در حالی که با فروپاشی نظام اداری و سیاسی کشور در خلال هجوم قوای متفقین به ایران در شهریور 1320 بسیاری از حوزههای عشایری کشور ـ از جمله آذربایجان غربی و به ویژه مناطق کردنشین آن دچار هرج و مرج شد، تنها در حوزه ارومیه است که با تشکیل گروهی موسوم به «کمیته نجات» یا «کمیته کرد و آسوری» با تلاش سازمان یافته عوامل امنیتی شوروی برای بهرهبرداری از این آشوب در جهت توسعه و تثبیت نفوذشان در آن حدود روبرو میشویم؛ اگر چه این تلاش و تحرک روسیه چند صباحی بیش به طول نیانجامید ـ زمستان 1320ـ ولی از آنجایی که پیش درآمدی شد بر تکرار همین رویکرد از سوی مقامات شوروی در مقیاسی به مراتب گستردهتر در سالهای پایانی جنگ، بررسی آن اهمیت دارد.
با سقوط پادشاهی رضاشاه در پی حمله متفقین به ایران در شهریور 1320، فضای سیاسی ایران نیز دگرگون شد، در این دوره که با آزادیهایی در عرصه نشر و مطبوعات توام بود، نگاهی مجدد به تاریخ دوره بیست ساله گذشته و چگونگی برآمدن استبداد پهلوی اهمیت خاصی یافت، گوشههایی از این بحث با توجه به اهم مطالب منتشر شده در این زمینه، موضوع اصلی این بررسی را تشکیل میدهد.