مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری

وقف یکی از ارزشهای والای انسانی است که تحت تاثیر جهان بینی دینی و مذهبی اسلام علاوه بر اینکه از نظر اجتماعی و اقتصادی کارکردهای فراوان و مهمی در زندگی روزانه و فعالیتهای شهری دارد، از نظر کالبدی نیز نقش بسیار موثری در شکل دهی به ساخت شهرهای ایران داشته است. شهر کاشمر با قدمتی بیش از دو هزار سال، به عنوان دومین شهر زیارتی استان خراسان رضوی می باشد، که دارای اماکن زیارتی، آثار تاریخی فراوان و جاذبه های گردشگری متعددی است که در طی سالیان ماندگار مانده است. بسیاری از این عناصر کالبدی و اجزا شهری وقفی می باشند. لذا، بررسی نقش موقوفات در توسعه شهر کاشمر هدف اصلی این مقاله بوده است. روش تحقیق در این پژوهش از نظر هدف تحقیق کاربردی و از منظر چارچوب پژوهش، توصیفی-تحلیلی است که با تتبع در متون تاریخی و وقف نامه ها و در کنار آن تحلیل ساختاری چگونگی پیدایی و برقرای رابطه بین اجزا و شهر صورت گرفته است. متون کلیه وقف نامه های شهر کاشمر در اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان کاشمر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. ابتدا کلیه موقوفات معرفی و دسته بندی شد. سپس به تحلیل تاثیر موقوفات در شکل گیری کالبدی و فیزیکی شهر کاشمر پرداخته شد. همچنین از طریق مصاحبه با کارشناسان شهری کاشمر در خصوص موضوع پژوهش سعی شده تا برخی مشکلات و تاثیرات عمده وقف در شهر کاشمر شناسایی گردد. نتایج پژوهش نشان داد که سنت وقف با کمک گرفتن از انگیزه های دینی و خیرخواهانه تاثیر مهمی بر شکل گیری، توسعه و نگهداری فضاهای شهری، ساخت فضاهای خدماتی و همچنین افزایش تمایل مردم به مهاجرت و شهرنشینی در دوران اولیه شکل گیری و در نتیجه در کالبد اصلی فرم شهر کاشمر داشته است. البته همواره این تاثیر مثبت نبوده است. در چند سال اخیر، عدم احترام به قوانین شهری در موقوفه های جدید موجب بروز مشکلاتی برای شهرکاشمر نظیر عدم استفاده بهینه از زمین و بلا تکلیفی بسیاری از اراضی شهری گردیده است.

امروزه به سادگی از کنار بسیاری از مسائل شهری عبور می کنیم چراکه تصور می کنیم که این مفاهیم کاملاً بدیهی و مرسوم هستند. یکی از مسائل امروز ایران خصوصی سازی فضای عمومی در قالب مال ها و مراکز خرید جدید است. محققانی که درباره این مراکز نوشته اند، آن ها را فضاهایی محصور می دانند که از طریق نظارت جامع، امنیت و جدایی اجتماعی توصیف می شوند. آن ها اهمیت اقتصادی و اجتماعی مال را در چند دهه مورد بررسی قرار داده اند و معتقدند که طراحی مال ها مصرف کنندگان را جذب و جلب می کند، گروه های آسیب پذیر را حذف می کند و مانع آزادی بیان می شود. همچنین این گونه فضاها اغلب برای کاهش عمومیت فضای عمومی از طریق محدود کردن تعامل اجتماعی، محدود کردن آزادی های فردی و حذف جمعیت های نامطلوب، مورد انتقاد قرار می گیرند. به طورکلی در قالب چهار دیدگاه کلی گروه های اجتماعی، کنترل و نظارت، طراحی و دسترسی می توان پدیده مال سازی در ایران را به چالش کشید و به بررسی این موضوع پرداخت که علّت این مسئله کدام بوده و با توجه به کدام هدف شکل گرفته و ادامه روند آن جامعه را با چه عارضه ای مواجه خواهد ساخت.

