه و رتبه بندی مؤلفه ها، و با استفاده از ماتریس ارزیابی موقعیت راهبردی، وضعیت راهبردی کتابخانه ملی ایران در مقوله ترویج تعیین و راهبردهای SO، ST، WO، و WT ارائه شد. یافته ها: ضعف های پیش روی کتابخانه ملی ایران بر قوت های آن و فرصت های پیش رو نیز بر تهدیدها غلبه دارد. بنابراین، بهتر است خود را در معرض خطرات بزرگ قرار ندهد. نتیجه گیری: موقعیت راهبردی کتابخانه ملی ایران در مقوله بازاریابی- ترویج، محافظه کارانه است. برخی راهبردهای پیشنهادی عبارت اند از: استفاده از حداکثر ظرفیت های فکری نیروی انسانی، اصلاح قانون به منظور استفاده مؤثر از قابلیت های رسانه های اجتماعی، استفاده از فرصت های ترویجی مناسب تر، رسیدن به ثبات مدیریتی، استفاده از کارکنان توانمند در پژوهش در سِمَت های اجرایی، و تلاش برای بودجه بندی و تخصیص منابع مالی مناسب و مانند آنها.

هدف: این پژوهش کیفی به دنبال یافتن قابلیت های برندسازی کتابخانه ملی ج.ا.ا بر اساس مدل 4p است. روش: پ ژوهش در قالب رهیافت نظام مند و با بهره گیری از نظریه داده بنیاد انجام شده است. به این منظور مصاحبه های عمیقی با 13 نفر از «اعضای هیأت علمی و کارمندان ارشد» کتابخانه ملی ج.ا.ا صورت گرفت. یافته ها: «هویت و واقعیت منحصر به فرد» و «جایگاه برتر کشوری» مؤلفه های محوری پژوهش هستند. بهره مندی مطلوب از مؤلفه های آمیخته بازاریابی، شرایط علّی پژوهش به منظور رسیدن به برند برتر کشوری محسوب می شود. همچنین بهره مندی از فرصت های قانونی بی بدیل به عنوان عامل مداخله گر و پویایی بازار اطلاعات و سیاست ها و قانون های دولتی به عنوان عوامل زمینه ای در این پژوهش مطرح شده اند. اصالت/ ارزش: این پژوهش سبب روشن شدن ارزش اطلاعاتی و خدماتی مراکز خدمات اطلاعاتی و به طور خاص، کتابخانه ملی می شود. همچنین مرور مجدد فلسفه وجودی این سازمان ملی و شفاف شدن نقش متمایز آن در بافت و ساختار پژوهشی، از نتایج این پژوهش است.