قرآن و عترت

از موضوعات مهم اجتماعی در قرآن کریم، تأثیرگذاری مردم در ساختن آینده و سرنوشت جامعه است. همانطور که شخص نسبت به سرنوشت خود مسئول است  نسبت به سرنوشت جمعی نیز مسئولیت دارد و به همین سبب  «رفتار جمعی» اهمیت می یابد. ژویایی  حرکت و رشد در مسائل گوناگون جامعه حاصل اراده و حرکت های جمعی مثبت است  همچنانکه رفتارهای جمعی منفی نیز می تواند به افزایش مشکلات و اسیب های فراگیرتر در ابعاد گوناگون بینجامد. هدف ژِوهش حاضر بررسی آثار دنیوی و اخروی رفتار جمعی در قرآن کریم در دو بخش آثار رفتارهای جمعی منفی و آثار رفتارهای جمعی مثبت است. این تحقیق از نظر هدف بنیادی و با روش توصیفی اسنادی انجام شده است. روش تحلیل داده ها از نوع تحلیل محتوای کیفی است. جامعه تحقیق  متنی و شامل مجموعه آیات قرآن کریم در تفاسیر و ژِوهش ها و کتب اسلامی و جامعه شناسی مرتبط است که به صورت هدفمند و در راستای اهداف و ژرسش های تحقیق انجام شده است. یافته های ژِوهش حاکی از آن است که آثار رفتار جمعی در قرآن کریم شامل آثار مثبتی چون آبادانی شهرها و نزول برکات  زمامداری شایستگان یاری خداونهد امداد مومنین و آثار رفتارهای جمعی منفی مانند عذابهای دنیوی و اخروی نفرین ژیامبران و صالحان  طبع دهلا  آوارگی و سرگردانی است.

قرآن کریم مهمترین منبع شناخت فرهنگ و معارف اسلامی است که امور هدایتی انسان از مسائل اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، فقهی، حقوقی و اقتصادی در آن انعکاس یافته است. باتوجه به هدف اصلی نزول قرآن یعنی تربیت و هدایت بشر، تبیین تفصیلی آموزه ای هدایتی این کتاب مقدس، در درجه نخست از ناحیه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه علیهم السلام به وقوع پیوست و در درجه بعد، مفسران و اندیشمندان اسلامی به این مهم پرداختند. از آنجا که سوره اعراف از جمله سور کلام الله مجید است که در آن سخن از اساسی ترین مباحث هدایتی بشر آمده است، این نشتار می کوشد با روش تحقیق کتابخانه ای و پردازش اطلاعات با رویکرد توصیفی - تحلیلی، مهمترین آموزه های هدایتی این سوره را در نگرش علامه طباطبایی روشن سازد. یافته های ÷پوهش نشان می دهد نفی ولات غیرخدا، نفی شرک  بت پرستی، عصمت در ابلاغ رسالت، سنجش اعمال در قیامت، عبرت آموزی از سرنوشت دیگران، روش های تربیتی انبیا، تاثیر دعا در تربیت انسان، مبارزه با احرافات اقتصادی، عبرت آموزی از سرنوشت دیگران و ممنوعیت تقلید نابجا از پیشینیان، ازجمله آموزه های هدایتی سوره اعراف در تفسیر المیزان است.

