مطالعات تفسیری آلاء الرحمن

جریان کفر پدیده ای است که از همان آغاز تاریخ اسلام تاکنون، هر جامعه ی انقلابی را از درون مورد تهدید قرار داده و می دهد، از این رو، شناسایی روش های نیروسازی این جریان در مقابل اسلام می تواند به عنوان مسئله ی روز جوامع اسلامی نیز مطرح باشد. شناخت تحلیلی شگرد ها و روش های جریان کفر در ستیز با اسلام و مسلمین و آشنایی با خطوط کلی جریان کفر و زمینه های تلاش آن ها برای نفوذ و دستیابی به درون جوامع انسانی و اسلامی، اقدامی لازم، بلکه ضروری و وظیفه ی هر مسلمان است. نوشتار حاضر که به روش کتابخانه ای و با استناد به آیات قرآن و منابع تاریخی و روایی گرد آوری شده است، در نظر دارد معنا و مفهوم کفر را تبیین کند و به این پرسش پاسخ دهد که شگرد های متنوع جریان کفر در ستیز با اسلام و مسلمین، از منظر قرآن کریم چگونه است؟ برآیند و حاصل این تحقیق این است که در طول تاریخ جریان کفر، از شگرد ها و روش های متنوعی همچون: همانند سازی و حذف فیزیکی، بهره برداری از نقاط ضعف در جامعه ی اسلامی، اجرای سیاست گام به گام، استمرار در عرصه ی مقابله، اعمال عناد همه جانبه، شبهه افکنی، استهزاء و تمسخر، و ایجاد اختلاف و ... برای مقابله با اسلام و مسلمین، بهره جسته است.

تقیه راهبردی کاملا عقلایی بر مبنای ترجیح اهم بر مهم است که مورد پذیرش جمیع عقلا از هر دین و نحله ی فکری می باشد. در شرع مقدس اسلام نیز اجمالا مورد پذیرش همه ی فقیهان و مفسران فریقین بوده، و آیه ی بیست و هشتم سوره ی آل عمران، عمده دلیل مجوّز شرعی تقیه محسوب می شود. این مقاله که به شیوه ی توصیفی – تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای تدوین یافته است؛ در پی پاسخ به این پرسش ترکیبی است که: مستند قرآنی تقیه از منظر آلوسی و علامه طباطبایی چیست؟ و ایراد آلوسی بر دیدگاه شیعه در مورد تقیه و پاسخ علامه طباطبایی به آن چه می باشد؟ نتیجه ی حاصل از این تحقیق این است که مفاد آیه ی مذکوربه طور مفصل توسط این دو مفسر مورد بحث قرار گرفته و مشروعیت تقیه اثبات گردیده است. البته ادعای آلوسی این است که شیعه در تجویز تقیه، راه افراط را در پیش گرفته؛ ولی با پاسخ های متقن و معتبری که از سوی علامه طباطبایی داده شده، مشخص گردیده که این اتهام و ادعای آلوسی نسبت به شیعیان، درست نیست. ضمنا در پرتو این تحقیق مشخص گردید که تنها اختلاف فریقین، در میزان و خصوصیات جواز تقیه است که پس از گزارش اقوال دو مفسر در بیان مفاد «استثنا» و «مستثنی منه» در آیه مذکور، بدان پرداخته می شود.

از جمله پیش نیاز های ضروری تفسیرمبتنی بر کلام معصومین روش شناسی تفسیرآن بزرگواران است. این امر بدین جهت ضرورت دارد که دستیابی به فهم صحیح آیات، مبتنی برشناخت شیوه ی تفسیری حضرات معصومین به عنوان مفسران حقیقی قرآن است. تاکنون برخی مفسران با بهره گیری از روش های تفسیری اهل بیت به تفسیر قرآن پرداخته اند. از جمله آیت الله خویی در «البیان فی تفسیر القرآن» (که بیشتر به عنوان اثری در حوزه ی علوم قرآن مطرح است تا تفسیر)، این روش را دنبال نموده است؛ ایشان با بیان موضوعات متعدد درصدد آن بوده که از طریق روایات اهل بیت، به تفسیری جامع در مورد قرآن دست یابد؛ امری که مؤلف در مقدمه این کتاب بدان اشاره نموده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با تتبع در متن «البیان» و سایر منابع کتابخانه ای، درصدد آن است که روش تفسیری اهل بیت را تبیین نماید. یافته های تحقیق نشان داد ایشان علاوه بر طرح تفسیر روشمند، ضمن مباحث تفسیری سوره ی حمد به شیوه هایی از روش تفسیری آن بزرگوارن نیز اشاره نموده و روایاتی را دراین زمینه شاهد آورده است. از نظر ایشان روش تفسیر اهل بیت، جامع بوده و شامل روش قرآن به قرآن، روش مأثور و روش مبتنی بر اجتهاد و عقل است.

