علی نظرمنصوری

با توجه به نقش اساسی دوره های آموزشی تحصیلات تکمیلی در پویایی فضای علمی کشور، مطالعه و ارزیابی روند جامعه پذیری دانشجویان تحصیلات تکمیلی و نقش پذیری آنها در دانشگاه از اهمیت زیادی برخوردار است. مطالعه حاضر باهدف بررسی وضعیت جامعه پذیری دانشگاهی دانشجویان تحصیلات تکمیلی و عوامل مؤثر بر آن در دانشگاه های کشور صورت گرفته و براساس رویکرد کمّی و پیمایش از 482 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه های تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی، شیراز و فردوسی، که به شیوه نمونه گیری طبقه ای متناسب انتخاب شده اند، سامان یافته است. نتایج این مطالعه نشان می دهد وضعیت کلی جامعه پذیری دانشگاهی دانشجویان تحصیلات تکمیلی پنج دانشگاه مورد بررسی در ابعاد چهارگانه فراگیری نقش دانشجوی تحصیلات تکمیلی، درگیری در نقش، مشارکت، سرمایه گذاری و احساس هویت حرفه ای، براساس طیف مطلوبیت در سطح متوسط قرار دارد. همچنین براساس مدل سازی معادله ساختاری صورت گرفته، سرمایه دانشگاهی و خود اثربخشی دانشگاهی بیشترین تأثیر را بر جامعه پذیری دانشگاهی دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی داشته اند. 

با گذشت هفت سال از طرح بحث اقتصاد مقامتی توسط مقام معظم رهبری (مدظلّه العالی) صحبت از چیستی و چرایی اقتصاد مقاومتی به اندازه ی چگونگی تحقق آن در اولویت پژوهش نیست. نظریه پردازان اقتصادی معتقدند فرهنگ، بر اقتصاد تأثیر داشته و آن را عاملی مهم در تشویق فعالیت های مفید اقتصادی مانند کار و تلاش می دانند و همواره بر اهمیت اثر فرهنگ بر رشد اقتصادی تأکید کرده اند. ازآنجاکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در جایگاه قرارگاه فرهنگی کشور و متشکل از تمامی نهادهای حقوقی فرهنگی جمهوری اسلامی و خبرگان برتر این حوزه در کشور است انتظار می رود سیاست های فرهنگی لازم برای تحقق اقتصاد مقاومتی را تصویب و ابلاغ نماید. پژوهش حاضر با رویکرد ترکیبی (کمی کیفی)، انجام شده است؛ در بخش کیفی با استفاده از روش های مطالعه اسنادی و فراترکیب پژوهش های پیشین و نیز تحلیل مصاحبه های انجام شده به استخراج سازه ها، مؤلفه ها، مفاهیم و متغیرهای فرهنگی مؤثر در تحقق اقتصاد مقاومتی پرداخته شد و بر این اساس مدل مفهومی پژوهش ساخته شد. در بخش کمی با استفاده از ابزار پرسشنامه و نظرسنجی از خبرگان از نرم افزار PLS برای مدل سازی معادله ساختاری و آزمون مدل نهایی بهره گرفته شد. درنهایت با استفاده از مدل کانو حوزه های دارای اولویت برای سیاست گذاری مشخص شدند و بر اساس اولویت های سیاست گذاری استخراج شده، با انجام آزمون فریدمن 26 اقدام سیاستی از میان 122 اقدام، انتخاب شده و به عنوان بسته سیاستی فرهنگی برای تحقق اقتصاد مقاومتی ارائه شد.

یکی از مهم ترین مسائل آموزش عالی و دانشگاه های کشور که آن را می توان حلقه مفقوده فرایند تولید و ترویج علم دانست ایجاد روحیه علمی در دانشجویان و جامعه پذیری آنهاست. جامعه پذیری علمی فرایندی است که از طریق آن یک فرد دانشگاهی یاد می گیرد چگونه ارزش ها، مهارت ها، هنجارها، گرایش ها و دانش موردنیاز برای عضویت در جامعه علمی را کسب کند و به نظام کدبندی خاص رفتاری و اخلاقی جامعه علمی پایبند باشد. اهمیت پرداختن به جامعه پذیری علمی از منظر ارزیابی کیفیت دانشگاه ها نیز حائز اهمیت بسیاری است. مطالعه حاضر با هدف تبیین جامعه شناختی مسائل و چالش های جامعه پذیری علمی دانشجویان در محیط دانشگاهی صورت گرفته و براساس رویکرد کیفی و مصاحبه با 33 نفر از مطلعین کلیدی که هم دارای کسوت استادی در دانشگاه بوده و هم دارای مسئولیت در عرصه سیاست گذاری و مدیریت عرصه کلان آموزش عالی بوده اند سامان یافته است. نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که مسائل و چالش های پیش روی جامعه پذیری علمی در دانشگاه ها در سطوح و ساحت های چهارگانه ساختاری و مدیریتی، فرهنگی، فردی و انگیزشی و اجتماعی-ارتباطی قابل طبقه بندی بوده که هرکدام از آنها در بردارنده مجموعه ای عوامل اثرگذار در شکل دادن به نیمرخ های دانشجویی در فرایند سلوک علمی و دانشگاهی هستند.

افزایش انحرافات، آسیب های روانی و رفتارهای پرخطر دانشجویان در سال های اخیر حاکی از وجود ترس و نگرانی و نبود احساس امنیت در آنهاست. نیاز به امنیت در واقع یکی از نیازهای اصلی انسان است و از آنجا که سرمایه اجتماعی حاصل اعتماد و پیوندهای اجتماعی و زمینه ساز رفتار هنجارمند است می تواند نقش تعیین کننده-ای در احساس امنیت اجتماعی و بالطبع کاهش آسیب را در پی داشته باشد. از سویی احساس امنیت دانشجویان به عنوان قشر در حال تحصیل و اثرگذار در آینده جامعه، از اهمیت بسزایی برخوردار است. از این رو هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی در احساس امنیت اجتماعی دانشجویان است. روش تحقیق پیمایشی است. جامعهآماری تحقیق، کلیه دانشجویان دانشگاه مازندران هستند. بدین منظور نمونه ای 400 نفری از دانشجویان به صورت نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای تصادفی انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی می باشد. یافته های توصیفی نشان دادند که میزان سرمایه اجتماعی در بین دانشجویان در حد متوسط رو به پایین قرار دارد و بیشترین میزان دانشجویان دارای احساس امنیت اجتماعی در حد پایین و متوسط هستند. همچنین یافته های تحلیل دو متغیره حاکی از آن است که هیچ کدام از متغیرهای زمینه ای جنسیت، وضعیت تأهل، سن و تحصیلات با احساس امنیت اجتماعی دارای رابطه معنی دار نمی باشند؛. اما سرمایه اجتماعی و هر سه بعد آن ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی و دو خرده مقیاس آن (مشارکت رسمی و غیر رسمی)، اعتماد اجتماعی و سه خرده مقیاس آن (اعتماد تعمیم یافته، اعتماد بین شخصی و اعتماد نهادی) با احساس امنیت اجتماعی دارای رابطه مستقیم و معناداری است. نتایج به طور کلی نشان می دهد که اعتماد نهادی و ارتباط اجتماعی بیشترین تأثیر را بر احساس امنیت اجتماعی دارند و این دو متغیر مجموعاً 37 درصد متغیر وابسته احساس امنیت اجتماعی را تبیین می کنند