مطالعات آموزش زبان فارسی

تحقیـق حاضـر بـه بررسـی و نقـد کتـاب فارسـی بـه فارسـی اثـر شـکوفه شـهیدی میپـردازد. ایـن کتـاب بـا هـدف تدریـس بـه کسـانی کـه هیـچ گونـه آشـنایی بـا زبـان فارسـی ندارنـد، نوشـته شـده اسـت. درسهـای آن از آمـوزش الفبـا شـروع شـده و بـه آمـوزش چهـار زمـان میپـردازد. ایـن کتـاب بـرای یـک دوره 90سـاعته طراحـی شـده اسـت. در ایـن کتـاب 85تمریـن وجـود دارد. 35تمریـن اولیــۀ کتــاب در درس اول بــرای آمــوزش الفبــا بــه کار رفتهانــد و تمرینهــای 36تــا 85کتــاب از درس دوم تــا چهاردهــم کتــاب آورده شــدهاند. دو درس آخــر کتــاب فاقــد تمریــن اســت. در ایــن پژوهـش برآنیـم کـه بـا تکیـه بـر چارچـوب الیـس ( )2003بـه نقـد ایـن کتـاب بپردازیـم. باتوجـه بـه تحلیلهـای انجـام شـده در قالـب ایـن چارچـوب، میتـوان دریافـت کـه در بیشـتر تمرینهـای ایـن کتـاب شـکل طراحـی تمریـن بـه صـورت تمریـن نوشـتاری اسـت کـه در طـی آن همـۀ زبانآمـوزان یــک فعالیــت مشــترک را انجــام میدهنــد. در ایــن قالــب، تعامــل زبانآمــوزان بــه صــورت کامــا یکطرفــه اســت؛ یعنــی «زبانآمــوز معلــم.» در ایــن راســتا نتایــج ایــن بررســی حاکــی از آن اســت کـه باتوجـه بـه نـوع تمرینهـای طراحـی شـده در ایـن کتـاب کـه برپایـۀ آمـوزش دسـتور و بـا انجـام مکانیکــی فعالیتهایــی کــه گاهــی نوشــتاری هســتند، شــکل گرفتــه، نمیتــوان ایــن کتــاب را در چارچـوب الیـس ( ،)2003کتابـی تلکیفمحـور دانسـت و نویسـندگان ایـن کتـاب بـا توجـه بـه شـکل و قالـب آمـوزش طراحـی شـدۀ خـود بیشـتر از روش دسـتورترجمه اسـتفاده کردهانـد تـا یـک روش ارتباطـی.

مقالــۀ حاضــر بــه مقایســۀ فعــل در دو گونــۀ خوانــداری/ نوشــتاری و گفتــاری و ضــرورت آمـوزش آن بـه غیرفارسـیزبانان مـی پـردازد. سـخنگویان زبـان، اغلـب از تغییراتـی کـه در طـول زندگـی در زبانشـان پدیـد میآیـد آ گاه نیسـتند. بـا توجـه بـه اصـل اقتصـاد و همچنیـن اصـل کـم کوشـی، افـراد مـی کوشـند تـا راحـت تریـن راه و سـاده تریـن تلفـظ را بـه کار گیرنـد. در نتیجـه تغییـر و تحـول در صـورت گفتـاری همـواره رخ مـی دهـد و نوشـتار کمـاکان ثابـت مـی مانـد. تغییــرات زبانــی در تمامــی حوزههــای زبــان صــورت مــی گیــرد. در ایــن مقالــه تغییــرات آوایــی میـان گونـۀ گفتـاری و گونـۀ خوانـداری/ نوشـتاری در فعـل مضـارع اخبـاری بررسـی مـی شـود. ً بـه سـبب وجـود رادیـو و تلویزیـون و سـهولت ارتباطـات و تقریبـا همگانـی شـدن سـواد، فارسـی گفتـاری، بسـیار گسـترده شـده و همـۀ مـردم آن را بـه کار مـی برنـد. بنابرایـن توصیـف و تدویـن کتـاب فارسـی گفتـاری پـس از فارسـی نوشـتاری در اولویـت اسـت. از طرفـی غیرفارسـی زبانانـی کـه فارسـی مـی آموزنـد، عـاوه بـر فراگرفتـن فارسـی نوشـتاری نیـاز دارنـد کـه فارسـی گفتـاری رسـمی را نیـز بیاموزنـد و حتـی بسـیاری از آنـان فقـط بـه فراگرفتـن فارسـی گفتـاری نیـاز دارنـد. در ایــن مقالــه، نگارنــده تغییــرات آوایــی را کــه در میــان صــورت هــای مضــارع مشــترک اســت دســته بنــدی کــرده تــا آمــوزش آنهــا بــا نظمــی خــاص و یادگیــری آنهــا آســان تــر، ســاده تــر و سـریع تـر صـورت پذیـرد.