یکی از موضوعات مهم مطرح شده در بیانیه ی گام دوم مقام معظم رهبری، مسئله ی «جهاد علمی» است؛ مقصود از این نوع از جهاد (که شاخه ای از جهاد نرم محسوب می شود)، شکستن خط مقدم علوم و واردشدن در عرصه های علمی با چارچوب باور های اسلامی در راستای تحقق ایجاد تمدن نوین اسلامی است. نوشتار حاضر که با تتبع در آیات قرآنی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی تدوین یافت؛ درصدد پاسخ به این پرسش است که «مستندات قرآنی شرایط تحقق جهاد علمی در بیانات رهبری، چیست؟» نتایج برآمده از این تحقیق این است: شرایط تحقق جهاد علمی در کلام رهبری به دو دسته ی شرایط بینشی و رفتاری قابل تقسیم است و مستند به آیات قرآن می باشد. شروط بینشی عبارت است از: خودباوری، گفتمان سازی، فراگیر شدن تفکر جهاد علمی در سطوح مختلف جامعه؛ اموری همانند: عبارت است از: حرکت جهادی در جهت تولید علم و فکر؛ البته بر مبنای فرهنگ خودی و از طریق ارائه ی پژوهش های علمی، برگزاری کرسی های آزاد اندیشی، پرورش نخبگان و سپردن میدان به آنان؛ از شروط رفتاری به شمار می آیند؛ چراکه تنها راه پاسداری از حدود و ثغور مرز های اعتقادی و ایمانی و تأمین حیات طیبه، جهاد علمی و پیشران بودن در علم است.

خداوند در وجود انسان انواع مختلفی از غرایز را قرار داده است که انسان در طریق تعالی و کمال خود، به همه ی آن ها نیاز دارد و باید از هریک از آن ها به اندازه ای که با هدف نخستین آفرینش او در تنافی نباشد، بهره برداری کند. از آنجایی که انسان ها در طول زندگی روزمره خود درگیر با غرایز هستند، چگونگی عکس العمل آن ها نسبت به غرایز، تأثیر بسیاری بر روح و روان و آرامش آن ها دارد، به همین خاطر با آگاهی یافتن از مدل مطلوب مدیریت خواسته های های غریزی در قرآن کریم در دو بعد شناختی و مهارکردن می توان شیوه ی برخورد درست با غرایز را طبق آموزه های قرآنی در زندگی خود عملی نمود. هدف نوشتار حاضر، پاسخ گویی به این سوال اصلی است: مدل مطلوب مدیریت خواسته های غریزی از دیدگاه قرآن کریم چیست؟ این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و با روش تحلیلی و توصیفی انجام گرفت و نتایج زیر به دست آمد: از آنجا که خلقت انسان بر مبنای نیازش طراحی شده به طوری که خلقتش نمادی از نیاز ها را در بردارد، بنابراین شناخت شکل صحیح ارضای غرایز و روش های شناخت شکل صحیح آن ها لازم است تا سلامتی جسمی و روانی انسان دچار چالش نشود، از طرفی هم، افراد بدون شناخت روش های مهار نفس برای ارضای صحیح غرایز، مدیریت کردن بر غرایز هم ممکن نیست و دچار افراط یا تفریط در این امر می شوند، به همین دلیل شناخت مدل مطلوب مدیریت خواسته های های غریزی در قرآن و پای بندی به آن در عرصه ی عمل، منجر به رسیدن آرامش و تعادل بیشتری در انسان ها می شود.

سوره ی آل عمران از جمله سوره های مدنی قرآن است که احتمال نازل شدن همه ی آیات آن به یکباره به دلیل وجود به هم پیوستگی و انسجام و تناسب تام بین ۲۰۰ آیه ی آن، بسیار به ذهن نزدیک است. بررسی مجموعه آیات این سوره، حاکی از این است که فضای نزول آن، ناظر به اوصاف و شرایط و رخداد های ویژ ه ای است که در طول نزول این سوره اتفاق افتاده است. محتوای اصلی سوره ی آل عمران ناظر به دعوت مؤمنان به اتحاد و صبر در برابر دشمنان اسلام می باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تدوین شده است و در پی پاسخ به این پرسش است که دلیل وجود همخوانی بین نزول سوره ی آل عمران با حوادث مرتبط با مشرکان، منافقان و اهل کتاب، چیست؟ برآیند و حاصل این تحقیق این است که وجود ارتباط بین مفاد آیات سوره ی آل عمران با کارکرد های هریک از طوایف یادشده در زمان نزول آن ها، حقیقتی تردیدناپذیر می باشد و طرح مباحث متنوعی همانند: توحید، صفات متنوع خداوند، معاد، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، تولی، تبری و حج و نیز بیان تاریخ انبیایی مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و داستان حضرت مریم و عبرت های غزوه احد و غزوه بدر در خلال این سوره، می تواند شاهدی بردرستی نتیجه مذکور باشد.