اقتصاد محیط زیست و منابع طبیعی

خانوارها به طور مستقیم و غیرمستقیم در انتشار آلاینده ها نقش دارند؛ نقش مستقیم آنها ناشی از مصرف نهایی انرژی و نقش غیرمستقیم مربوط به مصرف کالاهایی است که در فرآیند تولیدشان از انواع انرژی به عنوان نهاده واسطه استفاده شده است. هدف اصلی مقاله سنجش میزان انتشار آلاینده دی اکسید کربن ناشی از مصرف انواع حامل های انرژی توسط خانوارها در ایران است. سنجش در چارچوب مدل داده- ستانده بسط یافتهزیست محیطی با تفکیک واردات صورت گرفته است. به همین منظور در بخش تجربی از جدول بهنگام شدهداده- ستانده 1390، مرکز پژوهش های مجلس و ادغام آن با 27 بخش اقتصادی استفاده شده است. با توجه به اینکه آلایندگی منشا داخلی دارد، ابتدا جدول داده- ستانده داخلی و سپس میزان مصرف انواع انرژی ودی اکسید کربن ناشی از آن برای بخش های اقتصادی و خانوارها به تفکیک محاسبه و بستر تهیه مدلداده- ستانده بسط یافته زیست محیطی فراهم شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، سهم خانوارها از انتشار آلاینده CO2 به طور مستقیم 41 درصد و به صورت غیرمستقیم 29 درصد است. همچنین سهم فعالیت های اقتصادی در انتشار آلاینده CO2 به طور مستقیم 59 درصد و به صورت غیرمستقیم 71 درصد است.

پژوهش حاضر به بررسیتاثیر متغیرهای رشد اقتصادی، جمعیت و حجم تجارت خارجی بر آلودگی هوا در دو گروه از کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD) و گروه کشورهای غیر عضو این سازمان -کشور ایران را نیز شامل می شود- با استفاده از مدل پانل دیتا در دوره زمانی 2010-1971 می پردازد. در این تحقیق شاخص آلودگی هوا گاز گلخانه ایCO2 بوده که در دو بخش کل اقتصاد و بخش حمل ونقل مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین متغیر تولید ناخالص داخلی سرانه به عنوان شاخص رشد اقتصادی و نسبت مجموع صادرات و واردات کل بر تولید ناخالص داخلی به عنوان شاخص حجم تجارت خارجی مورد استفاده قرار گرفته است. بر این اساس، آلودگی هوا در قالب منحنی کوزنتس برایCO2 کل وCO2 بخش حمل ونقل بررسی و با یکدیگر مقایسه شد. برای هرکدام از این دو بخش، 3 مدل مختلف برآورد شد که در مجموع 12 مدل، در دو گروه از کشورهای مورد مطالعه، برآورد شد. نتایج، منحنیU معکوس برای گاز گلخانه ایCO2 کل وCO2 بخش حمل ونقل را برای در هر دو گروه از کشورهای عضو و غیرعضو سازمان OECDتایید کرد، اما نقطه برگشت منحنیU معکوس برای این دو گروه از کشورها با هم متفاوت است. نقطه برگشت منحنی برای گروه کشورهای عضو سازمان OECD، 43/51025 دلار و برای گروه کشورهای غیر عضو سازمان 73/6707 دلار به دست آمد که در مقایسه با میزان درآمد متوسط سرانه هر دو گروه از کشورها نشان می دهد که این دو گروه از کشورها هنوز به نقطه برگشت منحنی نرسیده اند.

در دهه های اخیر، پیرامون بررسی ابعاد اقتصادی مصرف انرژی، انتشار گازهای گلخانه ای و آثار زیست محیطی آن اهمیت فراوانییافته است و در این میان خانوارها یکی از مهم ترین بخش های مصرف کننده انرژی و انتشار دهنده گازهای گلخانه ای محسوب می شوند. این تحقیق تغییرات در انتشار انواع آلاینده های حاصل از مصرف انرژی و دیگر مصارف خانوارهای کشور در دو سال 1380 و 1391 را مورد بررسی قرار می دهد که برای این منظور از تحلیل داده-ستانده استفاده شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که مصرف مستقیم و غیرمستقیم انواع حامل های انرژی در سال 1391 در مقایسه با سال 1380 افزایشیافته و سبب افزایش مقدار انتشار انواع آلاینده های حاصل از مصرف مستقیم و غیرمستقیم انرژی توسط خانوارها در سال 1391 نسبت به سال 1380 شده است. البته توسعه گازرسانی سبب شده است تا انرژی مصرفی خانوارها و انرژی مصرفی برای تهیه انواع کالاها و خدمات مورد نیاز خانوارها به سمت استفاده از انرژی های پاک تر متمایل شود.

این مقاله با هدف بررسی رابطه بین رشد اقتصادی و فشار بر طبیعت از منظر پایداری محیط زیست صورت گرفته است. برای این منظور، مجموع کاهش انرژی، مواد معدنی و جنگل خالص و خسارت ناشی از دی اکسید کربن به عنوان شاخصی جهت اندازه گیریفشاربرطبیعتوازداده هایتعدیلشده پس اندازخالص،تراکمجمعیت، تحصیلات، آزادسازی تجاری، قوانین و مقررات، دموکراسی و سرمایه گذاری استفاده شد. جهت بررسی رابطه بین متغیرها از روش پانل که شامل15 کشور و دوره زمانی 1990 تا 2011 است، استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل رگرسیون از روش اثرات ثابت پانلی متغیرهای ابزاری(IV) استفاده شد. نتایج نشان داد که رابطه مثبت و معنی داری میان درآمد سرانه و فشارهای زیست محیطی برای کشورهای منطقه منا وجود دارد که این اثر برای کشورهای با درآمد پایین تر، بسیار قوی تر است. نتایج کیفیت استانداردها و قوانین موجود برای کشورهای منطقه منا نیز حاکی از اثر مطلوب این شاخص بر محیط زیست است. همچنین افزایش تجارت باعث افزایش فشار بر طبیعت شده است.

هدف اصلی مطالعه حاضر بررسی اثر نابرابری توزیع درآمد بر کیفیت محیط زیست در اقتصاد ایران طی دوره زمانی 1392- 1346است. برای این منظور با استفاده از روش بایر و هانک(2013) به بررسی هم جمعی بین متغیر آلودگی محیط زیست و متغیرهای درآمد سرانه، ضریب جینی و مصرف انرژی پرداخته شده است. نتایج برآورد الگوی خود توضیح با وقفه های گسترده(ARDL) بیانگر آن است که در کوتاه مدتوبلندمدترشداقتصادی تاثیری منفی بر کیفیت محیط زیست دارد. هرچند بهبود توزیع درآمد دارای تاثیر مثبتی بر کیفیت محیط زیست است، اما افزایش مصرف انرژی موجب بدتر شدن کیفیت محیط زیست می شود. براین اساس، اجرای سیاست های بهبود توزیع درآمد در کنار بازنگری سیاست های بخش انرژی و استفاده از تکنولوژی های کمتر آلاینده، می تواند به عنوان یکی از ابزارهای دستیابی به اهداف بلندمدت توسعه مورد توجه برنامه ریزان اقتصادی قرار گیرد.