پژوهش های جغرافیای اقتصادی (چشم انداز مطالعات شهری و روستایی سابق)

داده های ماهواره ای یکی از سریع ترین و کم هزینه ترین روش های در اختیار محققان، جهت تهیه ی نقشه ی کاربری اراضی است. تجزیه و تحلیل این داده ها می تواند بینش های صحیح جهت تعامل انسان با محیط طبیعی فراهم کند. بررسی تغییرات پوشش زمین و کاربری اراضی از گذشته های دور در سطح زمین مطرح بوده است و امکان مشاهده و تشخیص تفاوت ها و اختلافات سری زمانی پدیده ها، عارضه ها و الگوهای سطح زمین را فراهم می کند.  پژوهش حاضر نمونه ای از کاربردهای تکنولوژی سنجش از دور در مدیریت منابع شهری است که در آن تغییرات کاربری اراضی در شهرستان ارومیه در طی یک دوره ی زمانی 9 ساله از 2009 تا 2018 مورد ارزیابی قرارگرفته است.  برای انجام این پژوهش از تصاویر سنجنده MTL ماهواره لندست SPOT 8 و SPOT5 استفاده شده و طبقه بندی تصاویر با اعمال روش طبقه بندی شی ءگرا انجام شده است و در محیط ArcGis مساحت طبقه بندی کاربری ها مورد بررسی قرار گرفت. جهت روند تغییرات کاربری مراتع، انسان ساخت، پوشش گیاهی متراکم و نامتراکم و نمکزار، از روش آشکارسازی تغییرات استفاده گردید. نتایج حاصل از آشکارسازی کاربری اراضی شهرستان ارومیه  نشان داد که در طی دوره ی 9 ساله مساحت این کاربری ها از 551/1597 کیلومترمربع در سال 2009 به 39/1678 کیلومترمربع در سال 2018 تغییر کاربری داشته است. بیش ترین سطح تغییرات از لحاظ درصد کاربری ها مربوط به مراتع است که تخریب شده و کم ترین تغییرات کاربری ها مربوط به کاربری نمکزار بوده است.

در پژوهش حاضر دو مفهوم "آسیب شناسی طرح ها و برنامه ها" و "ارائه الگوی توسعه منطقه ای" در قالب (مقاله، گزارش و طرح، رساله، کتب) در سطح مطالعات داخلی و خارجی مورد شناسایی قرار گرفته است و اهم یافته های مطالعات هر بخش، متغیر های مورد تاکید، نقاط قوت و ضعف هر سطح از مطالعات استخراج شده اند. در این پژوهش از شیوه کیفی و روش (توصیفی - تحلیلی) بهره گرفته شده است و با توجه به اسناد کتابخانه ای، جهت جمع آوری و طبقه بندی دانش موجود داده-های مورد نیاز در خصوص پژوهش جمع آوری و سپس از روش های تحلیل محتوا و تحلیل های اسنادی استفاده شده که نتایج پژوهش نشان داد اهم متغیرهای مورد تاکید در مطالعات داخلی و خارجی شامل تحرک و توسعه در ساماندهی فضا، الگوی متمرکز و مشارکت حداقلی، مولفه های الگو (اصول، چارچوب، فرایند مدیریت الگو، پایش و ارزیابی)، هماهنگی در برنامه های توسعه و اقدامات توسعه شهری ومنطقه ای، ایجادمناطق مترقی، استفاده از توان زیرمناطق برای یکپارچه سازی، پشتیبانی از شهرها جهت شکوفایی پتانسیل آن ها، افزایش رقابت و... بوده است. مهم ترین نقاط قوت برامده از مطالعات شامل ظرفیت نظریه سازی، فعالیتهای بین رشته ای این حوزه، نزدیکی حوزه های فکری و اجرایی، طراحی نظام درآمد- هزینه ی استانی و تاکید بر اجرای آن، بهبود روند تعادلهای بین استانها در برخی از بخش ها و بالا بردن توان و ظرفیت رقابت پذیری نواحی وابسته و حوزه نفوذ و مهم ترین نقاط ضعف شامل فقدان یا کمبود فرهنگ برنامه ریزی، عدم پایبندی به اجرای طرح ها و برنامه های منطقه ای، نبود توافق ملی در زمینه ی توسعه کشور، تضاد بین برنامه ریزی بخشی و برنامه ریزی منطقه ای و نبود نهاد یا دستگاه اجرایی مشخص، مرتبط و مهم تر از همه پاسخگو، نبود نظام اطلاعاتی و داده ای و بخشی نگری، ضعف و ناکارامدی در اهداف برنامه ها، پراکندگی و فقدان وحدت رویه ی متدولوژیک، نظام برنامه ریزی برنامه ها، روند تصویب و نحوه اجرای برنامه ها، ایرادات مربوط به فرایند، محتوا و اجرای برنامه ها، نحوه نظارت بر حسن اجرای برنامه ها و... می باشد.

