مجید مبینی مقدس

در عصر ارتباطات، فضای سایبر، فرصت هایی را برای اندیشه ها و فرهنگ های گوناگون فراهم آورده است تا با سهولتی بیشتر در گستره جامعه و جهان حضور یابند. حوزه های علمیه شیعه به مثابه یکی از مراکز تولید اندیشه اسلامی نیز کم وبیش در این عرصه حضور یافته اند. این حضور تبلیغی، علی رغم اهمیت، آن گونه که بایسته است تاکنون مورد مطالعه پژوهشگران واقع نشده و قوت و ضعف آن پنهان مانده است. این مقاله می کوشد ضمن تبیین فرصت ها و چالش های انتقال پیام دینی در اینترنت، زمینه را برای سیاست گذاری فرهنگی در این عرصه فراهم آورد. در این تحقیق که با روش اسنادی پیمایشی انجام گرفته است، پس از گذر از چارچوب مفهومی، فرصت های پدیدآمده از اینترنت برشمرده می شود و در ادامه، آسیب های فضای سایبر در پیام رسانی دینی ذکر می شود.

انقلاب اسلامی ایران، به عنوان سرآغاز بیداری اسلامی معاصر، رسالت آگاهی رسانی به مردم کشورهای منطقه پیرامون فرصت ها و چالش های خیزش های انجام شده را برعهده دارد. از سوی دیگر، آگاه سازی مردم کشورهایی که هنوز بیداری اسلامی در آنچا فراگیر نشده است، رسالت دیگری است که انقلاب اسلامی بر دوش دارد و بنیانگذار انقلاب از آن با عنوان صدور انقلاب یاد می کردند. ابزار برقراری ارتباط انقلاب اسلامی ایران با مردم کشورهای منطقه، دیپلماسی عمومی است. مطالعه حاضر می کوشد ضمن واکاوی مفهومی دیپلماسی عمومی و تبیین انواع آن، با استفاده از چارچوب مفهومی و نظری ارائه شده و با تاکید بر اندیشه مقام معظم رهبری، مدلی را برای دیپلماسی عمومی فعال مبتنی بر فضای سایبر، به منظور ارتباط موثرتر با مردم کشورهای اسلامی ارائه نماید.

از بدو پیدایی انقلاب اسلامی ایران، ایران هراسی به مثابه نوعی ایران ستیزی، از سوی دشمنان انقلاب اسلامی ایران در گسترة دولت ها و ملت های مسلمان و غیرمسلمان در حال انجام است. پرسش اصلی این تحقیق آن است که برای مقابله با سیاست ایران هراسی در سطح ملت ها، چه سیاست فرهنگی ای را باید در پیش گرفت؟ بنا بر یافته های این تحقیق که با رویکرد توصیفی تبیینی انجام گرفته است، برای مقابله با ایران هراسی در گسترة ملت ها، دیپلماسی فرهنگی گزینة مطلوب است که در آن کوشش می شود با استفاده از ابزارهای فرهنگی، تصویری مثبت از واقعیت یک کشور برای مردم دیگر کشورها ترسیم شود. تحلیل مضمون بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی نشان می دهد مضمون فراگیری که باید در فرایند دیپلماسی فرهنگی به ملت ها منتقل شود، «معرفی ایران» است که در ذیل آن مضامین سازمان دهندة معرفی ایران اسلامی، معرفی ایران انقلابی و معرفی ایران فرهنگی قرار می گیرد.

در این مقاله وبلاگ نویسی طلاب با رویکردی ارتباط­شناختی تحلیل شده است؛ به این معنا که هر وبلاگ از چهار بعد فرستنده، پیام، رسانه و مخاطب، مورد تحلیل قرار گرفته است. وبلاگ های نمونه بر اساس نمونه گیری هدفمند و پس از گونه شناسی وبلاگ های طلاب، که به هفت گونه سیاسی، اجتماعی، ادبی، روزنوشت، اندیشه، معارفی و سایر (عمومی) تقسیم شده اند و لحاظ کردن معیارهایی نظیر سابقه چهارساله وبلاگ و به روزرسانی مستمر، انتخاب شده اند. در ادامه با الهام از «مدل هنجاری رسانه های سایبر اسلامی» که با هدف تحلیل سایت های دینی طراحی شده و به همین دلیل در تحلیل وبلاگ فاقد کارایی لازم است، مدلی برای تحلیل ارتباط شناختی وبلاگ نویسی طلاب ارائه شده است، که شامل 21 شاخص است. در گزینش شاخص­های درون مدل، تناظر با ابعاد چهارگانه فرآیند ارتباط و وجود جامعیت و تناسب لازم جهت تحلیل ارتباط شناختی وبلاگ، مدنظر قرار گرفت. در مرحلة بعد، هریک از وبلاگ های نمونه بر طبق مدل پیشنهادی تحلیل شدند. برخی از یافته های تحقیق از این قراراند: ذکر هویت فردی و صنفی در اکثر وبلاگ های طلاب، تفاوت الگوی وبلاگ نویسی طلاب زن نسبت به طلاب مرد و بهره گیری طلاب اصلاح طلب از الگوی جریان دومرحله ای. در پایان نیز به منظور حضور کارآمدتر طلاب در عرصه وبلاگ نویسی، پیشنهادهایی مانند نگارش گروهی، به روزرسانی متوسط، اعتبارسازی، خاص سازی و... ارائه شده است.

