تبیین وضعیت شاخص های کیفیت زندگی در محله های شهر پاکدشت (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مقدمه کیفیت زندگی یک مفهوم چندبعدی است که از طریق شاخص های عینی و ذهنی اندازه گیری می شود و بر مبنای ادراکات فردی از جنبه های مختلف زندگی افراد شکل می گیرد. در کشورهای توسعه یافته، برنامه ریزان تلاش می کنند تا کیفیت زندگی را در مناطق مختلف شناسایی و بهبود بخشند. در شهرهای بزرگ جهان سوم، به ویژه در پاکدشت که شهرکی مهاجرپذیر و نزدیک تهران است، مشکلاتی همچون افزایش جمعیت، توزیع ناعادلانه منابع، فضای عمومی ضعیف و افزایش جرائم وجود دارد. این مسائل به کاهش کیفیت زندگی ساکنان و بحران هویت منجر شده است. به منظور بهبود آسایش و کاهش مشکلات شهری در پاکدشت، سنجش کیفیت زندگی و توجه به این چالش ها ضروری به نظر می رسد. شهر پاکدشت، با جمعیتی زیاد و مهاجرپذیر، با چالش های مدیریت شهری متعددی مواجه است که به ناتوانی در ایجاد فضاهای عمومی زنده و جمعی منجر شده است. کم توجهی به این فضاها و ضعف در برنامه ریزی شهری، حس مکان و کیفیت زندگی ساکنان را کاهش داده و بی تفاوتی افراد نسبت به مشارکت در بهبود محیط زندگیشان را به دنبال داشته است. همچنین، وجود فضاهای عمومی فاقد بار فرهنگی و اجتماعی، به بحران هویت و کاهش سرزندگی دامن زده است. دیگر مشکلات شامل کاهش امنیت اجتماعی، ظهور سکونتگاه های غیررسمی، افزایش مشاغل کاذب و جرائم بوده که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده است. تحولات شهری نیز باعث افزایش قیمت زمین و تغییرات ساختاری در الگوهای زندگی شده و مشکلاتی نظیر ازدحام و تردد را به همراه داشته است. در این شرایط، سنجش و بهبود کیفیت زندگی می تواند به ارتقای آسایش ساکنان و کاهش مشکلات شهری کمک شایانی کند. کیفیت زندگی شهروندان پاکدشت به دلیل تغییرات عمیق و بی سابقه در ساختار شهری به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. این تحولات شامل افزایش قیمت زمین و ساختمان، ظهور مناطق ناگهانی، و مشکلاتی مانند ازدحام و ترافیک است. مسائل مرتبط با سکونت در حواشی شهر، مشاغل غیرواقعی، وضعیت نامناسب مسکن، کمبود تأسیسات شهری، و نارسایی در سیستم حمل ونقل عمومی نیز به چالش های موجود افزوده اند. همچنین، مشکلات اقتصادی و معیشتی، بهداشت و سلامت، ناکارآمدی در حکمروایی، و چالش های امنیتی از دیگر عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی در این شهر هستند. مسائل زیست محیطی نیز به این مشکلات افزوده و نیاز به راهکارهای مناسب برای بهبود وضعیت را ضروری کرده است. پژوهش حاضر در تلاش است تا به بررسی چالش ها و وضعیت شاخص های کیفیت زندگی در محله های شهری پاکدشت بپردازد و نقش مدیریت شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را مورد تحلیل قرار دهد. مواد و روش ها براساس نتایج به دست آمده از مدل تاکسونومی عددی، شاخص های عوامل کیفیت زندگی به چهار گروه (بسیار توسعه یافته، توسعه یافته، کمتر توسعه یافته و بدون توسعه یافتگی) تقسیم شدند. در این زمینه هرچه عدد Fi درنهایت به عدد صفر نزدیک تر باشد، نشان دهنده این مسئله است که میان کیفیت زندگی شهروندان و محله های مختلف شهر پاکدشت، توسعه یافتگی افزایش می یابد و در اصل Fi تعیین کننده میزان توسعه در هر محله شهری است. در این زمینه براساس شاخص مورد نظر، نتایج نشان داد تنها محله ای که شاخص های کیفیت زندگی در پاکدشت دارد، محله مامازند است. پس از آن محله های فاز 1، قوهه، فاز 2 و زینبیه دارای شاخص های توسعه یافته هستند. در زمینه محله های کمتر توسعه یافته، می توان به محله های پلشت، علامه، یبر، خاتون آباد و شن و ماسه اشاره کرد و در نهایت نتایج نشان می دهد محله های شهرک انقلاب، حصار امیر و ترک آباد دارای شاخص های کیفیت زندگی نیستند. در میان تعداد 67 شاخصی که مورد مطالعه قرار گرفت و به تفکیک این شاخص ها در میان تمام محله ها ارزیابی شد، وضعیت محیط زیست، حکمروایی شهری، تأسیسات شهری و شاخص های اقتصادی در کلیه شهر پاکدشت در وضعیت نابسامانی قرار دارد. بر اساس آمارهای کتابخانه ای تلفیق شده با داده های آماری، نتایج این چنین نشان می دهد محله های شهرک انقلاب و حصار امیر به دلیل برخورداری از سکونتگاه های غیررسمی، دارای کمترین میزان سرانه های خدمات