هدف از این پژوهش تحلیل و بررسی نقش مدیریت استراتژیک باززنده سازی بافت فرسوده شهر رشت از دیدگاه توسعه پایدار می باشد. جامعه آماری در این پژوهش شامل کارشناسان، اساتید و مردم بوده به طوری که بر اساس برنامه ریزی مشارکتی در نظر گرفته شده و معیارها و زیر معیارهای مناسب مربوط به توسعه پایدار پس از مطالعه میدانی و مصاحبه با کارشناسان و اساتید در نظر گرفته شده و در قالب پرسشنامه پس از نمره دهی به پاسخ های دریافتی، جهت تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش SWOT و نیز از طریق SPSS بار عاملی معیارها و زیر معیارها به دست آمده و در آخر نیز راهبردهای مورد نظر که شامل راهبرد تهاجمی، تدافعی، انطباقی و اقتضایی بوده به دست آمده است. نتایج تحقیق نشان داد که معیار کالبدی با امتیاز 0.679 رتبه اول، معیار اجتماعی- فرهنگی با امتیاز 0.662 رتبه دوم، معیار اقتصادی با امتیاز 0.656 رتبه سوم، معیار محیطی با امتیاز 0.650 رتبه چهارم و معیار دسترسی و حمل ونقل نیز با امتیاز 0.640 رتبه پنجم را از نظر اهمیت به خود اختصاص داده اند. همچنین با در نظر گرفتن زیر معیارها برای معیار دسترسی و حمل ونقل، ایجاد فاصله در بافت با ایجاد فضاهای باز و اراضی وسیع و مخروبه با 0.751 امتیاز، معیار محیطی زیر معیار ناپایداری محیطی و آلودگی ناشی از تجمع زباله ها در اراضی خالی بافت با امتیاز 0.779، معیار کالبدی زیر معیار ایجاد ارتباط بین کاربری های مختلف به لحاظ ساخت با امتیاز 0.873، معیار اجتماعی- فرهنگی زیر معیار زیاد بودن تعداد طبقات جمعیتی با امتیاز 0.897 و معیار اقتصادی زیر معیار پتانسیل ها و توان های اقتصادی محله با رونق بخشی بازار با امتیاز 0.776 دارای بیش ترین اهمیت بوده اند. بر اساس مجموع معیارها و زیرمعیارهای انتخاب شده و در نظر گرفتن استراتژی های مدل SWOT راهبرد انطباقی که حاصل فرصت ها و نقاط ضعف می باشد از اهمیت بیشتری برخوردار بوده به طوری که از طریق این استراتژی می توان با بهره گیری از فرصت ها، نقاط ضعف را بهبود بخشید.

فضاهای سبز و پارک ها از عوامل مؤثر بر پایداری اجتماعی شهرها می باشند که وجود آن ها برای بقای زیادی شهرها ضرورت دارد. در این بین توجه به شکل گیری، تنوع و تداوم در بهبود عملکرد آن ها نقش اساسی در کاهش اضطراب های روزافزون شهروندان در شهرها دارد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه و از لحاظ هدف، کاربردی است. جامعه آماری به صورت تصادفی 100 نفر از ساکنان منطقه که در اطراف پارک و افرادی که از پارک ملت عبور و مرور کرده اند را تشکیل می دهد و همچنین حجم نمونه طبق فرمول کوکران80 نفر می باشد و پرسشنامه های جمع آوری شده در نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته و بدین منظور از آزمون t تک نمونه ای استفاده گردید. با توجه به نتایج آزمون t تک نمونه ای می توان به این نتیجه رسید که شاخص های نظارت، کنترل و دسترسی، حمایت از فعالیت ها، قلمروگرائی و مدیریت و نگهداری به ترتیب در رتبه های اول تا پنجم قرار دارند. لذا در فرآیند ارزیابی پس از ساخت که به منظور شناخت و اصلاح نقاط ضعف احتمالی انجام می گیرد و نیز به منظور ارائه راهکارهای طراحی فضای پارک در طرح های آتی با توجه به مؤلفه امنیت محیطی، توجه به اولویت و اهمیت شاخص های آن در ادراک و ترجیح ساکنان، به عنوان استفاده کنندگان اصلی فضا ضروری است.

شهر ایرانی از دیرباز تصویری از مثالی آسمانی بوده و ازاین رو شکل میگیرد که حامل پیامی از سرزمین موعود و رابطی بین وجود و موجود باشد. این شهر بعد از ورود اسلام نیز تحولات چشمگیری را در خود نمودار میسازد. یکی از این تحولات مهم بعد کالبدی آن میباشد که مسجد به عنوان تبلور اندیشه برآمده از اسلام در این زمینه نقش آفرینی میکند. جدای از کارکرد عبادی که به عنوان مهم ترین کارکرد مسجد شناخته میشود کارکردهای متفاوت دیگری نظیر آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ... نیز به خود گرفته است. هدف از انجام این پژوهش ارتقای عملکرد مساجد با تکیه بر کارکردهای مختلف مسجد می باشد. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی میباشد و دادههای لازم بر اساس انجام مصاحبه با ذینفعان این نهاد مردمی اعم از ائمه جماعت، امنای مسجد و صاحب نظران در این زمینه جمعآوری شده است و در نهایت تعداد 30 پرسشنامه در میان آنان با استفاده از تکنیک گلوله برفی توزیع و تکمیل گردید. جهت تحلیل و ارزیابی پرسشنامه از تکنیک swot و qspm استفاده و در نهایت راهبردها جهت ارتقای عملکرد مسجد ارائه گردید. نتایج پژوهش نشان داد در مرحله اول راهبردسازی با استفاده از این تکنیک ها که مرحله ورود اطلاعات می باشد عامل1S در ماتریس ارزیابی عوامل درونی و بیرونی به عنوان مهم ترین عامل شناخته شد. در مرحله دوم یعنی مقایسه یا تطبیق، اولویت و اهمیت راهبردهای رقابتی (ST) نسبت به سایر راهبردها شناخته شد. و در نهایت در مرحله سوم یعنی برنامه ریزی راهبردی کمی 2ST با بالاترین امتیاز به عنوان مهم ترین راهبرد در میان راهبردهای رقابتی جهت ارتقای عملکرد مسجد شناخته شد و سایر راهبردهای رقابتی در اولویت بعدی قرار گرفتند.