حکمت متعالیه این ظرفیت را دارد که علوم انسانی هر یک به نوعی از آن بهره گیرند. ارتباطات نیز به عنوان یکی از رشته های علوم انسانی، می تواند برخی گزاره های خود را با استفاده از حکمت متعالیه غنا بخشد. پرسش اصلی تحقیق حاضر آن است که از منظر حکمت متعالیه، در ارتباطات میان انسان ها چه رخ می دهد؟ برای نیل به پاسخ از روش دلالت پژوهی نظام مند استفاده شده است؛ بدین نحو که ابتدا ارتباطات در قالب سه بخش «ادراک معنا»، «انتقال پیام» و «دریافت معنا» صورت بندی شده است و سپس دلالت های حکمت متعالیه در هر بخش مورد مطالعه قرار گرفته است. بنا بر یافته های تحقیق، غالب ارتباط گران برای ادراک یک معنای حقیقی جزئی یا کلی، نیازمند عقل فعال هستند و غالب مخاطبان نیز برای دریافت معنای حقیقی مقصود ارتباط گر، به عقل فعال وابسته هستند. عقل فعال به موجود مجردی اطلاق می شود که در طول اراده الهی، خلق و تدبیر جهان مادی (نقش هستی شناختی) و نیز افاضه علوم (نقش معرفت شناختی) را بر عهده دارد. هر چقدر طرفین ارتباط، ظرفیت دریافت فیض بیشتری از عقل فعال را داشته باشند، ارتباط کامل تری بین دو انسان شکل می گیرد. بنابراین، در صورت رخ دادن شکست در ارتباطات، در کنار بررسی عوامل مادی، باید احتمال عدم ارتباط مخاطب با عقل فعال را نیز در نظر داشت ...

فیلم های مستند تلویزیونی با موضوع جهاد و شهادت یکی از انواع پیام هایی است که به منظور آگاهی مخاطب در زمینه دفاع مقدس و محور مقاومت از سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می شود. سید مرتضی آوینی یکی از اولین تولیدکنندگان این عرصه است. در دوران حیات او، مجموعه مستند تلویزیونی روایت فتح ، بدون آنکه مخاطبان نامی از او و همکارانش بدانند، در بیش از هفتاد قسمت بر روی آنتن رفت. در این فیلم ها از گفتارمتن به منظور انتقال پیام به مخاطب استفاده می شد. این تحقیق با هدف مورد پژوهش قراردادن منتخبی از این فیلم ها و استخراج روش های اقناعی به کار رفته در گفتارمتن آنها با روش کیفی و با رویکرد تحلیل مضمون انجام می شود. بدین منظور از طریق نظرسنجی از کارشناسان رسانه ای آشنا با آوینی و آثارش، پنج قسمت با نام های شب عاشورایی، پاتک روز چهارم، رضا، قسمت پنجم از مجموعه شهری در آسمان، و قسمت دوم فیلم با من سخن بگو دوکوهه به عنوان موثرترین آثار برای مطالعه انتخاب شد. سپس از طریق سطرخوانی گفتارمتن، مضمون های پایه مرتبط با موضوع اقناع با استفاده از نرم افزار MAXQDA 2020 مشخص گردید و بعد با تحلیل آنها، مضامین سازمان دهنده و فراگیر موجود در آن حاصل شد. بنا بر یافته های تحقیق، آوینی از طریق ارتباط مستمر با مخاطب در قالب گفتارمتن، به کارگیری نمادها و پویاسازی فضای گفتارمتن، سعی در اقناع مخاطب با استفاده از تکنیک های نگارشی دارد.

فعالیت اجتماعی زنان، امری مورد پذیرش در نگاه دینی است و زنان فراتر از فعالیت فردی و خانوادگی، می توانند به فعالیت اجتماعی نیز بپردازند. فعالیت اجتماعی سطوح چندگانه ای اعم از فعالیت اشتغالی و اقتصادی، فعالیت استعدادی به منظور شکوفا کردن استعدادها و فعالیت اصلاحی به منظور اصلاح جامعه و جهان را در برمی گیرد. پرسش اصلی این تحقیق آن است که از منظر آیت الله خامنه ای، زنان چه  اصولی را در فعالیت اجتماعی خود باید رعایت کنند و به بیان دیگر، چه اصولی بر همه سطوح فعالیت اجتماعی زنان حاکم است؟ برای پاسخ به این پرسش، از روش اسنادی برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون استفاده شده است و اسناد مرتبط با موضوع تحقیق، در قالب مضامین پایه، مضامین سازمان دهنده و مضامین فراگیر کدگذاری شده است. بر اساس یافته های تحقیق می توان گفت که بر همه فعالیت های اجتماعی زنان، چهار اصل «خانواده گرایی»، «اختلاط گریزی»، «تناسب گرایی» و «اختیارگرایی» باید بر فعالیت های اجتماعی زنان حاکم باشد.