از مهمترین اهداف انقلاب اسلامی، تشکیل تمدن نوین اسلامی است. فراهم نمودن بستر مناسب برای تشکیل جامعه جهانی اسلامی و زمینه سازی ظهور حضرت حجت(عج)، نیازمند پرورش نسلی انقلابی و تمدن ساز است تا در سایه پرورش اسلامی فرزندان بتوان به تحقق آرمان اصیل انقلاب اسلامی نایل شد. از آنجا که اولین نهاد در جامعه، خانواده است و تربیت نسل در درون خانواده شکل می گیرد، مهمترین نقش در تربیت فرزندان با مادر است. مادران با تربیت صحیح می توانند در مسیر تحقق اهداف انقلاب اسلامی ÷یش قدم باشند. روش های تربیت، دستورالعمل هایی جزئی برای تربیت و مظهر بارز کار تربیت هستند. در این مسیر روش های مختلفی وجود دارد که با اجرای صحیح آنها مادر را در تربیت صحیح فرزند یاری می نماثیند که ضروری است نهادهای تربیتی و پرورشی، این روش ها و همچنین شیوه اجرای مناسب آنها را به مادران آموزش دهند. در این پژوهش گردآوری داده ها به صورت اسنادی کتابخانه ای است که با روش تحقق توصیفی تحلیلی سامان یافته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در نظام تربیتی اسلامی، مبانی، اهداف، اصول، روش های تربیت تبیین شده است و تربیت نسل تمدن ساز با اجرای راکارها و روش های تربیت دینی امکان پذیر است. در این نوشتار روش ها تریت دینی در چار حیطه شاختی، عاطفی، رفتاری و دینی برای تربیت اسلامی فرزندان انقلابی و تمدن ساز ارائه شده است.

انسان موجودی دو بعدی است که از یک سو رو به عالم خلق و مادیات دارد و می تواند از حیوان پست تر شود و از سوی دیگر رو به عالم امر و مجردات دارد و می تواند به مرتبه اعلای انسانیت برسد. انسان برای اینکه بتواند به کمال انسانیت صعود کند باید علل و عواملی که زمینه ساز انحرافات اخلاقی است را بشناسد و با جهاد نفس و مبارزه با آن عامل به مقام کمال انسانیت برسد. علل و عواملی که زمینه ساز انحرافات اخلاقی انسان است و مانع رسیدن ا به مقام خلیفه اللهی است گاه مربوط به بعد ادراکی و بینشی اوست و گاه با بعد تحریکی و گرایشی وی مرتبط است. این پژوهش که با روش تحلیلی - توصیفی است و جمع آوری اطلاعات در آن با مطالعه منابع و متون کتابخانه ای انجام شده است، به این نتیجه دست یافته است که منشا انحرافات اخلاقی از نظر نهج البلاغه و بیانات رهبری، عدم توازن عقل و عواطف است. مهمترین عوامل زمینه ساز انحرافات اخلاقی فرد که مربوط به تعد ادراکی و بینشی و عقل نظری او است، عبارتند از: جهل، تکیه بر حدس و گمان و استبداد رای که باعث می شود پرده ای بر قوای ادراکی و بینشی او نشیند و ترازوی سنجش عقل توازن خود را از دست بدهد و به جای ورود به وادی تعقل و یقین به خیال و گمان و خودمحوری در اندیشه گرفتار شود و در نهایت از درک حقایق حق محروم شود. دسته دیگر عوامل که مربوط به بعد تحریکی و گرایشی و عقل عملی انسان است عبارتند از: دلبستگی های مادی، عشق بیجا و مفرط که باعث می شود بر دل انسان زنگار نشیند و چشم دلش، نابینا شود و در نهایت، عقل عملی او که محافظ رح انسان در برابر طغیان شهوات و طوفان غضب است، ضعیف شود. 

