کریم گلشنی راد

با مطالعه منابع مربوط به دوره ساسانی متوجه می شویم که زن دارای شخصیت حقوقی بود. بر اساس کتاب مذهبی اوستا، از نظر حقوقی زن با مرد برابر می باشد و تفاوتی بین این دو وجود ندارد. هر جا که در اوستا نام مرد می آید، نام زن نیز در ادامه آورده می شود و هر جا که مرد ستایش می شود، زن نیز ستایش می گردد. از نظر قوانین حقوقی، پدر خانواده نمی توانست دختر خود را مجبور نماید از کسی سرپرستی و پرستاری نماید، هنگام ازدواج نظر دختر را جویا می شدند و پدر و سرپرست خانواده حق نداشت دختر را به زور شوهر دهد ولی دختر برخلاف میل پدر می توانست ازدواج نماید. در صورت فوت شوهر، مادر یا کدبانو به سرپرستی خانواده می رسید و ارث دریافت می داشت. دختران و زنان می توانستند به کارهای اقتصادی بپردازند و در صورت لزوم مستقلا و بدون نیاز به قیم و سرپرست در دادگاه شرکت کرده و حق شهادت دادن داشتند.

بررسی فرضیه بردگی زن در دوره ساسانی کریم گلشنی راد چکیده کهنترین تحقیق را در مورد وضعیت زن در دوره ساسانی، کریستیان بارتلمه در کتاب زن در حقوق ساسانی انجام داده است. وی معتقد است که در شاهنشاهی ساسانی، بنابر قوانین متداول از قدیم زن شخصیت حقوقی نداشت . یعنی زن شخص فرض نمی شد بلکه شیئی پنداشته می گردید . بطور خلاصه زن دارای حقوقی نبود و همانند بردگان بود.سایر نویسندگان و محققین نیز که بعد از بارتلمه در مورد وضعیّت زن در دوره ساسانی مطلب نوشته اند مانند آرتور کریستن سن و تورج دریایی سخنان وی را تکرار می نمایند.بنظر می رسد آنچه که تاکنون در مورد " وضعیّت زن در دوره ساسانی " توسط اکثر پژوهشگران بیان شده بعلت برداشت نادرست آنها از منابع می باشد. این پژوهشگران، به دلیل وجود سه قاعده یا مسئله مربوط به زنان دوره ساسانی چنین برداشتی ارائه می نمایند که این سه قاعده عبارتند از : 1- ازدواج نروزد یا ازدواج استقراضی 2- مسئله دشتان یا عادت ماهیانه زنان 3- اطاعت و فرمانبرداری زن نسبت به شوهر خود . در این مقاله نشان داده می شود که ازدواج استقراضی فتوای برخی حقوق دانان دوره ساسانی بوده نه قانون کلی.درمورد محدودیتهای مربوط به دشتان نیز باید اظهار داشت موبدان دوره ساسانی درمورد احکام مذهبی محدودیتها و سختگیریهای زیادی نه تنها درمورد زنان بلکه نسبت به مردان نیز اعمال می کردند.دربسیاری از کشورهای امروزی نیز زنان موظفند فرمانبردار همسران خود باشند و این به معنای بردگی زن نمی باشد

قدیمی ترین تاریخ ملل تاریخ پزشکی است چرا که بشر از روزی که خود را شناخته با درد همراه و با حوادث رو به رو بوده است. از همان روزی که آدمی در صدد دفع شر و زحمت و درد از خود برآمده است تاریخ طب شروع می شود. در اسلام به علم پزشکی اهمیت بسیار داده شده و پس از علم حلال و حرام، یعنی علم فقه، از شریف ترین علم ها به شمار آمده و در حدیث شریف «علم ابدان» در کنار «علم ادیان» قرار گرفته است؛ چرا که اگر تن سالم نباشد نمی تواند درباره مبدا جهان بیندیشد و او را ستایش و پرستش کند و از آن جا که تعالیم پیامبر اسلام (ص) افراد را به خیرات و مبرات و انفاق مال در راه خیر هدایت و ارشاد فرموده بدین مناسبت به نظر می رسد پزشکی در تمدن اسلامی بیش از سایر علوم پیشرفت داشته است و خوشبختانه نمایندگان بزرگ پزشکی اسلامی بیشتر ایرانی بوده اند و اینان توانستند در دوران تمدن ستارگان قدر اول این آسمان باشند مانند رازی، اهوازی، ابن سینا و جرجانی (گرگانی). در تاریخ پزشکی اسلامی کسانی که اولین بار جرات آن را پیدا نمودند که بر کتب اساتید یونانی خرده گیری نمایند ایرانیان بوده اند در کنار این ناموران می توان از پزشگان عرب مانند حارث بن کلده ثقفی پزشک اهل طائف که شاید نخستین عربی باشد که بتوان آن را پزشک نامید. شخصی بنام ابورمثه تمیمی که جراح بوده وشخص دیگری همچون حنین بن اسحاق که کتاب صدرساله جالینوس را به فارسی ترجمه کرد و همچنین رساله ای در چشم پزشکی دارد که قدیمی ترین اثر دراین زمینه است و از ابن نفیس و ابوالقاسم الزهراوی و..... بزرگان دیگری می توان نام برد. هدف از این مقاله بررسی نقش مسلمانان  در دانش پزشکی است که با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای نگاشته می شود.