هدف از توسعه پایدار شهری که یکی از زیر مجموعه های توسعه پایدار می باشد دستیابی به توسعه متوازن و حفظ پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است .توسعه شهری یک پدیده جهانی است بیشترین رشد و توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه می باشد . در اغلب این کشورها تعداد شهرها در رشد بسیار زیاد بوده و جمعیت شهری نسبت به جمعیت روستایی روبه افزایش است مسئولیت اجتماعی به معنای توجه ویژه سازمان ها در فرآیندهای کسب و کار به مسائل زیست محیطی و اجتماعی است. مسئولیت اجتماعی شرکت از چهار قسمت اقتصادی، قانونی، اخلاقی و بشردوستانه تشکیل شده است. بهره وری سبز یک استراتژی برای افزایش بهره وری و عملکرد زیست محیطی برای توسعه کلی اجتماعی و اقتصادی است. لذا با توجه به اینکه هدف غایی تمامی سازمان ها، افزایش توسعه پایدار می باشد، و نیز با عنایت بر اینکه در جامعه کنونی، افزایش بهره وری و سودآوری معلول استقرار سیستم های مسئولیت اجتماعی است بنابراین انگیزه ای قوی برای انجام تحقیق حاضر شکل گرفته است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف الگوی علی توسعه پایدار شهری بر اساس مسئولیت اجتماعی و بهره وری سبز انجام گردید. تحقیق حاضر از منظر هدف کاربردی و از منظر شیوه گرد آوری داده ها توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر کارشناسان معاونت های فنی و عمرانی شهرداری های استان اصفهان به تعداد 114 نفر در نظر گرفته شد، شیوه نمونه گیری به صورت گروهی(طبقه ای تصادقی) و حجم نمونه از طریق فرمول کوکران به تعداد 88 مشخص گردید. به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نظر و سنجش متغیرهای تحقیق، از پرسش نامه استاندارد استفاده شد. روایی ابزار اندازه گیری از طریق محتوایی و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفته است. . جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Lisrel,8.8)) و (Spss,24) استفاده شد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد ابعاد مسئولیت اجتماعی تاثیر معناداری بر توسعه پایدار شهری و بهره وری سبز دارد و بهره وری سبز تاثیر معناداری بر توسعه پایدار شهری دارد.

امروزه شهرها مکان اصلی کار و زندگی بخش عمده ای از گروه های انسانی است. ولی با مشکلات بسیاری در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی مواجه اند، در این میان مشکلاتی همچون انواع آلودگی، مسائل ترافیک و حمل ونقل و انواع مشکلات زیست محیطی و ... کیفیت زندگی و به تبع آن زیست پذیری در شهرها را به شدت کاهش داده است. از این رو، توجه به کیفیت زندگی، شرایط و امکانات و نیازهای ساکنان شهرها، مساله ای حیاتی می باشد. نیل به زیست پذیری یکی از اهداف استراتژی توسعه پایدار شهری محسوب  می گردد که بشر در طول حیات خود به دنبال ارتقای کمی و کیفی آن بوده است. در واقع اصطلاح زیست پذیری اشاره به درجه ملزومات یک جامعه بر مبنای نیازها و ظرفیت های افراد آن جامعه دارد. هدف از پژوهش حاضر، سنجش میزان زیست پذیری در محلات منطقه ی 6 تهران است. بدین منظور ابتدا شاخص های مؤثر در سنجش زیست پذیری از منابع مختلف تهیه و سپس داده ها و اطلاعات مورد نیاز به صورت پیمایشی و ابزار پرسش نامه از 18 محله جمع آوری شده است. در مرحله بعد، میزان اهمیت و تأثیر هر شاخص در زیست پذیری بر اساس روش آنتروپی شانون مشخص شده و محلات مورد مطالعه بر اساس میزان زیست پذیری با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیار ویکور رتبه بندی شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد شاخص های آموزش با وزن (125/0)، بهداشت با وزن (117/0) و حمل ونقل با وزن(105/0) بیش ترین اهمیت و تأثیر را در زیست پذیری منطقه ی 6 دارند و شاخص های کیفیت بصری، مسکن و آلودگی به ترتیب با اوزان (065/0، 064/0 و 064/0) دارای کم ترین اهمیت و تأثیر را در زیست پذیری منطقه 6 دارند. همچنین بر اساس نتایج حاصل از آنتروپی، محلات آرژانتین و امیرآباد با شاخص ویکور (00/0 و 34/0) به ترتیب از زیست پذیری بالاتری برخوردار می باشند و محلات ایرانشهر، نصرت و عباس آباد با شاخص ویکور (95/0، 91/0 و 089) به ترتیب از پایین ترین سطح زیست پذیری در سطح منطقه برخوردارند.

