یونس صحرانورد نشتیفانی

رهبری توزیع شده یکی از نظریه های رایج و پرطرفدار امروزی در محیط های آموزشگاهی است. این نظریه تأثیر زیادی بر بهبود و عملکرد مدارس، اثربخشی معلمان و در نتیجه بازده های دانش آموزان دارد؛ بنابراین، هدف اصلی این پژوهش ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای مطالعه در زمینه رهبری توزیع شده در مدارس متوسطه بود. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و بر اساس روش گرداوری داده ها توصیفی – همبستگی از نوع تحلیل ماتریس واریانس- کوواریانس است. جامعه آماری شامل کلیه دبیران متوسطه در استان کردستان بود که در مرحله اول تعداد 377 نفر و 6 ماه بعد تعداد 321 نفر به روش نمونه گیری تصادفی از مناطق متفاوت مورد مطالعه قرار گرفتند. داده ها در مرحله اول با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، با روش تحلیل مؤلفه های اصلی از نوع چرخش ابلیمین مستقیم با نرم افزار spss 23 انجام شد. در مرحله دوم داده ها با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی و از طریق نرم افزار AMOS 23 مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که پرسشنامه مورد نظر برای مطالعه رهبری توزیع شده دارای یک ساختار چهار عاملی شامل: بهبود مدرسه و توسعه حرفه ای معلمان، تعامل مبتنی بر اعتماد، دموکراسی، حمایت همه جانبه است که با استفاده از 25 گزاره مورد سنجش قرار می گیرند. این پرسشنامه تحت عنوان «مقیاس رهبری توزیع شده مدارس متوسطه» نام گزاری شد.

یکی از مباحث عمده نظام های توسعه یافته آموزشی در هزاره سوم اهمیت نقش «مدیریت آموزشی» در پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت است. لذا مدیر آموزشی به عنوان «رهبر»، «محور» و «عامل تأثیرگذار» در مدرسه در کیفیت اجرای برنامه های آموزشی و پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت نقش اساسی دارد. با این شرایط پژوهش حاضر با هدف شناسایی مقوله های ضرورت و اهمیت تأسیس دوره کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی در دانشگاه فرهنگیان انجام شد. برای انجام پژوهش از روش کیفی با رویکرد نظریه داده بنیاد استفاده گردید. میدان مطالعه، کلیه صاحب نظران، استادان و خبرگان مدیریت آموزشی در وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان بودند که با استفاده از نمونه گیری هدفمند و راهبرد نظری با 21 نفر از آنها مصاحبه شد. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. یافته ها با کدگذاری سه مرحله ای تحلیل و اعتباریابی شد. طبق نتایج پژوهش «اهمیت و ضرورت: شغلی، برنامه درسی و محتواپژوهی» به عنوان مقوله محوری، «استراتژی ها و برنامه های آموزش و یادگیری، منابع و امکانات، آینده پژوهی و آینده نگری و تأمین و آماده سازی نیروی انسانی» به عنوان شرایط علّی، «تحول  در برنامه درسی و محیط یادگیری، نیازسنجی، الزامات و پشتیبانی سازمانی و شبکه سازی و تعامل» به عنوان راهبردها، مقوله های «فرهنگ و جو دانشگاه و گروه دانشجویان و اساتید» به عنوان بستر، «درگیری دانشجویان و اساتید با مشکلات مربوط به رشته سازمانی» به عنوان شرایط مداخله گر و مقوله های آموزشی و سازمانی به عنوان پیامد مطرح شدند. استفاده از نتایج این پژوهش می تواند در بهبود وضعیت مدیریت مدارس و کارآمدی نظام آموزشی مؤثر واقع شود.

یکی از فرآیندهای مهم مدیریت منابع انسانی در سازمان های آموزشی، توسعه حرفه ای مربیان است. توسعه حرفه ای می تواند به اساتید دانشگاه در دستیابی به اهداف و اثربخشی فرآیند تدریس و یاددهی کمک کند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه حرفه ای اعضای هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان به این موضوع مهم پرداخته است. در این پژوهش از روش آمیخته (کیفی– کمی) با راهبرد اکتشافی متوالی استفاده شد. جامعه پژوهش در بخش کیفی، کلیه صاحب نظران، اساتید و خبرگان حوزه منابع انسانی در دانشگاه فرهنگیان بود که با استفاده از نمونه گیری هدفمند مبتنی بر گلوله برفی با 18 نفر از صاحب نظران مصاحبه شد. جامعه آماری در مرحله کمی کلیه اساتید و مدرسان دانشگاه فرهنگیان بودند که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای 251 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار پژوهش در مرحله کیفی مصاحبه نیمه ساختاریافته و در مرحله کمی پرسش نامه محقق ساخته بود. برای تحلیل اطلاعات در قسمت کیفی از روش کدگذاری باز و محوری و در قسمت کمی از روش های تحلیل توصیفی، تحلیل همبستگی و تحلیل معادلات ساختاری (تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم) استفاده شد. نتایج نشان داد عوامل مؤثر بر توسعه حرفه ای اعضای هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان عبارتند از: استراتژی ها و برنامه های آموزشی، توسعه خلاقیت و نوآوری، استراتژی های بهسازی منابع انسانی، توسعه مسیر شغلی، توسعه مدیریت دانش، پژوهش گرایی و شبکه سازی. در قسمت کمی نیز نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم و تحلیل مدل معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مجذورات جزئی اعتبار مدل را مورد تأیید قرار داد.

