پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت

قرآن کریم در 46 آیه و 50 بار از واژه طیّب استفاده کرده است. در این آیات واژه طیّب در موضوعات مختلف و گاهی به صورت مشتقات مختلفی بکار رفته است. به نظر می رسد که این تعداد فراوانی از یک واژه نمی تواند بدون ارتباط با یکدیگر باشند. بیشترین موضوعی که واژه طیّب در آن دیده می شود موضوع رزق است. رزق در فرهنگ قرآن و روایات به معنای تأمین کننده حیات است و بسته به نوع حیات جنس رزق نیز متفاوت است. به عبارت دیگر حیات از جانب خداوند به همه موجودات داده شده است بنابراین در تداوم آن نیازمند اسبابی هستند. مطلق اسبابی که موجودند و به تبع آن انسان، برای ادامه حیات به آنها محتاج است به نام رزق شناخته می شوند.حیات طیّبه نیز از عبارات مهم و کلیدی قرآن است که در این زمینه مفسران و عالمان بسیاری به بحث و تحقیق پرداخته اند. در این مقاله سعی شده است تا به نقش رزق طیّب در به تحقق پیوستن حیات طیّبه تأکید کند و رزق طیّب را به عنوان یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری حیات طیّبه قلمداد نماید.

سبک زندگی ایمانی در فرهنگ قرآنی در تمام شئون زندگی انسان تأثیرگذار است. بی-توجهی مجامع اسلامی به سبک زندگی و تلاش روشمند و سیستمی دنیای غرب در این زمینه و تقلید کورکورانه مسلمانان از دستاوردهای علمی و فرهنگی غرب، یکی از اصلی ترین دلایل عقب ماندگی کشورهای اسلامی است. البته در این که استفاده منطقی از دستاوردهای علمی و فرهنگی سایر ملت ها فی نفسه امری مفید است، بحثی نیست. اما همواره باید متوجه این نکته بود که هر تغییری در جامعه اسلامی باید همخوانی و هماهنگی مناسبی با مبانی و اصول سبک زندگی قرآنی داشته باشد. اینجاست که اهمیت درک مبانی و اصول سبک زندگی قرآنی آشکارتر می گردد. محقق کوشیده است تا در ذیل عنوان«مبانی و اصول سبک زندگی ایمانی در فرهنگ قرآنی» با رویکرد تحلیلی و توصیفی، پس از شناخت واژگان مرتبط با موضوع، به اصول«ارتباط انسان با خویش» که مبتنی بر دو اصل معرفت نفس و پرورش نفس بوده و زیر مجموعه این دو اصل شامل خودآگاهی، خوداحیایی، و... می باشد، بپردازد.

حق تعالی جلوه ای از جمال خود را در زن به تجلی آورده است. او در تعیین سرنوشت جامعه، نقش اساسی دارد و هرگونه منِشی که داشته باشد، تأثیر ماندگار بر فرزندان و همسرش خواهد گذاشت. برخلاف تعریفی که فرهنگ ظلمانی مدرنیته از زن و نقش او ارائه کرده و اینکه جایگاه مهمی را که زن باید در نظام هستی باید داشته باشد نادیده گرفته، زن مسلمان خود را فانی در هسته توحیدی خانواده می بیند و با انجام تکالیف و از خودگذشتگی و پاسخ به تمنیات همسر و فرزندان، هویت خود را در آن جست و جو می نماید. محجوب شدن خدمت زن به خانواده در برابر کسب درآمد اقتصادی از شاخصه ی فرهنگ غربی است. گمشده ی جهان معاصر خانواد ه ی توحیدی است و عامل برپاداشتن آن، داشتن روح بندگی است. در خانواده ی توحیدی خداست که حاکم است و این رمز سکنی یافتن اعضای آن است.

