علی صفایی سنگری

زبان شناسی زیست محیطی از رویکردهای نوین در پژوهش های زبان شناختی است که از دریچه ای جدید به مطالعه درباره ارتباط بین زبان و محیط طبیعی- اجتماعیِ گویشوران آن می پردازد. به عقیده زبان شناسان زیست محیطی، محیط جغرافیایی و شرایط اقلیمی موجب تنوعات زبانی و به تبع آن، تفاوت های فکری و فرهنگی در یک محیط می شود. ترجمان الاشواق سروده محی الدین ابن عربی، از اندیشمندان و عارفان برجسته عرفان اسلامی، است که ترسیم کننده احساسات عاشقانه وی نسبت به نَظام، دختر شیخ مکین الدین، در سال های اقامت شاعر در مکه است. ابن عربی در این اثر، برای بیان حالات خویش و وصف ویژگی های معشوقش، از زبانی بهره می گیرد که دارای یک سری همبسته های معنایی متناسب با محیط مکه و شرایط زیست کاربران آن محیط است. ازمنظر زبان شناختی، این اثر تصویرگر یک جامعه زبانی و شبکه واژگانی ویژه است که می تواند معرّف گفتمان خاص زیست بوم شاعر و معشوق او باشد. در پژوهش حاضر، با روشی توصیفی تحلیلی و با رویکرد زبان شناسی زیست محیطی، این دایره واژگانی را براساس مؤلفه ها و شاخصه های جامعه زیستی، فکری و فرهنگی ابن عربی دسته بندی و تحلیل می کنیم. ازجمله نتایج این پژوهش، همبستگی محیط طبیعی با زبان و بالتبع فرهنگ و نحوه بینش و جهان بینی ابن عربی به عنوان یکی از کاربران آن محیط است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولات گسترده ی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در ایران، منجر به شکل گیری گفتمان های مختلف شد. هدف از این پژوهش، بررسی جامعه شناختی این تحولات در دو سال آغازین پس از انقلاب و چگونگی انعکاس آنها در شعر مقطع زمانی مذکور است. بر اساس دیدگاه های سیاسی- اجتماعی، این گفتمان ها را می توان به سه دسته ی کلی 1- لیبرال- دموکرات 2- مارکسیستی و سوسیالیستی و 3- اسلامگرا و مکتبی تقسیم کرد. اگرچه شباهتهایی نظیر ستایش انقلاب و امام(ره)، نکوهش نظام پهلوی، یادکرد شهدا، امید به آینده و ...در اشعار این گفتمان ها وجود دارد؛ اما تفاوتهایی نیز به چشم می خورد. به عنوان مثال در گفتمان لیبرال- دموکرات، بیشتر از نمادهای ملی و میهنی استفاده می شود و از امام خمینی(ره) به عنوان رهبرجنبش ملی یاد می شود. اما در گفتمان مارکسیستی و سوسیالیستی، بیشتر مسائلی نظیر معیشت مردم، فقر و تبعیض بیان می شود و از امام(ره) به عنوان رهبر خلق یاد می شود. . ضمن اینکه در گفتمان اسلامگرا و مکتبی نیز بیشتر به مسائلی نظیر اندیشه های دینی و مذهبی، غرب ستیزی، مبارزه با اشرافی گری، تضعیف نمادهای ملی و... پرداخته می شود و از امام(ره) به عنوان رهبری عرفانی و آسمانی یاد می شود.