یادگیـری‌زمان‌هـا‌در‌هـر‌زبانـی‌یکـی‌از‌مهمتریـن‌بخش‌هـای‌دسـتور‌اسـت.‌اهمیـت‌ایـن‌ بخــش‌در‌زبان‌هایــی‌کــه‌فعــل‌صــرف‌می‌شــود‌بــه‌مراتــب‌بیشــتر‌اســت؛‌زیــرا‌ ً عمومــا‌زمــان‌ فعـل‌بـر‌شناسـۀ‌تصریفـی‌اثرگـذار‌اسـت‌و‌بـه‌وسـیلۀ‌ایـن‌شناسـه‌ها‌تشـخیص‌داده‌می‌شـود. در‌آمـوزش‌زبـان‌فارسـی‌توجـه‌بـه‌سلسـله‌مراتـب‌آموزشـی‌از‌آسـان‌بـه‌سـخت‌و‌نیـز‌توجـه‌بـه‌ کاربـرد‌افعـال‌بسـیار‌مهـم‌اسـت.‌در‌ایـن‌میـان،‌فعـل‌التزامـی‌بـه‌خاطـر‌سـاختار‌و‌کاربردهـای‌ متنوعـش‌دشـواری‌بیشـتری‌دارد.‌عـاوه‌بـر‌شـکل‌سـاختاری‌توجـه‌بـه‌ابعـاد‌معناشـناختی‌ایـن‌ افعـال‌کـه‌فقـط‌در‌بافـت‌و‌کاربـرد،‌خـود‌را‌نشـان‌می‌دهـد‌از‌مـوارد‌قابـل‌توجهـی‌اسـت‌کـه‌ تنهــا‌بــا‌تمریــن‌و‌بافــت‌شناســی‌و‌هــم‌چنیــن‌متــون‌کاربــردی‌حاصــل‌می‌شــود.‌بســیاری‌از‌ زمان‌هـا‌همـراه‌بـا‌خـود،‌کنشـی‌غیرمسـتقیم‌دارنـد‌و‌توجـه‌بـه‌ایـن‌ظرافت‌هـای‌آموزشـی‌بسـیار‌ مهـم‌و‌ضـروری‌اسـت.‌ایـن‌پژوهـش‌بـا‌نـگاه‌بـه‌زمـان‌افعـال‌در‌زبـان‌فارسـی‌بـه‌چگونگـی‌ آمـوزش‌فعـل‌التزامـی‌و‌دشـواری‌آن‌می‌پـردازد‌و‌نیـم‌نگاهـی‌بـه‌متدهـای‌زبـان‌فرانسـه‌بـرای‌ آمـوزش‌ایـن‌وجـه‌دارد.

مقالـه حاضـر بـه بررسـی علـل ضعـف دانـش آمـوزان در درس ادبیـات فارسـی پایـه هفتــم شهرسـتان یــزد میپــردازد. بدیـن منظــور جامعــه آمــاری در هفــت مدرسـه ایــن شهرسـتان شـامل: مدیـران ( 10نفـر،) معلمـان پایـه هفتـم ( 8نفـر) و هـم چنیـن 50نفـر از اولیــای دانــش آمــوزان مقطــع هفتــم میباشــد کــه بــه صــورت روش نمونــه گیــری تصادفــی انتخــاب شــدهاند. در ایــن پژوهــش از پرسشــنامه 32گویــۀ محقــق ســاخته اســتفاده شــده اســت. روش آمــاری مــورد اســتفادۀ پژوهــش درصــد فراوانــی و روش امتیـاز دهـی بـه گویههـای پرسشـنامه اسـت. پـس از محاسـبۀ امتیـازات، مـواردی کـه امتیـاز بـالای 190را کسـب کردنـد، بـه عنـوان موثرتریـن عوامـل ضعـف دانـش آمـوزان در نظـر گرفتـه شـدند کـه بـه ترتیـب عبارتنـد از: عـدم تسـلط بعضـی از آمـوزگاران پایـه هفتـم در تفهیـم و تسـهیل درس ادبیـات فارسـی ( ،)229کیفـی بـودن نمـرات در دوره ّ ابتدایـی و کمـی شـدن آن در کلاس هفتـم ( ،)222کـم توجهـی بـه ادبیـات فارسـی در رسـانه ملـی ( ،)216تخصصـی نبـودن آمـوزگاران در دوره ابتدایـی ( ،)206عـدم رغبـت دانـش آمـوزان بـه درس ادبیـات فارسـی بـه علـت ندانسـتن چگونگـی روش خوانـدن ( ،)203عـدم اهمیـت بـه درس ادبیـات فارسـی در جامعـه ( ،)200عـدم وجـود مشـاور تحصیلـی در مـدارس ( ،)195عـدم آ گاهـی اولیـا از اهمیـت درس ادبیـات در زندگـی ( )194و عـدم توجـه اولیـاء بـه درس ادبیـات فارسـی (.)191

