پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت

قرآن کریم که تجلی ذات خداوند است کلام خویش را با اسلوبی خارق العاده، هنرمندانه و با آفرینش اعجاز انگیز هنری در قالب بیان به تصویر کشیده است و این خود یکی از حوزه های اعجاز زبانی و بیانی قرآن کریم به شمار می رود که با شیوه و اسلوبی منحصر به فرد الفاظ به ظاهر ساده و بی جان را حیات و حرکت بخشیده و تصاویری زنده و تاثیر گذار خلق می کند. در این اسلوب خداوند صورت آفرین حقایق و معارف را به گونه ای به تصویر می کشد که گویی در برابر چشم خواننده تجسم یافته و او را محو تماشا می کند. نگارنده در این نوشتار به جلوه هایی از تصویر آفرینی قرآن اشاره کرده است. در این راستا تعدادی از آیات الهی مورد مداقه علمی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده است که قرآن کریم در حوزه بیان به گونه ای شگفت آفرین در اوج فصاحت و بلاغت تصویر آفرینی های حسی، تجسیم، تشبیه، تصویرآفرینی کلمات و... را در هم آمیخته تا با خلق تابلوهایی همیشه زنده و جاودان از حقایق و معارف، بشر را به اوج هدایت و سعادت رهنمون سازد.

تربیت، معنای ظاهر ساختن، به فعلیت رساندن و پرورش دادن استعدادهای درونی به جهت رسیدن به کمال الهی است. خداوند متعال برای هدایت و سعادت بندگان خویش راه های صحیح تربیت را در آیات از طریق معصومین علیهم السلام (روایات) تبیین نموده است و از طرفی برخی محققان دارای نظرات مستقلی در آرای تربیتی می باشند. هدف از این پژوهش، نقد و بررسی آرای تربیتی ابن خلدون می باشد که یکی از صاحب نظران مورد توجه جامعه مسلمان عرب است. از آنجا که ابن خلدون خود متدین به دین اسلام و تربیت یافته این مکتب می باشد، لذا این پژوهش بدنبال میزان انطباق آرای وی با آموزه های اسلامی خواهد بود. و در نهایت اگر وجه اشتراک و یا افتراقی در آن وجود دارد بیان می گردد. می توان چنین گفت که برخی از مهمترین وجوه اشتراک آرای تربیتی اسلام و آرای تربیتی ابن خلدون این است که هر آن چه که اسلام به عنوان عامل تربیتی بر آن تاکید کرده است (عفو و گذشت، جهاد، محبت، اطاعت خدا و...) ابن خلدون نیز به آن ها اشاره دارد. لیکن نکته مهم و وجه افتراق این دو دیدگاه در این است که اسلام از بعد معنوی و الهی بیان داشته ولی ابن خلدون فقط به بعد مادی و انسانی آن توجه کرده است بدون اینکه اشاره مستقیمی به آیات و روایات نماید.

از آنجا که انسان دارای زندگی اجتماعی است و بر اساس نیازهایش باید در جمع زندگی کند، لذا نحوه تعاملات انسان با دیگران باید در دستور کار وی قرار گیرد. این چگونگی در آیین های مختلف و مکاتب گوناگون دارای ویژگی های خاص خود میباشد. و در هر جامعه ای بر اساس این تعاملات انجام میگیرد. در دین اسلام و در قرآن نیز دستوراتی برای این کار داده شده است که از جمله ی آنها میتوان اشاره کرد به رفتار و کرداری از انبیاء که خداوند متعال در قرآن ذکری از آنها را آورده است. این تعاملات نیز قابل تقسیم به بخشهای جزئی تری هستند که از جمله آنها روابط اقتصادی است نگارنده به تبیین هشت بخش از سیره انبیاء الهی در قرآن در این حوزه پرداخته است. بی تردید طرح برخورد انبیاء در این باره با دریافت هایی که از آیات قرآن می توان داشت، تأثیر بسیاری در روابط اجتماعی انسانها خواهد داشت چرا که آنان الگوی بشریت هستند و عوامل اقتصادی با اینکه خود مادی هستند، تأثیرات اخروی داشته و می تواند در سعادت انسان هم مؤثر باشد.