آبرومندی از جمله ارزشمندترین ضائل اخلاقی در آموزه های دینی است. امروز با گسترش فضاهای مجازی، حفظ حریم خصوصی و پرهیز از هتک حرمت افراد اهمیت بسزایی دارد. از راهکارهای تحقق صفت والای آبرومندی در جامعه اسلامی، بهره گیری از تعالیم قرآن و عترت است. نتایج این پژوهش که با روش تحقیق کتابخانه ای انجام شده است نشان می دهد که قرآن کریم ضمن معرفی مصادیق برتر آبرومندان در دنیا و آخرت به تبیین خصوصیات اخلاقی ایشان پرداخته است، چنانکه حضرت محمد صلی الله علیه و آله با رفعت در نام و مقام، اسوه کامل مکارم اخلاقی و اهلبیت علیهم السلام به واسطه همراهی با ایشان از مصادیق برجسته آبرومندان و شفاعت کنندگان روز محشر معرفی شده اند. همچنین با توصیف تلاش حضرت لوط علیه السلام در حفظ حرمت میهمانان؛ خوش نامی حضرت صالح علیه السلام در جامعه؛ خویشتنداری بی نظیر حضرت یوسف علیه السلام؛ وجاهت حضرت موسی علیه السلام و حضرت عیسی علیه السلام و پاکدامنی حضرت مریم علیه السلام به معرفی ایشان به عنوان طلایه داران آبرومندی پرداخته شده است. افزون بر آن، از یاران فقیر پیامبر صلی الله علیه و آله یعنی اصحاب صفه به واسطه ایمان راستین پاسداری از اسلام و پایداری در برابر امتحان الهی به مثابه مصداق فراگیر آبرومندان یاد شده است. 

حفظ کرامت انسان به عنوان حقی طبیعی از مبانی اصلی آموزه های دینی است و نادیده گرفتن آن مانع کمال انسان است. قرآن کریم بذر اصلی کرامت انسان را در گزاره ولقد کرمنا بنی ادم؛ کاشت و سیره عملی امام حسین علیه السلام و گفتمان حسینی بیانگر مولفه ها و عناصر بارز آن است. نتایج تحقیق نشان می دهد که عناصر مختلفی در گفتمان حسینی وجود دارد که بیانگر کرامت انسانی در مرحله تبلور حقیقت است. این نوشتار که به روش توصیفی تحلیلی و کتابخانه ای صورت گرفته است در صدد است تا با محوریت و تکیه بر گفتمان حسینی به واکاوی مولفه های تشکیل دهنده کرامت انسان بپردازد و به منظومه روابط میان این مولفه ها اشاره کند. پژوهش حاضر متضمن جایگاه ممتاز کرامت انسانی است که در گفتمان حسینی به کرامتی که در تمام افراد انسانی به صورت بالقوه وجود دارد تبلور یافته است. عبودیت شرافت ذاتی وجود عقلانیت عزت طلبی و اختیار از جمله مولفه های کرامت انسانی در گفتمان حسینی است که اوج کرامت و عزت انسانی را در صفحه روزگار به تصویر کشیده است. با توجه به ارتباط خاص مردم با واقعه عاشورا و امام حسین علیه السلام این مولفه ها می تواند الگوی مناسبی برای تقویت کرامت انسانی و به دنبال آن روحیه خودباوری در عصر زمینه سازی ظهور در مقابل هجمه های دشمنان باشد. 

یکی از آموزه های اخلاقی دین مبین اسلام تکریم و بزرگداشت انسان است. کرامت انسان در آداب اجتماعی جایگاه ویژه ای دارد و نیازی فطری و ودیعه ای الهی است. در تعالیم الهی در خصوص تکریم انسان، سفارش های فراوانی شده است. کرامت اخلاق و تکریم انسان مانند باران رحمت است که درمورد اشخاص شایسته، فضیلت و پاکی و درمورد افراد ناصالح، ناپاکی را به دنبال دارد. به کار بستن مکارم اخلاق درمورد اشخاص شایسته و لایق و خودداری از گذشت و کرامت نفس درمورد افراد پست و نالایق مورد تاکید ائمه طاهرین علیه السلام است و پیروان خود را به رعایت این دستور مهم موظف نموده اند. نوشتار حاضر می کوشد با روش تحقیق توصیفی تحلیلی و بهره گیری از منابع مکتوب کتابخانه ای مصادیق تکریم انسان را در سخنان امام حسیه علیه السلام تبیین کند. نتایج حاصر از پژوهش نشان می دهد که در سیره رفتاری امام حسین علیه السلام و در سخنان ایشان، تکریم نسبت به اهلبیت علیهم السلام، غلامان، همسایگان، دوست، دشمن و نیازمندان، از جایگاه ویژه ای برخوردار است.