شهری است و محله ترک آباد نیز از آنجا که با مهاجرت گسترده جمعیت کارگر و اتباع افغان مواجه بوده، با کمترین میزان شاخص های زیرساخت های شهری مواجه است. وضعیت پاکدشت به گونه ای است که پلشت، علامه، یبر، خاتون آباد و شن و ماسه نیز از وضعیت نامطلوبی برخوردار است. از جمله مهم ترین دلایل کاهش کیفیت زندگی در محله های پلشت و علامه می توان به این موضوع اشاره کرد که مهاجرت و انباشت جمعیت به ویژه از مناطق روستایی به شهری، فشار بیشتری بر زیرساخت ها و خدمات اجتماعی وارد کرده است. همچنین، نابسامانی شهری معماری و زیرساخت های ناکافی، نظیر نبود الزامات استاندارد ساخت وساز، به ایجاد فضاهای ملکی درهم ریخته و نامناسب منجر شده است. یافته ها براساس نتایج به دست آمده از مدل تاکسونومی عددی، شاخص های عوامل کیفیت زندگی به چهار گروه (بسیار توسعه یافته، توسعه یافته، کمتر توسعه یافته و بدون توسعه یافتگی) تقسیم شدند. در این زمینه هرچه عدد Fi درنهایت به عدد صفر نزدیک تر باشد، نشان دهنده این مسئله است که میان کیفیت زندگی شهروندان و محله های مختلف شهر پاکدشت، توسعه یافتگی افزایش می یابد و در اصل Fi تعیین کننده میزان توسعه در هر محله شهری است. در این زمینه براساس شاخص مورد نظر، نتایج نشان داد تنها محله ای که شاخص های کیفیت زندگی در پاکدشت دارد، محله مامازند است. پس از آن محله های فاز 1، قوهه، فاز 2 و زینبیه دارای شاخص های توسعه یافته هستند. در زمینه محله های کمتر توسعه یافته، می توان به محله های پلشت، علامه، یبر، خاتون آباد و شن و ماسه اشاره کرد و در نهایت، نتایج نشان می دهد محله های شهرک انقلاب، حصار امیر و ترک آباد دارای شاخص های کیفیت زندگی نیستند. در میان تعداد 67 شاخصی که مورد مطالعه قرار گرفت و به تفکیک این شاخص ها در میان تمام محله ها ارزیابی شد، وضعیت محیط زیست، حکمروایی شهری، تأسیسات شهری و شاخص های اقتصادی در کلیه شهر پاکدشت در وضعیت نابسامانی قرار دارد. بر اساس آمارهای کتابخانه ای تلفیق شده با داده های آماری، نتایج این چنین نشان می دهد محله های شهرک انقلاب و حصار امیر به دلیل برخورداری از سکونتگاه های غیررسمی، دارای کمترین میزان سرانه های خدمات شهری است و محله ترک آباد نیز از آنجا که با مهاجرت گسترده جمعیت کارگر و اتباع افغان مواجه بوده، با کمترین میزان شاخص های زیرساخت های شهری مواجه است. وضعیت پاکدشت به گونه ای است که پلشت، علامه، یبر، خاتون آباد و شن و ماسه نیز از وضعیت نامطلوبی برخوردار است. از جمله مهم ترین دلایل کاهش کیفیت زندگی در محله های پلشت و علامه می توان به این موضوع اشاره کرد که مهاجرت و انباشت جمعیت به ویژه از مناطق روستایی به شهری، فشار بیشتری بر زیرساخت ها و خدمات اجتماعی وارد کرده است. همچنین، نابسامانی شهری معماری و زیرساخت های ناکافی، نظیر نبود الزامات استاندارد ساخت وساز، به ایجاد فضاهای ملکی درهم ریخته و نامناسب منجر شده است. نتیجه گیری تحلیل های انجام شده در پاکدشت نشان دهنده چالش های جدی در کیفیت زندگی ساکنان است. نابرابری های اجتماعی و اقتصادی ناشی از دسترسی نامناسب به خدمات، مشکلات همسایگی و ایمنی ساختمان ها را ایجاد کرده است. کمبود زیرساخت هایی مانند برق و اینترنت در مناطق محروم تأثیر منفی بر رفاه اجتماعی و فرهنگی دارد و عدم دسترسی به مراکز خرید و خدمات در محله های کم برخوردار، تأمین نیازهای روزمره را محدود می کند. وضعیت اقتصادی نامناسب و نابرابری درآمدی نیز دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی را پیچیده می کند و بی اعتمادی به مدیریت شهری را افزایش می دهد. این تحقیق بر طبقه بندی کیفیت زندگی در مقیاس محله های شهری تمرکز دارد و محله ها را به چهار دسته (بسیار توسعه یافته، توسعه یافته، کمتر توسعه یافته و بدون توسعه یافتگی) تقسیم می کند. محله مامازند تنها محله با شاخص های مثبت است، در حالی که محله های فاز 1، قوهه، فاز 2 و زینبیه وضعیت بهتری نسبت به محله های کمتر توسعه یافته دارند، اما از مامازند عقب ترند. محله های با توسعه محدود مانند پلشت، علامه، یبر، خاتون آباد و شن و ماسه با کمبود خدمات و زیرساخت ها مواجه اند، و شهرک انقلاب، حصار امیر و ترک آباد دارای وضعیت توسعه ای مناسبی نیستند. بررسی 67 شاخص مختلف نشان می دهد وضعیت کلی پاکدشت، به ویژه در زمینه های محیط زیست، حکمرانی شهری، و اقتصاد، به شدت نامطلوب است. محله های شهرک انقلاب و حصار امیر به دلیل سکونتگاه های غیررسمی با کمترین سرانه خدمات روبه رو هستند و ترک آباد به دلیل مهاجرت گسترده در شرایط بحرانی زیرساختی قرار دارد. این مسائل نشان دهنده عدم توازن توسعه ای در پاکدشت و تأثیرات منفی آن بر زندگی روزمره ساکنان است.Analysis of the Quality of Life Indicators in the Neighborhoods of Pakdasht City