در دوره ی ساسانی، آیین زرتشتی چهارچوب روابط بین تمامی اعضای خانواده را مشخص نموده بود. پدر به عنوان که خدا یا رئیس خانواده در نهاد خانواده راس قرار داشت. تمامی اعضای خانواده موظف بودند از وی فرمانبرداری نمایند. در مرتبه ی پایین تر، زن یا کدبانو قرار داشت. کدبانو موظف بود کارهای داخل خانه را انجام دهد، از فرزندان و سایر اعضای خانواده سرپرستی نماید و در اقتصاد خانواده که شامل کار در مزارع و یا نگهداری دامها بود، شرکت نماید. با توجه به اینکه سیستم خانواده دوره ی ساسانی مبتنی بر پدرسالاری بود، زن می بایست فرمانبردار شوهر خود باشد، ولی زن در کانون خانواده از خود اختیاراتی داشت از جمله: هنگام ازدواج نظر دختر را جویا می شدند و حق نداشتند او را به زور شوهر دهند، زن می توانست به فعالیت های اقتصادی بپردازد، از خانواده ارث دریافت می داشت و می توانست سرپرستی خانواده را در صورت فوت شوهر به عهده گیرد. علاوه بر این زن حق طلاق نیز داشت.

بعد از اینکه داریوش در سال 522 ق.م. به سلطنت رسید، شورش، سراسر قلمرو هخامنشی را در برگرفت. گیرشمن معتقد است که داریوش متوجه شد که سیاست مسالمت آمیز کوروش باعث به وجود آمدن این شورش ها شده، بنابراین با تجدیدنظر در سیاست کوروش دست به اصلاحات جدید زد. بعدها اکثر پژوهشگران نظر وی را تکرار می نمایند. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، با استفاده از منابع معتبر درصدد پاسخ به این پرسش است که  علّت انجام اصلاحات انتظامی- امنیتی توسط داریوش چه بود؟ و اصلاحات بوجود آمده چه تأثیری بر سلسله هخامنشی برجای گذاشت؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که اگرچه ایجاد سیستم ساتراپی به قبل از داریوش  (دوره مادها یا زمان کوروش بزرگ) می رسد ولی داریوش روش قدیمی را گرفته، تغییرات اساسی در آن ایجاد می نماید. او سیستم اطلاعاتی بسیار گسترده و دقیقی راه اندازی کرد به طوری که افرادی به نام «گوش ها و چشم های شاه» در سرزمین های مختلف در حال رفت و آمد بودند و اطلاعات را به «شاه بزرگ» می رساندند. داریوش به این نتیجه رسیده بود که حکومت هخامنشی ساختار امنیتی محکم و استواری ندارد و به همین دلیل در راستای سیاست های کوروش و نه برخلاف آن، دست به اصلاحات زد. اصلاحات انجام شده توسط داریوش بزرگ، امنیت پایداری را در قلمرو هخامنشی ایجاد نمود و باعث شد حدود 150 سال بعد از مرگ وی، سلسله دوام بیاورد.