پژوهش حاضر با هدف کاوش زمینه های فرهنگی توسعه رهبری توزیع شده در مدارس ابتدایی شهر تهران به شناسایی چالشها و مشکلات فرهنگی مدارس ابتدایی شهر تهران پرداخته است. در این پژوهش روش کیفی با رویکرد نظریه برخاسته از داده ها به کارگرفته شده است. جامعه مورد مطالعه همه کارکنان مدارس ابتدایی شهر تهران بود که به روش نمونه گیری هدفمند و راهبرد نظری، 16 معلم، 8 معاون و 8 مدیر از مناطق 2، 6 و 11 انتخاب شدند. روش گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختارمند بود. داده ها به روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی تحلیل شدند. در مرحله کدگذاری محوری 19 مقوله اصلی استخراج و مدل زمینه های فرهنگی مدارس ابتدایی شهر تهران طراحی شد. این مقوله ها درک، معنا و تفسیر کارکنان مدارس ابتدایی شهر تهران را از زمینه های فرهنگی نشان می دهند. سپس، در مرحله کدگذاری گزینشی مقوله هسته ای (کانونی) که انتزاع شده تمام مقوله های اصلی بود، تحت عنوان حاکمیت فضای فردگرایانه استخراج و نظریه یکپارچه تدوین شده به صورت روایتی ارائه شد. در پایان با توجه به تحلیل زمینه های فرهنگی شرایط پیاده سازی رهبری توزیع شده در مدارس ابتدایی مورد بررسی قرارگرفت.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی چالش ها و مشکلات زمینه ای سازمانی در راستای توسعه رهبری توزیع شده در مدارس ابتدایی انجام شده است. در این پژوهش از روش کیفی با رویکرد سیستماتیک نظریه داده بنیاد استفاده شد. میدان مطالعه معلمان مدارس ابتدایی شهر تهران بود که به روش نمونه گیری هدفمند و رویکرد نظری تعداد 24 معلم انتخاب شدند. روش گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختارمند بود. داده ها به روش کدگذاری باز (500 مفهوم)، کدگذاری محوری (172 مقوله فرعی و 35 مقوله اصلی) و کدگذاری گزینشی (انتزاعی ترین مقوله که کل فضای مفهومی مقوله های اصلی را در برگرفت) تحلیل شد. بعد از استخراج مقوله ها، مقوله های کنش ها/ اعمال در شش بعد اصلی: نیروی انسانی و ظرفیت ها، مسائل شخصی و حرفه ای، برنامه درسی، نظارت و ارزشیابی، چشم اندازها و اهداف و هم چنین جلسات و دوره های آموزشی به دست آمد و مدل زمینه های سازمانی مدارس ابتدایی شهر تهران طراحی شد. سپس در مرحله کدگذاری گزینشی مقوله هسته ای که انتزاع شده تمام مقوله های اصلی بود. تحت عنوان ضعف کارآیی و اثربخشی مدارس ابتدایی نام گرفت. در ادامه با توجه به تحلیل زمینه های سازمانی مدل مفهومی رهبری توزیع شده برای مدارس ابتدایی طراحی گردید. نتایج نشان می دهد که ساختار بوروکراتیک غیر حرفه ای زمینه ساز مشکلات سازمانی زیادی برای مدارس ابتدایی شده است. بنابراین برای پیاده سازی رهبری توزیع شده در مدارس ابتدایی نیاز به تدوین و اجرای سیاست های خاص منطبق با نظریه رهبری توزیع شده است.

هدف این پژوهش بررسی وضعیت رهبری توزیع شده در مدارس متوسطه شهر سنندج بود و این که به اعتقاد معلمان تا چه اندازه مؤلفه های رهبری توزیع شده در رفتار مدیران مدارس وجود دارد. پژوهش حاضر توصیفی است، جامعه ی آماری تمام معلمان مرد و زن مدارس متوسطه ی عادی- دولتی شهر سنندج بودند، که 377 نمونه (زن=242، مرد= 135) از بین 31 مدرسه به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. داده ها با استفاده از پرسشنامه ی محقق ساخته رهبری توزیع شده با آلفای کرونباخ 95/0در مرحله ی آزمایشی، جمع آوری شد. علاوه براین، پرسش نامه مورد نظر بعد از فرایند تحلیل عاملی اکتشافی چهار مؤلفه ی اصلی تحت عنوان توسعه ی حرفه ای معلمان و بهبود مدرسه، ویژگی تیم رهبری (تعامل مبتنی بر اعتماد)، دموکراسی و حمایت همه جانبه را نشان داد. نتایج تحلیل آزمون خی دو نشان داد که به طور کلی، از نظر معلمان، رهبری توزیع شده ی خود جوش مدیران مدارس در سطح متوسط است. هم چنین، نتایج آزمون تی مستقل حاکی از این بود که از نظر معلمان زن، مدیران زن بیشتر از مدیران مرد رفتارهای مرتبط با رهبری توزیع شده ی خود جوش را در حوزه ی کاری خود اعمال می کنند. هم چنین طبق نتایج تحلیل آزمون واریانس یک طرفه، متغیر سطح تحصیلات و تجربه کاری معلمان در نوع ارزیابی شان از رهبری توزیع شده مدیران تاثیر نداشت