وحید رویانی

براعت استهلال سابقه ای به دیرپایی ادب فارسی دارد و در زبان پهلوی نیز شواهدی از آن وجود دارد، بلاغیون برای این صنعت تعاریف گوناگونی ذکر کرده اند، و از میان آنها عناصر مشترک زیر را می توان مشخص کرد: قرار گرفتن در ابتدای نوشته یا اثر، تناسب بین محتوای براعت استهلال با موضوع اثر، بیان موضوع یا محتوای اثر و مجمل و مختصر بودن. جوینی در تاریخ جهانگشا سعی کرده است با استفاده از صنایع گوناگون، زبانی شاعرانه داشته باشد و از قطب روایت به سوی توصیف حرکت کند. نویسندگان در این پژوهش به دنبال پاسخ این پرسش هستند که براعت استهلال چه بسامدی در جهانگشای جوینی دارد و چقدر نویسنده در آن، ظرافت شاعرانه به کار برده است. نتیجه پژوهش مشخص کرد که جوینی در ابتدای هجده داستان به وسیله تصاویری که برای توصیف صبح آورده است، خواننده را در جریان محتوای داستان مورد نظر قرار می دهد. هر چند همه این براعت استهلال ها مربوط به تصاویر خورشید است، اما جوینی با ذهن خلّاق و ذوق شاعرانه خود هر بار تصویری متفاوت از خورشید ارائه کرده که تصاویر او گاه سیاه است و گاه سپید.

مانی یکی از پیامبران ایران باستان است که دین گنوسی و جهان شمول مانویت را پایه گذاری کرد. او در 14 آوریل 216 میلادی از پدری اهل همدان و مادری اشکانی در آسورستان بین النهرین به دنیا آمد. او از زمان جوانی زندگیش را وقف تبلیغات مانویت کرد. تا سال 277 با تلاش های مانی این آیین به خاطر سازماندهی مناسب و سیستم تعلیماتی که قابل سازگاری با هر فرهنگی بود، توانست در غرب به سوریه، عربستان، بالکان، آفریقا، اسپانیا، ایتالیا و... گسترش یافته و در شرق تا اقیانوس هند و دریای چین برسد. سرانجام موفقیت های مانی، موبدان زرتشتی را چنان نگران کرد که بهرام شاه را تحریک کردند و وی نیز مانی را زندانی کرد. با این وجود زمانی که او در سن شصت سالگی در زندان درگذشت، کتاب های زیادی تألیف کرده و آیینی جهانی را پایه گذاری کرده بود که پیروان زیادی در سراسر جهان داشت. یکی از این افراد آگوستین قدیس است که حدود ده سال از نیوشانهای مانوی بود. اما حتی پس از پذیرفتن مسیحیت نیز ثنویت مانوی را نگه داشت. هدف مقاله این است که با توجه به آثار تاریخی، فلسفی و سیاسی ثابت کند آگوستین از جهان بینی مانوی برای پی ریزی شالوده فلسفه سیاسی خود استفاده کرد.

سام نامه حماسه ای عاشقانه است که از آن به عنوان آخرین حماسه ملی فارسی یاد می شود. این اثر از دو جهت مورد توجه قرار گرفته و همین توجه باعث شده است که محققان و صاحب نظران بسیاری در باره آن بحث کنند: یکی به سبب حماسی بودن آن و دیگری به خاطر آمیختگی با همای و همایون خواجوی کرمانی که همین باعث شد به اشتباه آن را به خواجوی کرمانی نسبت دهند. از سام نامه - تا جایی که فهرست ها نشان می دهند - 21 نسخه در کتابخانه های معتبر دنیا نگهداری می شود. در این مقاله نسخه هایی که نویسنده دسترسی داشته است به طور کامل معرفی شده اند؛ در مورد بقیه نیز به شرح فهرست ها اکتفا شده است. گروه اخیر نیز به خاطر انتقادها و اظهارنظر هایی که فهرست نویسان در فهرست ها آورده اند، قابل توجه اند.

بهمن نامه یکی از منظومه های مهم حماسی پیرو شاهنامه است که در اواخر قرن پنجم یا اوایل قرن ششم سروده شده است. این منظومه از چهار بخش تشکیل شده که بخش اول آن ماجرای بر تخت نشستن بهمن و ازدواج او با دختر پادشاه کشمیر است. بخش اول این اثر، منظومة عاشقانة مستقلی است که ویژگی های یک اثر غنایی برجسته را دارد. در این مقاله با مقایسة دو داستان نشان داده شده که این بخش منظومه در مواردی چون توصیف صحنه ها، شخصیت پردازی، استفاده از مضامین، نوع حوادث، شیوة روایت، ضرب المثل ها و.... تشابه بسیار زیادی به ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی دارد.

هنگام جنگ دوم کیخسرو با تورانیان، فردوسی، در بیتی ماه را در آسمان آبی به شاهی پیروزمند تشبیه کرده که بر تختی از جنس پیروزه نشسته است، این مضمون به عنوان مشبّهٌ به نه تنها در شاهنامه، بلکه در سایر متون ادبی تکرار شده است. نگارنده در این مقاله سعی کرده است با استناد به متون حماسی، تاریخی و ادبی ثابت کند که تخت پیروزه تخت خاصّ فریدون بوده که ویژگی های منحصر به فرد داشته و به مرور زمان نماد سلطنت شده و پیروز شاه نیز کسی نیست جز فریدون که به خاطر پیروزی بر ضحاک و دارا بودن ویژگی های پادشاه آرمانی و پیشینه اساطیری ارتباط با ایزدان هندوایرانی به این صفت نایل آمده و این صفتِ خاصّ او اندک اندک جانشین نام وی شده و به همراه تخت او در ذهن شعرا مشبه به ای شده برای تشبیه شاهان پیروز و پیروز بخت.