معرفت اخلاقی

معرفت اخلاقی

معرفت اخلاقی سال نهم پاییز و زمستان 1397 شماره 2 (پیاپی 24) (مقاله ترویجی حوزه)

مقالات

۱.

استدلال پذیری گزاره های اخلاقی از منظر شهید مطهری(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: برهان پذیری گزاره ارزشی نسبیت اعتبار مفاهیم فلسفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۱ تعداد دانلود : ۱۹۳
یکی از مسائل مطرح در فلسفه اخلاق، شناخت واقع نمایی گزاره های ارزشی است. از دیدگاه برخی، مفاهیم ارزشی، از مفاهیم فلسفی اند. در نتیجه، گزاره های برآمده از این مفاهیم، معرفت زا و استدلال پذیرند. از نگاه برخی دیگر، مفاهیم تصوری این گزاره ها، از اعتبارات ذهن به شمار می آیند. این تحقیق بر آن است تا با نگاهی مسئله محور، با توصیف و مقایسه آثار استاد شهید مطهری و تجزیه و تحلیل عقلانی آنها، حقیقت این موضوع را از دیدگاه شهید مطهری روشن کند. با دقت در بیانات استاد، این مطلب به دست می آید که استاد مطهری، بر دیدگاه دوم است. اما نمی توان نسبیت گزاره های ارزشی را به وی نسبت داد. به نظر می رسد، سخن استاد در جملات انشائی، درست باشد ولی در گزاره های خبری، نادرست است.
۲.

بررسی وجوه سه گانه غیر واقع گرایی اخلاقی؛ مبتنی بر پوزیتیویسم منطقی و فلسفه تحلیلی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: امرگرایی احساس گرایی توصیه گرایی پوزیتیویسم منطقی فلسفه تحلیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۲ تعداد دانلود : ۴۰۵
امرگرایی کارناپ، احساس گرایی آیر و استیونسن و هدایت گرایی یا توصیه گرایی هیر، مکاتبی غیرواقع گرا هستند که علی رغم تفاوت های شان، در انکار واقعیت ارزش های اخلاقی، بر اساس رویکرد پوزیتیویستی و فلسفه تحلیلی با یکدیگر هم نظرند. امرگرایی کارناپ، احساس گرایی آیر و استیونسن، وجوه مختلف یک طرز تلقی فکری هستند که با اصرار بر اصل تحقیق پذیری تجربی از یک سو، و تحلیل معنای واژه ها با رویکرد تجربی از سوی دیگر، به تبیین واقعیت داری یا عدم واقعیت امور مختلف دست می زنند. همین امر، در حوزه اخلاق موجب سقوط آنها به ورطه غیرواقع گرایی اخلاقی شده است. هیر نیز گرچه پوزیتیویست نیست و طرفدار فلسفه تحلیلی است، اما رویکرد تجربی در موضع گیری های اخلاقی این فیلسوف نیز نمایان است. اساساً همه فلاسفه تحلیلی، چنین رویکردی دارند. عدم توجه به واقعیت های انتزاعی، که ارزش های اخلاقی، از آن قبیل اند، از عوامل اصلی اشتباه فوق و بلکه اغلب اشتباهات فلاسفه غرب است. در این مقاله، با توضیح مکاتب سه گانه فوق، به نقد و بررسی آنها پرداخته و نشان داده ایم دچار چه اشکالات و نقدهایی هستند.
۳.

تبیین ملاک ارزش اخلاقی مبتنی بر تناسب بین ارکان فعل اختیاری(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: ملاک ارزش تناسب گرایی وظیفه گرایی نتیجه گرایی نیت فایده شناخت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵۴ تعداد دانلود : ۲۳۹
تبیین ملاک ارزش فعل اخلاقی، از دیرباز مورد اهتمام دانش اخلاق و فلسفه اخلاق بوده است. دو گرایش عمده در این زمینه، تکیه بر نتیجه و وظیفه، در اخلاقی شدن رفتار است. در این تحقیق، با نقد این دو گرایش، ملاک ارزش اخلاقی مورد بازکاوی قرار می گیرد. یافته های تحقیق نشان می دهد استناد به نتیجه و وظیفه، تمسک به متعلقات رفتار اخلاقی در شناخت و سنجش فعل اخلاقی است، درحالی که لازم است ارزش اخلاقی را در فعل مستقیم فاعل جست وجو کرد. اخلاقی بودن یک رفتار، منوط به تناسب بین ارکان فعل اختیاری، یعنی شناخت، توانایی و انگیزه فاعل است. طبق این مبنا، عمل اخلاقی به تعداد مراتب معرفت و شدت و خلوص انگیزه و توانایی، قابل تشکیک است. با اقرار به عبودیت انسان در برابر خدا، ملاک اخلاقی بودن رفتار انسان مسلمان، انجام خواست خداوند است که مصداق عالی تناسب گرایی اخلاقی است.
۴.

