زمین بوم های اجتماعی و افتراق های هنری در ایران نمونه موردی فرش دستباف در ایران مرکزی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

وقوع مستمر فرایندهای طبیعی، چهره متنوعی از چشماندازها را در عرصه زمین فراهم آوردهاست. سرزمین ایران بهسبب پویایی خاص خود، دارای چشماندازهایی است که تفاوتهای چشمگیری در تنوع آن دیدهمیشود. تفاوت در چشماندازها منجربه ایجاد زمینبومهای گوناگون در صحنه طبیعی ایران گردیده و سپس ساختارهای اجتماعی ویژهای در آن پدیدآمده که هریک قواعد و انتظام خاصی برای پایداری خویش دارند. بخشی از مؤلفه های پایداری اینگونه زمینبومها مربوطبه جلوه های گوناگون هنر آنها، ازجمله فرش دستباف است. فرش دستباف بهعنوان یک هنر سرزمینی دارای ابعاد خاصی از هویت مکانی در زمینبومهای اجتماعی ایران است که ضمن وجود ویژگیهای مشترک در همه جمعیتهای یادشده، دارای افتراقهای آشکاری نیز هست که برگرفته از افتراق هویت مکانی در زمینبومهای آنهاست. بنابر آنچه بیانشد، تلاش نگارندگان در پژوهش حاضر برآن است تا با تمسک به تحلیل سینماتیک و بهرهمندی از فضای نیچ و متد لوند در حیطه مطالعات میانرشتهای، ابعاد تازهای از تأثیرات فضا و مکان بر این هنر محور قرارگرفته و به این سؤال نیز پاسخ دادهشود که تفاوتهای چشماندازی و مرایایی بهدستآمده از فرایندهای محیطی به چه میزان در شکلگیری زمینبومهای اجتماعی ایران و هنر فرش دستباف این جمعیتها، تأثیر داشتهاست. نتایج بررسیهای بهعملآمده بیانگر این است که یکی از عوامل مهم در چینش زمینبومهای ایران بهخصوص ایران مرکزی، مؤلفه های متغیر و متنوع محیطی آنهاست. این نسبت در افتراقهای هنری این جوامع کاملاً مشهود است بهگونهای که افتراق هنر فرش در این جوامع با درجات متفاوتی ظهور یافتهاست. از این نظر، بین جوامع روان و شهری بیشترین افتراق و بین جوامع روستایی و روان، کمترین افتراق وجوددارد.