یکی از کلیدی ترین موضوعات در مباحث مربوط به میراث فرهنگی موضوع ارزش است؛ چراکه تمام آنچه ما در رابطه با میراث فرهنگی انجام می دهیم اعم از شناسایی، حفاظت و معرفی همه به خاطر ارزش هایی است که در میراث فرهنگی مستتر است. همچنین مخرنی غیرقابل جایگزین دانش و یک منبع ارزشمند برای رشد اقتصادی، اشتغال و ارتقای انطباق اجتماعی است که می تواند نقش تعیین کننده ای در توسعه ی پایدار داشته باشد. بااهمیت این موضوع، پژوهش حاضر باهدف بازشناسی و اولویت بندی ارزش های میراث فرهنگی در توسعه ی پایدار منطقه ی اورامان تدوین گردیده است. تحقیق حاضر ازنظر هدف کاربردی، ازنظر روش تحقیق آمیخته، ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و ازنظر ابزار مبتنی بر مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر را متخصصین و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری منطقه اورامان، فرمانداری های و بخشداری های منطقه اورامان و مدیران محلی (دهیاران و شوراهای اسلامی) تشکیل می دهند. در بخش اول این پژوهش جهت بازشناسی ارزش های میراث فرهنگی منطقه اورامان، مطالعه اسنادی و مصاحبه با جامعه کارشناسان- متخصصان صورت گرفته است. در بخش دوم به منظور اولویت بندی ارزش های میراث فرهنگی منطقه در تحقق توسعه پایدار، ظرفیت های شناسایی شده در قالب 11 ارزش در پرسشنامه ای تحت عنوان میزان اهمیت هر یک از ارزش ها در تحقق توسعه پایدار به تفکیک سه بعد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی طراحی و توسط جامعه کارشناسان، نخبگان محلی و مدیران روستایی (146 نفر) مورد ارزیابی قرارگرفته است. درنهایت بر اساس تکنیک آنتروپی وزن دهی شاخص ها و بر اساس تکنیک ارسته رتبه بندی ارزش ها صورت می گیرد. نتایج پژوهش بیانگر 46 ظرفیت در قالب 11 ارزش در منطقه می باشد که از میان این ارزش ها به ترتیب ارزش های معنوی با 5/358 نمره در رتبه اول، تاریخی با ۳۶۷.۵ نمره رتبه دوم، معماری با 5/444 نمره رتبه ی سوم، تفریحی با ۴۹۷ نمره رتبه ی چهارم، اجتماعی با 5/520 نمره رتبه ی پنجم، محیط زیست با نمره ۶۳۱ نمره رتبه ی ششم، آموزشی با 5/557 نمره رتبه ی هفتم، تنوع زیستی با ۶۳۱ نمره رتبه ی هشتم، بصری با 5/672 نمره رتبه ی نهم، هنری با ۶۷۵ نمره رتبه ی دهم و ارزش علمی با ۸۳۳ نمره در رتبه ی یازدهم به ترتیب دارای بالاترین و پایین ترین اهمیت در نقش آفرینی میراث فرهنگی بوده اند

ارزش های سیمای شهری فضای خیابان متفاوت از ارزش های دیگر عناصر کالبدی شهر است. فضای خیابان با داشتن محتوای خطی و عملکرد عبوری برای معرفی سیمای خود شرایطی خاص دارد؛ به عبارت دیگر بخش اصلی فضای خیابان تنها از زاویه، قابل رؤیت است و از آنجا که ناظر در شرایط تحرک (دینامیک) قرار دارد و عناصر کالبدی جداره مرتب با خط آسمان تلفیق می شوند، متوالیاً ارزش های متنوعی در معرض دید قرار می گیرد؛ اما در تقاطع ها، مکث ناظر و شرایط فضایی متفاوت سبب می شود محتوای ارزش های سیمای شهری دگرگون شود. با توجه به مراتب فوق عناصر اصلی کالبد خیابان را خط آسمان و جداره تشکیل می دهد که در این میان خط آسمان دارای اهمیت بیش تری است. منظور از خط آسمان مرز جدایی بالای جداره و آسمان از نقطه نظر ناظر است. هدف از این پژوهش ارزیابی و سنجش کمی خط آسمان ب ااستفاده از ش اخص SVF و ب ه کم ک نرمافزارگوگل اسکچاپ پرواست. این ارزیابی و سنجش کمی میتواند برنامه ریزان و طراحان شهری را در سیاستهای طرحهای توسعه و شکل هندسی و موفولوژی شهری هدایت کند. بدین منظور داده های لازم برای محدوده ی مطالعاتی جمع آوری و فرایند عملیاتی تحقیق در چهار گام: آماده سازی داده ها، شبیه سازی سه بعدی در محیط گوگل اسکچاپ پرو وایجاد مقطع طولی عرض های خیابان های منتخب منطقه، تعیین نقاط ناظر و در نهایت محاسبه شاخص دسترسی به آسمان و گزارش گیری انجام شد. نتایج تحقیق نشان می دهد شهرک رشدیه با میانگین شاخص خط آسمان 32/43 درصد از خط آسمانی منظم تر نسبت به شهرک ولیعصر با میانگین شاخص برابر با 55/40 درصد برخوردار است. لذا تحلیل نتایج به دست آمده و آزمون فرضیه تحقیق نشان می دهد تفاوت های چشم گیری بین شهرک ولی عصر به عنوان یک منطقه قدیمی و نسبتاً برنامه ریزی شده با شهرک رشد یه بعنوان یک منطقه جدید الأحداث و کاملاً برنامه ریزی شده وجود دارد