"طی سالهای اخیر اعتیاد به مواد مخدر چونان یکی از مهمترین آسیبهای اجتماعی دستمایه تهیه و پخش برنامههای رادیویی و تلویزیونی قرار گرفته و مجموعههای تلویزیونی متعددی با هدف آگاه کردن مردم از عوارض و پیامدهای منفی این معضل اجتماعی از شبکههای مختلف پخش شده است. یکی از این مجموعهها، مجموعة مسافر است که در این پژوهش با هدف بررسی انگارههای ارائه شده از اعتیاد و معتاد در مجموعههای ایرانی و تبیین نقش رسانههای گروهی در تغییر نگرش و شکلدهی به رفتارهای مطلوب مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور کلیه قسمتهای مجموعه مسافر (23 قسمت) با استفاده از تکنیک مقولههای تحلیل محتوا بررسی شد. نتایج حاصل نشان میدهد در این مجموعه اختلال سوء مصرف مواد و وابستگی به مواد مخدر بر اساس ضوابط DSMIV (ضوابط تشخیصی و آماری اختلالات روانی) در شخصیتهای اصلی معتاد، قابل تشخیص نیست و ویژگیهای این شخصیتها، بیشتر با اختلال شخصیت ضداجتماعی همخوان است. عوارض جسمانی و روانی ترک اعتیاد و مراکز درمانی ترک اعتیاد از عمدهترین پیامهای مربوط به اعتیاد در این مجموعه محسوب میشوند. فقدان خشونت کلامی و غیرکلامی، تأکید بر نقش گروه درمانی در اعتیاد، اشاره به پذیرش اجتماعی معتاد، تأکید بر درمانپذیر بودن اعتیاد و راههای درمان آن و توفیق نسبی در ارائه چهرهای باورپذیر از شخصیتهای مثبت و منفی از جمله نقاط قوت این مجموعه به شمار میروند. مهمترین نقاط ضعف آن نیز استفاده از برخی کلمات نامتعارف در ارتباط کلامی شخصیتها به ویژه سخنان رکیک و القاب منفی و تحقیرآمیز و اشاره به برخی شیوههای نامتعارف و غیرعملی ترک اعتیاد است.
"
هر چند در مباحث علم مدیریت مفاهیم و ساز و کارهای نظارت و ارزیابی از سابقهای طولانی و ادبیاتی گسترده برخوردار است اما در کشور ما هنوز جایگاه خود را به ویژه در مدیریت رسانه نیافته است. مباحث مربوط به نظارت و ارزیابی در حوزة رسانه در کشور ما، غالباً معطوف به ابعاد کلان نظارت همچون مقررات و قوانین عام ناظر بر کار رسانهای، قانون مطبوعات، سانسور و خود سانسوری، رابطة رسانهها با سایر نهادها به ویژه نهادهای سیاسی و مانند آنهاست. کمتر دیده شده است که در قلمرو مطالعات مربوط به مطبوعات، رادیو و تلویزیون و رسانههای الکترونیکی مطالعات عمیق و گستردهای در باب نظریهها، مفاهیم، شاخصها و ساز و کارهای نظارت و ارزیابی در مفهوم کنترل کیفی صورت پذیرد. اگر هم در این خصوص کارهایی انجام گرفته غالباً صورتی دفعی، گذرا و مرتبط با ابعاد اقتصادی و فناورانه داشته است. این در حالی است که گسترش بیسابقه مطبوعات اعم از روزنامهها، مجلات، هفتهنامهها و فصلنامههای عامه پسند و تخصصی و نیز افزایش سریع و پیوسته شبکههای رادیویی و تلویزیونی در سالهای اخیر، موجب پیدایش نیاز و احساس ضرورتی تام نسبت به این گونه تحقیقات و مطالعات شده است.
از سوی دیگر پیشرفتهای شگرف فناوری ارتباطی در یکی دو دهه اخیر که امکان دسترسی مخاطبان به رسانههای دیگر را فراهم ساخته و فشار رقابت رسانهای را فوقالعاده افزایش داده است، انجام تحقیقات و مطالعات گسترده را در ابعاد مدیریتی و فنی دربارة کنترل کیفیت محصولات فرهنگی و رسانهای به ویژه تولیدات رادیویی و تلویزیونی، ایجاب میکند. تحقیقات و مطالعات فراگیری که علاوه بر برخورداری از آخرین یافتههای علم مدیریت، با احاطه تام نسبت به شاخصها و خصوصیات فرهنگی و هویت ایرانی ـ اسلامی جامعه، موقعیت سیاسی ـ ایدئولوژیک کشور و پایگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان رسانه ملی تدابیری عملی را در جهت ارتقای سطح کیفی تولیدات سازمان هم از حیث معیارهای ارزشی و اخلاقی و هم از حیث شاخصهای فنی و حرفهای پیشنهاد دهد.
اهمیت موضوع نظارت و ارزیابی در رسانهها به ویژه در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، موجب شد این شماره از فصلنامه پژوهش و سنجش به نظارت و ارزیابی در رسانه اختصاص یابد. از این رو، از میان مقالاتی که از سوی صاحبنظران و نویسندگان محترم به دفتر فصلنامه رسید، پس از بررسی و ارزیابی تعدادی واجد سطح کیفی لازم شناخته شدند که در سه عنوان «نظارت و ارزیابی: مبانی نظری»، «نظارت و ارزیابی: کاربردها» و «نظارت و ارزیابی: فناوری» تنظیم و طی این شماره تقدیم شده است تا به عنوان گامی کوچک و تلاشی در حد وسع مورد استفاده علاقهمندان و دستاندرکاران این حوزه قرار گیرد.
پژوهش و سنجش ضمن تشکر و قدردانی از اساتید دانشگاه، صاحبنظران، کارشناسان، پژوهشگران، مدیران و سایر علاقهمندان به مطالعات رسانهای که با ارسال مقالات، ارائه نظریات، پیشنهادها و انتقادها، مشارکت در جلسات، میزگردها و گفتگوها و یا از راههای دیگر فصلنامه را مورد عنایت و تفقد قرار دادند و ما را در جهت ارتقای سطح کیفی و کمّی این نشریه تخصصی یاری کردند، امیدوار است این مخاطبان فرهیخته و فرزانه نقاط ضعف اجتنابناپذیر موجود در این شماره و سایر شمارهها را به دیدة اغماض بنگرند و همچون همیشه با ارائه دیدگاههای خود در خصوص وجوه امتیاز و کاستیهای «پژوهش و سنجش» یاریگر ما باشند.