سکونتگاه های روستایی در مقایسه با سکونتگاه های شهری به دلیل آنکه از پراکنش جغرافیایی بیشتری برخوردار می باشند، همواره آسیب پذیری بیشتری در برابر تهدیدات ناشی از زلزله دارند. با برسی وضعیت آمار وقوع زلزله در سطح استان فارس مشخص می شود که همواره شهرستان لامرد به عنوان یکی از کانون های مهم زلزله خیز به شمار می آید؛ به طوری که هرساله شاهد وقوع چند زمین لرزه در سطح این شهرستان هستیم. وقوع این حوادث گاه با خسارت های جانی و مالی فراوانی همراه می باشد. نوع این تحقیق از نظر هدف کاربردی – توسعه ای و روش آن توصیفی–تحلیلی است. محدوده مطالعاتی، روستاهای شهرستان لامرد در استان فارس می باشد. به منظور تحلیل آسیب پذیری مساکن مناطق روستایی این شهرستان، از مطالعات اسنادی که شامل زلزله های تاریخی، داده های جمعیتی و کیفیت مساکن روستایی در سطح این شهرستان می باشد، استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان داده بیش ترین مصالح استفاده شده در سطح روستاهای این شهرستان، مصالح نیمه بادوام و کم دوام می باشد. همچنین در حریم 300 متری گسل های منطقه مورد مطالعه، 2 نقطه جمعیتی باغ دهنو و امامزاده شاه غیب قرارگرفته اند و در حریم 1000متری گسل های منطقه مورد مطالعه4 نقطه جمعیتی باغ سروستان، امامزاده شاه غیب، باغ دهنو و پشت آب قرارگرفته اند.

امروزه یکی از معضلات مهم شهرنشینی روند رو به رشد تولید زباله است و کاهش تولید پسماند و شیوه دفع مناسب امری ضروری است، لذا بایستی از شیوه مناسب استفاده نمود. تولید انرژی از پسماندهای خانگی می تواند کمک شایانی به مقوله حفاظت از محیط زیست کرده از طرف دیگر در کاهش هزینه های امحای پسماندها مؤثر واقع شود زیرا بدون شک بحث کنترل انرژی امروزه یکی از مهم ترین وجوه برنامه ریزی شهری بوده و به لحاظ کاربردی از اهمیت به سزایی برخوردار است. در این راستا سیستم مدیریت و برنامه ریزی شهری نیز تأثیر بزرگ و فزاینده ای بر زندگی شهری داشته است. مدیریت شهری باید فرایند برنامه ریزی اصولی، فعالیت های شهری را سازمان دهی و نظارت نموده و جهت امور بهینه، انگیزش های لازم را در سازمان مدیریت شهری و همچنین شهروندان را ایجاد کند. همواره سیستم برنامه ریزی شهری برای دفع پسماند و تولید انرژی از پسماند و کنترل انرژِی راهکارها و شیوه مناسب داشته و با ارائه برنامه ریزی مناسب و معرفی سیستم نو در تلاش است با ایجاد رفاه و آسایش برای مردم و ایجاد محیطی قابل زندگی برای همه افراد همراه با کارایی اقتصادی در راستای پایداری و حفظ محیط زیست بکوشد. لذا با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله سعی شده است تا به مقوله مدیریت پسماند و کنترل انرژِی نقش آن در ارتقا مفاهیم برنامه ریزی شهری و سیستم مدیریت و برنامه ریزی شهری از جمله کنترل انرژی مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله از مدارک و اسناد معتبر و مطالعات کتابخانه ای مرتبط با موضوع برای مطالعه مورد نظر استفاده گردیده است.