علیرضا طاهری مقدم

مجموعه معماری مصلی به سفارش گوهرشاد در هرات (820–841/1417–1438) یکی از پایه های اصلی پایتخت تیموریان را تشکیل می دهد. این مجموعه در طول قرن ها آسیب قابل توجهی دیده است و در حال حاضر اطلاعات کمی در مورد معماری و تزئینات آن وجود دارد. از دهه 1980م. دسترسی به آن به دلیل وجود مین های زمینی به شدت محدود شده است. هدف این مقاله ارائه آخرین مطالعات باستان شناسی است که در سال های اخیر در این سایت انجام گرفته، و سپس معرفی اولین نتایج حاصله از مطالعات بر روی کاشی های گردآوری شده از بنای "مصلی " است که در سال 2015 به موزه ملی هرات منتقل شده اند. انجام کاوش های باستان شناسی به ما کمک می کند تا بفهمیم این بنای مهم معماری تیموری چطور ساخته شده، تا در جهت حفظ و بازیابی بیشتر آن حرکت کرده، به احتمال زیاد مصالحی درون آن پیدا نموده و لذا از این طریق در بازیابی تزئینات مجموعه، فنون به کار رفته در آن، و شناخت درخشش این مرکز هنری برجسته یعنی هرات قرن پانزدهم، قدمی فراتر نهیم.

قرن پانزدهم که مصادف با امپراتوری تیموری در ماوراءالنهر است، یادآور گذشته ای درخشان در زمینه هنر و به ویژه معماری است. در این بین، معماری مدارس بیش از هر عنصر دیگری جلوه گر هنر این دوران است. مدرسه غیاثیه یکی از زیباترین نمونه های معماری باقیمانده از دوره تیموری در خراسان است. در این پژوهش تنوع و خانواده های رنگی کاشیکاری مدرسه و همچنین نحوه سازماندهی آنها مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفت. بر این اساس؛ ابتدا یک تقسیم بندی کلی در مورد انواع کاشی کاری موجود در مدرسه انجام پذیرفت، سپس رنگ های به کاررفته در هر بخش و نحوه چیدمان رنگی بررسی شد. بنابراین هدف اصلی این پژوهش دستیابی به پالت خانواده های رنگی مدرسه و بررسی چیدمان های رنگی به کاررفته در انواع کاشی های موجود می باشد. با توجه به تنوع گسترده رنگی در بنا، این پرسش مطرح می شود که معمار تیموری از چه پالت و تنوع رنگی در تولید کاشی و نیز چیدمان این قطعات در کنار هم بهره جسته است؟ در پاسخ، با استفاده از تحقیقات میدانی و بررسی رنگ کاشی های غیر مرمتی و اصیل و نیز مطالعات کتابخانه ای به گردآوری یافته ها برآمدیم و در نهایت با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نتایج پرداختیم. نتایج منجر به ارائه پالت رنگ کاشی کاری این مجموعه گردید و نیز مشخص شد هنرمند کاشیکار در کاشی های معرق، رنگ های خانواده سرد را بیشتر در پس زمینه و ابعاد بزرگ تر و رنگ های خانواده گرم را در ابعاد کوچک تر و برای تأکید بر نقوش موردنظرش استفاده کرده است. همچنین مشخص گردید هنرمند تیموری با آگاهی، دید رنگ کاشیها را طراحی و اولویت بندی کرده است. از طلا نیز به صورت برجسته کاری به ویژه در کاشیهای هفت رنگ استفاده شده است.

در این مقاله یک مدل غیر قطعی زنجیره تأمین حلقه بسته ، توسعه داده شده است. هدف اول این مدل، حداکثر سازی سود کل زنجیره می باشد. تابع هدف دوم، حداقل سازی استفاده از مواد خام است. به عبارت دیگر هدف دوم حداکثر کردن میزان بازیافت می باشد؛ که یکی از دلایل پیدایش سیستم های حلقه بسته نیز همین امر بود. بهینه سازی در مدل مذکور توسط الگوریتم ژنتیک صورت گرفته و توسط روش ε-Constraint به یافتن خط بهینه پارتو پرداخته شده است. در انتها نیز یک مثال عددی با این رویکرد حل شده و نتیجه آن با روشهای قبل مقایسه شده است. همچنین عملکرد مدل در ایعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهند که رویکرد مذکور از کارایی خوبی برخوردار می باشد؛ و قادر است اطلاعات خوبی جهت تصمیمات استراتژیک، در اختیار تصمیم گیرنده قرار دهد.