ِ موضـوع ایـن پژوهـش بررسـی ِ نقش وابسـته ِ های بعـد از ضمایـر ّ متکل ِـم و مخاطب جمع (مـا و شـما) در زبـان فارسـی اسـت. ایـن موضـوع در زبـان عربـی بـه بـاب «اختصـاص» مشــهور اســت و بــه چنیــن وابســتههایی مخصــوص گفتــه میشــود کــه از منصوبــات ص و دقیـق وجـود اسـت امـا در زبـان فارسـی، بـرای ایـن گونـه وابسـتهها، اسـمی مشـخ نـدارد. گروهـی از دستورنویسـان اصـا بـه چنیـن مـوردی نپرداختهانـد؛ پـارهای، آنهـا را بـدل (و عطـف بیـان) نامیدهانـد و خیامپـور بـه چنیـن وابسـته ٌ ای مسـندالیه (فاعـل) گفتـه اسـت. بـا توجـه بـه نقـش قواعـد دسـتوری در آمـوزش زبـان و نیـز بـه دلیـل تشـتت آراء در ایــن بــاب، پرداختــن بــه ایــن مســأله ضــروری بــه نظــر میرســد. بــرای ایــن منظــور از جامعـۀ آمـاری – کـه کتـب و مقـالات چـاپ شـدۀ دسـتوری اسـت- بیـش از پانـزده کتـاب دسـتور، بـه عنـوان نمونـه انتخـاب شـده و در آنهـا بـه بررسـی مقولههـای مرتبـط بـا ایـن مسـأله (بـدل و عطـف بیـان) پرداختـه شـده اسـت. تحقیـق از نـوع کتابخانـهای و بـه شـیوۀ توصیفـی – تحلیلـی، انجـام شـده اسـت. نتیجـه نشـان میدهـد کـه بـدل یـا عطـف ٌ بیـان یـا مسـندالیه نامیـدن چنـان وابسـتههایی دقیـق و علمـی نیسـت. مطالعـۀ ایـن مقالـه، درک درســتتری از ایــن مقولــه بــه دســت میدهــد.

هــدف از ایــن پژوهــش بررســی منابــع دانــش و راهبردهــای اســتنباط معنــی اســت کــه فارســیآموزان عربزبــان در هنــگام مواجهــه بــا واژگان فارســی بــا ریشــۀ عربــی اســتفاده میکننـد. همچنیـن، میـزان موفقیـت آنـان در اسـتنباط معانـی ایـن واژگان و رابطـۀ آن بـا نـوع و تعـداد منابـع دانـش و راهبردهـای اسـتنباط معنـی مـورد اسـتفادۀ آنهـا در ایـن پژوهـش بررسـی شـده اسـت. بـرای ایـن منظـور، 64واژۀ فارسـی بـا ریشـۀ عربـی، ابتـدا خـارج از بافـت و سـپس، در قالــب یــک داســتان کوتــاه بــه 10نفــر فارســیآموز عربزبــان اهــل کشــور لبنــان داده شــد. بلنـد فکـر کـردن بـه آنها آمـوزش داده شـد و منابـع و راهبردهـای مورد اسـتفادۀ ِ سـپس، پروتـکل آنهـا براسـاس منابـع دانـش، معرفـی شـده توسـط هاسـتراپ ( )2008و راهبردهـای ارائـه شـده توسـط هـو و نسـاجی ( )2014ضبـط، ثبـت و بررسـی شـد. بـرای تعییـن سـطح ایـن افـراد، یـک آزمـون درک مطلـب گرفتـه شـد. نتایـج نشـان داد کـه ایـن افـراد از 18راهبـرد اسـتنباط معنـی واژگان و شـش منبـع دانـش جهـت اسـتنباط معنـای واژگان فارسـی دارای ریشـۀ عربـی اسـتفاده کردنـد. بهطـور کلـی، بافـت متنـی و دانـش فـرد از جهـان خـارج از عوامـل تأثیرگـذار در اسـتنباط بودنـد و بیـن میـزان موفقیـت افـراد در اسـتنباط بـا نـوع و تعـداد راهبردهـای اسـتنباط معنـی و منابـع دانشـی کـه اسـتفاده کردنـد رابطـۀ معنـاداری مشـاهده نشـد.