امروزه آسیب های فراوانی تربیت دینی کودکان را تهدید می کند. این آسیب ها می تواند از ناحیه وراثت، محیط (خانواده، نهادهای آموزشی، وسایل ارتباط جمعی، دوستان، نهادهای حاکم بر جامعه)، و یا از ناحیه منابع و محتوای تربیتی باشد. شناخت این آسیب ها و جنبه های منفی آن در فعل و انفعالات تربیتی، کم اهمیت تر از شناخت جنبه های مثبت نیست . شناسایی این آسیب ها که در طول مسیر تربیت دینی ظاهر می شود و رفع آنها بهبود نظام تعلیم و تربیت دینی را در نسل های آینده به دنبال خواهد داشت. هدف از انجام این پژوهش بررسی عوامل موثر در آسیب های تربیت دینی کودک و ارایه راهکار های قرآنی و روایی برای تربیت هرچه بهتر فرزندان است . در این پژوهش تک تک عوامل شناسایی و آثار و پیامدهای منفی هر یک مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با این آسیب ها ارایه می-نماید. اطلاعات این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و جستجو در کتابخانه ها و پایگاهها و منابع اینترنتی جمع آوری شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد هرچند امروزه ممکن است خطراتی تربیت دینی کودکان را مورد هجمه قرار دهد؛ اما ما می توانیم با شناسایی به موقع آنها و به کار بردن شیوه های مناسب تربیتی که در قرآن و روایات به آنها اشاره شده است ازجمله روش های زمینه ساز مانند: رعایت آداب معاشرت باهمسر، تغذیه حلال مادر، رعایت آداب شیر دادن، انتخاب نام نیک، گفتن اذان واقامه در گوش نوزاد وروش های ایجادی مانند: محبت ، تشویق و تنبیه، تکریم شخصیت، تلقین، عادت دادن، بازی، موعظه وروش های اصلاحی مانند: تغافل، پرهیز از عیب جویی وپرهیز از استدلال های فراتر از توانایی کودک، در تربیت صحیح کودکانمان تاثیر گذار باشیم.

در رویکرد دینی، مبتلا شدن انسان به انواع ابتلائات عینی و ذهنی که لازمه زندگی مادی و میدانی برای بروز انتخاب مختارانه انسان در دایره تکالیف است؛ می تواند برای انسان مصیبت ایجاد کرده و او را در راه نیل به سعادت دچار چالش نماید. با وجود ارتباط مستقیم بین سطوح معرفتی و مصیبت انگاری حوادث، انسان در هر شأنی از شئون اعتقادی، به هنگام مواجهه با مصائب نیازمند تسکین دهنده درونی و بیرونی است؛ چرا که به این ترتیب ضمن کسب آرامش نه تنها در برون رفت از مشکلات در مدار واقع بینی قرار می گیرد بلکه تسلی مبتنی بر پشتوانه های معرفتی، طی کردن مسیر تکامل همراه با نشاط را برای انسان بیش از پیش فراهم می کند. بر این اساس و با توجه به نقش و اهمیت تسلی انسان به خود در هنگام بروز مصائب و در گام بعدی در آرامش بخشی و همراهی افراد با یکدیگر و اثرات و پیامدهایی که این همدلی می تواند در کوتاه مدت و دراز مدت بر افراد مختلف خانواده و جامعه داشته باشد. در این تحقیق سعی شده است که با جستجو در آیات و روایات به بررسی عواملی که سبب ایجاد مصیبت و مصیبت انگاری گشته و مبانی تسلی حقیقی و چگونگی عمق بخشی به این مفهوم ارزشی پرداخته شود. نتیجه این جستجو و تحقیق، از سویی نشان دهنده توجه آموزه های اسلامی بر تسلیت دادن و تسلیت یافتن همراه با بیان راهکارهای آن است که پیامدهای آن نظیر همراهی و انسجام افراد با یکدیگر در جامعه اسلامی را بدنبال می آورد و از سویی دیگر این مطلب مهم را خاطر نشان می سازد که همدردی و تسلای واقعی فقط در سایه ایمان به خدا و اعتقاد به روز جزا و تخلق به صفات پسندیده اخلاقی پدید می آید و مؤثر و ماندگار می گردد.

