علینقی ذبیح زاده

آیت الله بروجردی، یکی از فقها و مراجع نامدار معاصر شیعه، دارای مبانی نظری و رفتار سیاسی در تعامل با پهلوی دوم بود. معاصرت ایشان و امام خمینی ره با آن رژیم و مسئولیت مرجعیت پیاپی آن دو در آن ایام، مقتضی مطالعة تطبیقی میان سلوک سیاسی آن دو در تعامل با پهلوی دوم است تا همسویی یا ناهمگونی سلوک آنان بررسی گردد و معلوم شود که آیا آیت الله بروجردی در صورت ادامة حیات و اصرار رژیم شاه در اجرای اصلاحات آمریکایی، واکنشی همانند امام خمینی از خود نشان می داد؟ این نوشتار با رویکرد تحلیلی و مطالعة اسنادی، به بررسی اندیشه و رفتار سیاسی آیت الله بروجردی در قبال اقدامات رژیم سابق و مقایسة آن با امام خمینی در همین زمینه پرداخته و نتیجة به دست آمده از همسویی و پیش درآمدی سلوک سیاسی آیت الله بروجردی نسبت به نهضت منجر به انقلاب اسلامی امام خمینی ره حکایت دارد.

یکی از پرسش های مطرح در محافل علمی، چگونگی توانمندی امام در به چالش کشیدن اندیشه های سیاسی سکولار حاکم در عصر مدرنیته و گفتمان سازی پارادایم ولایت فقیه، و به کرسی نشاندن آن در ایران است. پاسخ به آن، رهاوردی است در توانمندسازی پیروان مکتب امام خمینی(ره) در تشریح ابعاد سیاسی، اجتماعی دین مبین اسلام، با شیوه امام، که توانست شبهات احتمالی را پاسخگو باشند. این پژوهش، به تبیین تحلیل کلامی و عقلانیت امام پرداخته، نتیجه به دست آمده حاکی است که امام تنها با اتخاذ رویکرد کلامی در اندیشه های سیاسی، توانست نظریة توأمانی دین اسلام با سیاست و ولایت فقیه را نزد صاحب نظران مخالف مطرح نموده و با تشکیل حکومت اسلامی، به گفتمان سازی پارادایم ولایت فقیه جامة عمل بپوشاند و دست استبداد و استعمار را از این سرزمین قطع نمایند.

از راهبردهای معرفتی بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، زدودن جاهلیت در مقیاس جهانی و استمرار این حرکت ارزیابی می شود. لذا قرآن کریم با تأکید بر جزیره العرب، به فرهنگ جاهلی مقارن ظهور اسلام اشاره دارد. حیات جاهلی در نقاط مختلف جهان مقارن ظهور اسلام نمایان و در عرصه های مختلف زیست اجتماعی حضور داشت.مانند اروپای مقارن ظهور اسلام که غرق در نمادها و نمودهای جاهلی در ابعاد مختلف از جمله بُعد دینی بود. بسامد تحفّظیِ منظومه معرفتی مسیحیت تحریف شده و گسترش آن در اروپای قبل و مقارن ظهور اسلام، پیامد اختلافات وسیع معرفتی و ساختاریِ منجر به شکل گیری شوراهای مذهبی بود. لذا بر اساس متون تاریخی صدر اسلام، شش شورا یا سنهودس تا زمان خلیفه سوم با هدف ایجاد منظومه معرفتی واحد برای مسیحیت، شکل گرفت که غالبا به تکفیر ختم گردید.برآیند منطق تفکر تحقیق پیش رو با ابزار تحلیل سازی مفهومی- تاریخی، زمینه سازِ خوانش شوراهای مذکور در عرصه های زمانی و مکانی، مصوبات و شرکت کنندگان و تحلیل داده های تاریخی است. برون داد معرفتی پژوهش حاضر، تبیین عرصه های تحریف متکی به نظام پادشاهی اروپا و نقش پادشاهان اروپا در مسیحیت تحریف شده را رهنمون است.

یکی از پرسش های اساسی در مقایسه بین کوفیان و ایرانیان این است که ایرانیان با چه پشتوانه های نظری پس از پیروزی انقلاب اسلامی دچار لغزش ها و نافرمانی های مدنی، همسان کوفیان خوارج مآب بر ضد رهبری ولایی نگردیده و از آن امتناع کردند؟ در این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی، با مرور تاریخی نافرمانی های مدنی خوارج (محکمه) و کوفیان خوارج مآب در برابر امیرمؤمنان علی علیه السلام، به تشریح ولایت مطلقه الهیه حضرت امیر علیه السلام در ابعاد معنوی یا عرفانی، سیاسی، قضایی، دینی و مذهبی برآمده از متن اسلام، پرداخته شده و در یک مطالعه تطبیقی و با ارائه اسناد، به ریشه های کلامی این ناهنجاری های سیاسی یا انحطاط مبانی نظری خوارج و کوفیان خوارج مآب، و به عبارتی فقدان باورشان در ابعاد ولایت های یادشده حضرت امیر علیه السلام، به عنوان راز نافرمانی مدنی آنان در برابر امام علیه السلام و در نقطه مقابل، وجود اعتقادات ولایی ایرانیان در برابر ولی امر، اعم از امام معصوم علیه السلام یا فقیه جامع الشرایط، به عنوان راز امتناعشان از تکرار عصیان کوفیانه خوارج مآب مطرح گردید.