قرآن کریم از همان ابتدای نزول مورد هجمه معاندان و مخالفان قرار گرفت و آنان شبه هائی علیه قرآن مطرح نمودند. مسلمانان نیز از ابتدای نزول تاکنون به شبهات مطرح شده پاسخ داده اند. شناخت منابعی که به شبهات قرآنی پاسخ داده است؛ برای محققان ضروری و مهم به نظر می رسد. در این نگارش 159 کتاب معرفی می شود که در موضوع پاسخ به شبهات قرآنی شناخت جامع و کاملی به مخاطبان ارائه می دهد. این کتاب ها در موضوعاتی چون: روش شناسی پاسخ به شبهات، پاسخ به شبهات و اشکالات مستشرقان و دایرهالمعارف لایدن، پاسخ به شبهات و اشکالات نواندیشان و پاسخ به اشکالات پیرامون وحی و غیره هستند. معرفی این کتاب ها سبب دستیابی راحت تر، سریع تر، دقیق تر و کامل تر به شبهات می شود، همچنین پژوهشگران با شناخت این منابع و استفاده از آن ها، می توانند تحقیقات متقن تر و غنی تر ارائه بدهند و از موازی کاری دوری کنند. از دیگر نتایج این تحقیق یافت خلاءهای پژوهشی و شبهات پاسخ داده نشده است که اندیشمندان خواهند توانست با برنامه ریزی صحیح به پاسخ آنها بپردازند.

«علم قرائت» از جمله مهم ترین علوم قرآنی است، که تأثیر بسزایی بر ترجمه و تفسیر قرآن گذاشته و اختلاف قرائات در آیاتی از قرآن که اختلاف در کلمات را منجر می شود، بر معنای آنها نیز تأثیر موثر دارد. ابن جزری یکی از بزرگان علم قرائت در زمان خود بوده است. وی در رابطه با علم قرائت و شرایط پذیرش قرائت صحیح معتقد است قرائتی صحیح بوده که شرایط سه گانه؛ صحیح بودن سند، تطابق قرائت با قواعد عربی و تطبیق قرائت با مصحف عثمانی را دارا باشد، که روی مورد سوم بیش از دو مورد قبل تأکید کرده و همین امر اسباب مخالفت سایر علماء را با وی فراهم آورده است. در این پژوهش ضمن تبیین مستندات موجود درباره علم قرائات و وضعیت پیدایش قرائت، دیدگاه ابن جزری نیز در رابطه با علم قرائات، شرایط پذیرش قرائات صحیح، منشأ اختلاف قرائات و پیدایش قرائات مختلف را در کتاب" النشر فی القرائات العشر" مورد واکاوی قرارداده ایم. این نوشتار با نگرش توصیفی – تحلیلی انجام پذیرفته و اطلاعات با روش اسنادی- کتابخانه ای جمع آوری شده است.

خدواند زیباست و زیبایی را دوست دارد و در قرآن کریم به آراستگی ظاهری آسمان و زمین، آراستگی باطنی آخرت، آراستگی طبیعی زنان و آراستگی بدنی اشاره کرده است پس باید به آراستگی بهترین مخلوقش انسان هم متذکر شده باشد. با جمع آوری آیات در موضوع آراستگی و روایاتی که لفظ «تجمل» و مشتقاتش در آن ها به کار رفته است، به این نتیجه رسیده ایم که آراستگی متناسب با شئون انسانی از گزینه های مورد تاکید آموزه های دینی است و شایسته است مسلمانان با حفظ این شئون به آن توجه کنند. نگارنده در این پژوهش آراستگی در انسان را به سه نوع ظاهری، بدنی، باطنی تقسیم کرده و سپس به بیان مصادیق آنها پرداخته است. در ادامه تجمل گرایی افراطی و تجمل پرستی مذمت شده و آیات قرآن و روایات در این باره احصاء و تبیین شده است. در پایان اعتدال و میانه روى درانتخاب و استفاده از لباس زیبا و متناسب، به کار بردن انواع عطرها و بوهاى خوش توصیه شده است. طبعا معیار آراستگی دینی دور بودن از اسراف و تبعات سوء اجتماعی خواهد بود. البته مصادیق آراستگی باطنی که ایمان و تقوا است و بی تردید تأثیر مهم در زندگی دارد مطرح شده است. نتیجه این پژوهش عیان ساختن توجه قرآن و حدیث به تجمل مشروع است.