مبانی جهان شناختی اخلاق در اندیشه کلامی سیدمرتضی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: عوالم وجود انگیزش اخلاقی معناداری اخلاق عالم دنیا عالم ذر سیدمرتضی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۳ تعداد دانلود : ۲۸۳
برای ترسیم یک نظام اخلاقی، به مبانی مختلف و مستحکمی نیاز است. یکی از مهم ترین مبانی در ارائه یک نظام اخلاق، مبانی جهان شناختی است که نگاه اندیشمندان به عوالم هستی و اصول حاکم بر آن را بازتاب می کند. سیدمرتضی، از اندیشمندان بنام شیعه در اندیشه های کلامی خود، نگرشی به جهان هستی دارد که در نتیجه منجر به تقسیم عوالم وجود، به عوالم پیش از دنیا، عالم دنیا و عوالم پس از دنیا شده است. این نوشتار، به تشریح و تحلیل این نگرش و تأثیر آن در اخلاق پرداخته و به نتایجی همچون انگیزش اخلاقی با توجه به اعتقاد به عوالم پسینی دنیا و ثواب و عقاب اخروی، معناداری اخلاق با توجه به انکار عالم ذر پیش از دنیا و توجیه چرایی زیست اخلاقی، در اثر اعتقاد به ناظمی مدبر و صاحب قوانین در دنیا رسیده است.
۵.

کارگزاران و حوزه های اخلاق در سیاست(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: اخلاق سیاست اخلاق شهروندی اخلاق شهریاری فضیلت سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۳ تعداد دانلود : ۲۸۷
آدمیان همواره بر سر چندراهی انتخاب قرار دارند و آنها همواره ناگزیر از سنجش گزینه های مختلف اند. ارزشگذاری یا اخلاق ابزار این کار است. سیاست به عنوان یکی از عرصه های زندگی آدمی، از این قاعده مستثنا نیست. تهی کردن سیاست از اخلاق، کاری ناممکن و عبث است. تنها می توان این گونه بحث کرد که کدام نگرش اخلاقی، می تواند و باید بر حوزه عمومی حاکم باشد؟ اخلاق در چه حوزه هایی از سیاست و به چه صورتی باید رعایت شود. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی بخش هایی از سیاست می پردازد که نیازمند قواعد اخلاقی است. این بخش ها عبارتند از: تشکیل جامعه سیاسی و دولت، توجیه رابطه اطاعت میان فرمانروا و فرمانبردار (نظریه مشروعیت)، محدوده اعمال آمریت، چگونگی اعمال آمریت، و روابط جمعی شهروندان. اما دامنه دخالت اخلاق در سیاست را بر حسب کارگزار یا فاعل اخلاقی، می توان تقسیم بندی کرد؛ اخلاق شهریاری و اخلاق شهروندی. این دو مجموعه، شامل همان چیزی است که گاهی با نام فضیلت سیاسی، یا فضیلت مدنی از آن یاد می شود.
۶.

هنجارهای فردی اخلاق شادی در اسلام(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: اخلاق اسلامی شادی اخلاق شادی هنجارهای فردی شادی در اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۳ تعداد دانلود : ۴۰۳
«اخلاق شادی»، به مطالعه ارزش های حاکم بر فعل شادی می پردازد و در سه حوزه رابطه انسان با خدا، خود و دیگران بحث می کند. ارزش های حاکم بر ارتباط انسان با خود در مقوله شادی، هنجارهای فردی حوزه اخلاق شادی هستند که در این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و از نوع اسنادی و بر اساس منابع اسلامی و متون اخلاقی مورد مطالعه قرار گرفت. این پژوهش، به این پرسش پاسخ می دهد که هنجارهای فردی اخلاق شادی از دیدگاه اسلام کدامند. یافته های تحقیق نشان داد که انسان مؤمن برای داشتن شادی فضیلت مند، تکالیف اخلاقی خاصی در ارتباط با خود دارد و باید به پاره ای فضایل آراسته گردد. این هنجارها از دیدگاه اسلام؛ حق گرایی، دوراندیشی، بلندهمتی، خویشتن داری، کرامت، عفت و قناعت هستند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۶