Introduction Quality of life is a complex concept assessed through both objective and subjective indicators, reflecting individuals’ perceptions of various aspects of their lives. In developed countries, planners work to identify and improve quality of life, but in developing cities like Pakdasht—an immigrant-friendly area near Tehran issues such as population growth, resource inequality, inadequate public spaces, and rising crime rates have led to a decline in residents’ quality of life and a crisis of identity. Addressing these challenges is essential for enhancing comfort and alleviating urban problems in Pakdasht. The city struggles with numerous urban management issues that inhibit the development of vibrant public spaces, contributing to diminished residents’ sense of place and apathy toward improving their environment. Public spaces lacking cultural and social significance further exacerbate the identity crisis and reduce vibrancy. Additional obstacles include decreased social security, the rise of informal settlements, precarious employment, and crime, all negatively impacting quality of life. Urban changes have also resulted in increased land prices, structural shifts in living patterns, and problems like congestion. In this context, assessing and improving the quality of life could significantly enhance residents’ comfort and mitigate urban challenges. Factors such as inadequate housing, unrealistic job opportunities, insufficient urban facilities, governance inefficiencies, and security concerns have further complicated the situation. Environmental issues also contribute to these challenges, emphasizing the need for effective solutions. This research explores the challenges and quality of life indicators in urban neighborhoods of Pakdasht, analyzing how urban management can enhance citizens’ quality of life. Materials and Methods This research is an applied, development-oriented study utilizing a descriptive-analytical approach through surveys. It examines the citizens of Pakdasht city and includes insights from experts and university professors in urban management and planning. According to Tehran Municipality statistics, Pakdasht’s population in 2021-2022 was approximately 330,000, with a sample size of 384 citizens determined using the Cochran formula. For experts, a sample of 35 was selected via the Delphi technique. Simple random sampling was used for citizens, while purposeful sampling was employed for experts. Statistical analysis involved descriptive statistics (frequency and mean) and inferential statistics to assess attribute significance using the Likert scale. Results were analyzed using MATLAB software and the TOPSIS model, prioritizing Pakdasht based on selected criteria. A numerical taxonomy model was also used to assess similarities and rank various elements. Findings This research analyzes key neighborhoods in Pakdasht, focusing on two main areas: Area 1 (Mamazand, Polasht, Qouh, Zeynabiyeh, Khatounabad, Sand and Gravel, Turkabad) and Area 2 (Hisar Amir, Enqelab Town, Allameh, Yabr, and two phases behind the Municipality). The findings reveal that environmental conditions, urban facilities, and transportation significantly affect inequality