در زمینه تعلیم و تربیت می توان مهم ترین علت شکست نظریه های غربی را، مبتنی بودن آن ها بر نگاه های غیر الهی و گرایش های غیر آسمانی دانست. از جمله بزرگ ترین غفلت هایی که در زمینه تعلیم و تربیت در جامعه مسلمانان صورت گرفته است، عدم توجه کافی در بازشناسی حوزه های مختلف تعلیم و تربیت از جمله در زمینه مهارت های تدریس می باشد. گرچه در خصوص مهارت های تدریس کارهای فراوانی از سوی دانشمندان صورت گرفته است؛ اما حاصل کار یا در نتیجه تحقیقات تجربی بوده و یا اگر از جانب دانشمندان مسلمان صورت گرفته براساس روایات انجام شده است. جنبه تمایز این نوشتار با تحقیقات صورت گرفته این است که نگارنده روش ها و مهارت های تدریس را با اقتباس از قرآن کریم انجام داده و مهارت های معلمی بر اساس زمان تدریس و شخصیت معلم دسته بندی کرده است. در این پژوهش مهارت های تدریس شامل مهارت های قبل، ضمن و بعد از تدریس و شخصیت معلم شامل مهارت های تخصصی، شناختی، اخلاقی بیان شده است.

توجه به این نکته ضروری است که انسان همیشه در طول تاریخ به دنبال کسب پاسخ برای نیازهایش بوده است؛ گاهی این نیاز تامین معاش و امنیت خانواده است، و گاهی تعالی روحی و فکری. خداوند متعال برای هدایت انسان ها از سه عامل استفاده کرده است: الف) پیامبران را با بیان روشن و معتدل و معجزات به سوی انسان ها گسیل می دارد. ب) انسان ها را به مشکلات گرفتار می سازد تا به لحاظ روحی متوجه درگاه خدا شوند. ج) در هم شکستن بت ها و خدایان ساختگی تا نشان دهد که آنها در جهان تأثیری ندارند. در خصوص نیازهای اجتماعی انسان باید به چندین نکته توجه و دقت داشته باشیم: الف- انسان اساساً موجودی اجتماعی است. ب- برای زندگی اجتماعی، انسان نیازمند تعامل دوسویه و متقابل است. ج- جوامع ناگزیرند برای زندگی بهتر قوانینی را وضع نمایند. د- آرامش یک جامعه در گرو عمل به قوانین اجتماعی است. ه- بشر نیاز دارد تا قوانین فطری بر اجتماعش حاکم باشد. و- انسان الهی در جامعه تنها به خود ومنافع شخصی خویش نمی اندیشد. ز- قرآن به بهترین شکل انسان اجتماعی را برای تعامل در جامعه آماده می سازد. این مجموعه ای از تمامی نیازهای بشر برای زندگی سعادتمند و متعالی است که در قرآن بیان شده و مسیر هدایت بدرستی برای او روشن گردیده است.

انعطاف پذیری به معنای سازگاری، شایستگی و هماهنگی با هر محیطی است. قطعا یک قانون جاودانه اگر بخواهد که بر تمام صورت زندگی احاطه بیابد و راه حل مشکلات را ارائه دهد باید دارای تحرک باشد و از خشکی و جامدی و انعطاف ناپذیری به دور باشد. نگارنده در این مقاله سعی کرده است با بررسی و واکاوی نمونه های احکام در قرآن مانند احکام نماز، وضو، روزه ، حج، جهاد و ... و تغییر در شرایط و عوامل مختلف به انعطاف پذیری احکام دین مبین اسلام برسیم. پس از بیان این نمونه ها سعی محقق بر آن بوده است که به بررسی عوامل و علل انعطاف در احکام بپردازد، در این باره موارد زیر: عسر و حرج، اکراه، تقیه، اضطرار، قاعده لاضرر، پیشرفت اسلام، توبه مورد بررسی قرارگرفته است.