علی اکبر رستمی

اهمیّت بحث اکثریت از آن روست که امروزه بسیاری از نظامهای سیاسی جهان از عنوان دموکراسی، که بر پایه خواست اکثریّت استوار است، برای کسب مشروعیّت سود میبرند. اکنون تب دموکراسی آن چنان تنور سیاست جهانی را گرم نموده که به گفته دیوید هیلد «تقریباً همه کس از چپ و راست و میانه، مدّعی پیروی از اصول دموکراسی است و همهی اقسام رژیم های سیاسی در سراسر جهان نام خود را دموکراسی میگذارند؛ هرچند میان گفتار و کردار ممکن است تفاوت های عظیم باشد»(فولادوند، 1377:363) اندیشه نظام دموکراسی که محصول فکر انسان و بر اصول و پایه هایی استوار است، میتواند در سنجش با اصول و مبانی وحی، از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار گیرد؛ از جمله پایه های محوری این نظام، مسئله اراده اکثریّت و توده مردمی است که مبنای مشروعیّت آن تلقّی میشود. از این رو، در این نوشتار، نخست نگاهی فشرده و گذرا به جایگاه اکثریّت در دموکراسی صورت گرفته و سپس قلمرو و جایگاه آن در اسلام دنبال شده است.

یکی از پرسش های چالش انگیز و باسابقه در عرصه پژوهش های قرآنی این است که آیا قرآن با سیاست در ارتباط است؟ اهمیت این پرسش از آن روست که قرآن کریم مهم ترین منبع قوانین و احکام اسلامی است و هر گونه پاسخ مثبت یا منفی به این پرسش در پاسخ به پرسش پیوند اسلام یا دین با سیاست سهم به سزایی خواهد داشت. در این میان برخی نویسندگان بر این پندارند که قرآن به طور کامل با سیاست بیگانه است و برای تأیید این نگره دلایلی یادآور شده اند. این نوشتار در صدد است با ذکر اهم این دلایل و نقد آن و با نشان دادن پیوند اندیشه سیاسی حکومتی امام خمینی با آیات قرآن کریم، بطلان و سستی نگره بیگانگی را آشکار ساخته و وجود پیوند میان قرآن با سیاست را نمایان کند.

دانش تفسیر وامدار تلاش های مفسرانی است که به شرح و تبیین کتاب الهی پرداخته اند. برخی از این تفاسیر از میان رفته اند، ولی دیدگاه های صاحبان آن ها در بخشی از آیات به جا مانده است. از این گروه، ابوالقاسم کعبی بلخی، متکلم و مفسر معتزلی است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی برخی آراء وی در تفسیر می پردازد و روشن می شود که او با روش قرآنی عقلی آیات را تفسیر می کند و برای سیاق و ظرایف تعبیری در شناخت مقصود خداوند متعال، اهمیت زیادی قائل است. از این رو مقصود از کلماتی را که ابراهیم با آن ها آزموده شد، امامت می داند که خداوند آن را اتمام کرد و به انجام رساند. همچنین در سوره قیامت، نظر مشهور را کنار می نهد و مقصود از قرآن را قرائت نامه اعمال می داند. استدلال های عقلی و کلامی نیز در برداشت های وی جایگاه ویژه ای دارد و بر اساس آن، آدم(ع) را قبله نه مسجود فرشتگان می داند و بهشت آدم(ع) را زمینی می داند و «عالم ذر» را نمی پذیرد و عقول بنی آدم را گواه ربوبیت خداوند می داند. همچنین حکومت و خلافت را که عهد الهی است، برای کافران و ستمگران مشروع نمی داند. قرائات و فقه القرآن نیز از سرفصل های تفسیری وی می باشد.