and quality of life in these peripheral regions. Most evaluated factors, scoring above three on an average scale, contribute to inequality, with housing being the lowest-rated aspect. Major housing issues include poor neighborhood relations and building safety, while access to essential services like electricity, internet, and urban amenities (like shopping and banking) remains inadequate. Transportation was identified as a critical factor impacting quality of life, facing challenges such as poor walkability and cycling infrastructure. Economic conditions showed imbalances between population and resources, alongside dissatisfaction with income levels. Education and health also emerged as vital areas, with access to educational centers and medical facilities highlighting existing gaps. Urban governance and safety concerns were noted, with residents expressing dissatisfaction about citizenship rights and law enforcement performance. Environmental quality issues, such as poor green spaces and a lack of street cleanliness, further diminish living standards in these neighborhoods. Using a numerical taxonomy model, neighborhoods were categorized into four groups based on quality of life indicators, with Mamazand recognized as the only area meeting quality criteria. Other neighborhoods fell into varying classifications from developed to underdeveloped, with Enqelab Town, Hesar Amir, and Torkabad noted for poor conditions, largely due to informal settlements and infrastructural deficits stemming from significant migration. Overall, the decline in quality of life, particularly in Polasht and Allameh, is linked to the pressures of rural-to-urban migration and inadequate infrastructure and living standards. Conclusion The analyses conducted in Pakdasht reveal significant challenges concerning the quality of life for its residents. Social and economic inequalities from inadequate access to services have led to neighborhood relations and building safety issues. Poor infrastructure, such as electricity and internet, in underprivileged areas negatively impacts social and cultural well-being. At the same time, limited access to shopping centers and essential services in low-income neighborhoods constrains residents’ ability to meet daily needs. Unsatisfactory economic conditions and income inequality further complicate access to educational and healthcare services, increasing distrust in urban governance. This research focuses on categorizing quality of life at the neighborhood scale, dividing neighborhoods into four classifications: very developed, developed, less developed, and underdeveloped. Mamazand stands out as the only neighborhood with positive indicators. At the same time, Areas 1, Qouh, Phase 2, and Zeynabiyeh exhibit better conditions than the less developed neighborhoods, but still fall short compared to Mamazand. Neighborhoods with limited development, such as Polasht, Allameh, Yabr, Khatounabad, and Sand and Gravel, face shortages in services and infrastructure, while Enqelab Town, Hisar Amir, and Turkabad are not in an adequately developed state. An examination of 67 different indicators indicates that the overall situation in Pakdasht, particularly in the areas of environmental conditions, urban governance, and the economy, is severely unfavorable. Due to informal settlements, Enqelab Town and Hisar Amir experience the lowest per capita service availability, and Turkabad is in a critical state of infrastructure due to extensive migration. These issues highlight the developmental imbalance in Pakdasht and its negative impact on residents’ daily lives.
تبلیغات
