محمدرضا سازمند

مفسران فریقین، در آیه ی 17 سوره ی هود، در خصوص مصداق «صاحب بیّنه» و «شاهد»، دیدگاه های متفاوتی بیان کرده اند که دلیل اصلی این اختلاف، رویکرد متفاوت شیعه و عامه نسبت به روایات تفسیری اهل بیت (ع) و صحابه و تابعین است؛ چنانکه از نگاه شیعه، تنها سخن معصومان حجّت است و با توجه به معصوم نبودن صحابه و تابعین، دیدگاه تفسیری آنان حجیّت شرعی ندارد؛ در حالی که اهل تسنّن قول صحابه را حجّت و اثر گذار می داند. از آنجایی که این اختلاف تأثیر چشمگیری در فهم صحیح آیه دارد؛ لذا تحقیق پیش رو با هدف دست یابی به تفسیر صحیح این مصادیق، به روش توصیفی-تحلیلی، پس از ذکر دیدگاه مفسران درباره ی مصداقِ «صاحب بیّنه» و «شاهد»، روایات تفسیری شیعه ی امامیه و عامه را مورد اشاره قرار داده و پس از بررسی آنها، نظر صحیح را بیان کرده است. یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که مصداق انحصاری «صاحب بینه»، پیامبر اعظم (ص) است؛ زیرا روایاتی که مصداقِ صاحبْ بینه را پیامبر (ص) معرفی می کند؛ افزون بر شهرت و کثرت، قول معصوم (ع) است و روایاتی که مصداقِ صاحب بیّنه را مؤمن معرفی می نماید؛ قول یک مفسر تابعی است و چنین قولی نمی تواند هم ردیف تفسیر معصوم (ع) باشد. همچنین در خصوص مصداق «شاهد» اقوالی همچون: قرآن، رسول خدا (ص) ، لسان رسول الله (ص) ، جبرئیل (ع) یا ملک تأیید کننده ی پیامبر (ص) به دلایلی مانند: ضعف سند، مغایرت با ظاهر و سیاق آیه و ناسازگاری با مفهوم آیه، مورد پذیرش قرار نمی گیرند؛ بلکه بر اساس روایات معتبر، مصداق صحیح شاهد حجّت الهی است. درحقیقت آیه ی مذکور، در مقام بیان عصمت، خلافت و امامت ائمه هدی (ع) می باشد.