هنگامی که داریوش بزرگ در سال ۵۲۲ ق.م به پادشاهی رسید، دست به اصلاحات گسترده در زمینه سیاسی، اقتصادی و نظامی زد. یکی از اصلاحات مهم وی در زمینه سیستم اداری می باشد. داریوش از سیستم اداری تمدنهای بزرگ قبل از خود مانند بین النهرین، ماد، ایلام و مصر کمک گرفت و با استفاده از هوش و ذکاوت خود و نیروی پارسیان، سیستم پیشرفته ای به وجود آورد که نسبت به قبل از خود بهتر و کارآمد تر بود. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیلی و استفاده از منابع معتبر عصر باستان، بخصوص لوحه های به دست آمده از تخت جمشید می باشد.سوال پژوهش این است که: در سیستم اداری، داریوش بزرگ از چه روش هایی جهت کنترل کارکنان اداری استفاده می نمود؟ فرضیه پژوهش این است که سیستم کنترلی پیشرفته ای انجام می گرفت.طبق مدارک و اسناد به دست آمده نام افراد که مسئول ورود و خروج کالاها بودند ثبت می شد تا اینکه مشخص باشد چه کسی دستور را صادر نموده و تحویل دهنده و تحویل گیرنده چه کسی بوده است. علاوه بر این مسئولین موظف بودند به جای امضا، مهر خود را به منزله تایید سند، وارد نمایند. همواره از طرف اداره مرکزی، بازرسانی به طرف ایالات فرستاده می شدند که به صورت ماهیانه و سالیانه اسناد را مورد بازرسی و کنترل قرار می دادند. سیستم کنترلی داریوش آنچنان دقیق بود که میزان اشتباه و سوء استفاده را بسیار پایین آورده و به حداقل می رساند.

«هرودوت» مورخ معروف یونانی داستانی نقل می کند که طبق آن بعد از این که «گئومات» خود را «بردیا» پسر «کوروش» نامید، «داریوش» و هم دستانش قیام کرده و گئومات و یارانش را می کشند. بعد از قتل گئومات، تصمیم می گیرند سوار بر اسب به اطراف شهر رفته و هرکس اسبش زودتر شیهه کشید را به پادشاهی برسانند. طبق نظر هرودوت، اسب داریوش با کمک حیله «اویبار»، مهتر داریوش زودتر از سایرین شیهه کشیده و داریوش به سلطنت می رسد. با این وصف، پرسش پیوهش این است که، آیا روایت هرودوت مبنی بر به پادشاهی رسیدن داریوش براساس شیهه اسب درست است؟ فرضیه پژوهش بر این مبناست که داستان هرودوت حالت افسانه آمیز و غیرواقعی است. روش پژوهش در این جستار توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد معتبر تاریخی است. یافته های پژوهش نشان می دهند که داستان هرودوت حالت افسانه آمیز دارد و ذکر مطالب خارق العاده و ماوراء الطبیعه آن را بی اعتبار می نماید. براساس نظریه فرهنگی «میشل فوکو»، فرهنگ جوامع حالت ایستا ندارد، بلکه همواره درحال تغییر است؛ بنابراین ابتدا باید فرهنگ هخامنشی را مورد بررسی قرار داد. بعد از تحلیل فرهنگ دوره هخامنشی متوجه خواهشم شد که داستان هرودوت ساختگی است و عوامل دیگری، ازجمله تعلق داشتن به خاندان حکومت گر یا هخامنشی در به تخت نشستن داریوش دخیل بوده، که هرودوت عمداً یا سهواً آن ها را ذکر ننموده است.

بسیاری از نویسندگان و محققین معاصر از جمله بارتلمه، نویسنده کتاب «زن در حقوق ساسانی» و کریستن سن نویسنده کتاب «ایران در زمان ساسانیان»، معتقدند که وضعیت زنان در دوره ساسانی بسیار بد بود و با آن ها مانند بردگان و اشیاء برخورد می شد. با مطالعه منابع مذهبی و غیرمذهبی مربوط به دوره ساسانی، از جمله اوستا و ماتیکان هزارداتستان، متوجه می شویم که زن در دوره ساسانی می توانست در دادگاه شهادت بدهد، هنگام ازدواج نظر دختر را جویا می شدند و پدر حق نداشت دختر خود را به زور شوهر دهد، حتی دختر می توانست بدون اجازه والدین خود با شخص مورد علاقه ازدواج نماید، زن وقتی ازدواج می نمود می توانست به کارهای اقتصادی بپردازد و حتی شوهر خود را طلاق دهد. بنابراین مشخص می شود که زن در آن دوره دارای مقامی مناسب در جامعه بوده است.