رضا منیعی

موضوع اصلی آینده پژوهی آموزش عالی، شناسایی نظام مند نیروها و پیشران های تغییر، فرصت ها و تهدیدهای ناشی از تغییرات، خلق چشم اندازها و آینده مطلوب برای آموزش عالی و تدوین راهبردها و اقدام های مؤثر برای دستیابی به آن است. ازاین رو، این مقاله به منظور فراتحلیل مطالعات میز آینده پژوهی آموزش عالی به عنوان یک مصداق تجربی از مطالعات آینده پژوهی آموزش عالی در ایران نوشته شده است. برای این منظور با روش فراتحلیل کیفی به تحلیل و یکپارچه سازی این مطالعات با رویکرد جامع (کمّی و کیفی) در دو بُعد شکلی و محتوایی پرداخته شد. یافته ها در بعد شکلی تداوم و استمرار مطالعات میز در سال های مختلف را با مشارکت متنوع ذی نفعان درونی و اجتماعی آموزش عالی در سطوح مختلف نشان می دهد. در بعد محتوایی، مطالعات میز بر پنج مقوله موضوعی شامل مدیریت و برنامه ریزی اثربخش در آموزش عالی، ارزشیابی و کیفیت دانشگاه ها و مؤسسه های پژوهشی، برنامه درسی و یادگیری دانشگاهی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی در آموزش عالی، و اقتصاد آموزش عالی و دانشگاه متمرکز بوده است که ذیل هر یک از مقولات براساس شرایط و اقتضائات، مسائل دارای اولویت انتخاب، و در یک رویکرد میان رشتگی با رجوع به نخبگان و بحث کانونی آینده پژوهی شده است. دستاوردهای این مطالعات می تواند در عرصه سیاست ورزی و دانش ورزی در بافتی میان رشتگی مورد توجه و استفاده دانشگاهیان قرار گیرد.

شناسایی و تحلیل عوامل حیاتی موفقیت (CSFs) امری ضروری برای موفقیت سازمان ها است. هر چه سازمان ها در تدوین راهبردهای خود، توجه بیشتری به CSFs مبذول دارند، از شانس بیشتری برای موفقیت برخوردار خواهند شد. حوزه آموزش عالی یکی از حوزه هایی است که مخاطبان فراوانی دارد و کسب موفقت در آن امری الزام آور برای کشور است. ازاین رو هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل عواملی است که بر کسب موفقیت در این حوزه تأثیرگذار هستند. عوامل تأثیرگذار در هر سیستم علاوه بر تأثیرگذاری بر روی سیستم بر روی یکدیگر نیز تأثیرگذارند. لذا شناسایی و توجه به این گونه از تأثیرات جانبی بین عوامل می تواند تحلیل میزان تأثیرگذاری عوامل بر موفقیت سازمان را کاراتر نماید. ازاین رو در این تحقیق از ابزاری تحت عنوان نگاشت ادراکی فازی (FCM) برای شناسایی و نمایش روابط داخلی عوامل و استفاده شده است. این ابزار با استفاده از نظارت افراد خبره تمامی روابط احتمالی میان عوامل تأثیرگذار در یک سیستم را شناسایی نموده، آن ها را وزن دهی کرده و به صورت گرافیکی نمایش می دهد. با توجه به این نکته که این ابزار از نظرات خبرگان برای تعیین وزن روابط علت و معلولی میان عوامل استفاده می نماید، ممکن است در شناسایی دقیق وزن های ذکرشده دچار خطا شود. بدین منظور روش هایی به منظور کاهش خطای این ابزار و افزایش همگرایی مدل نهایی توسعه پیدا کرده اند. در این پژوهش روش یادگیری هیبن فعال (AHL) به منظور اصلاح خطاهای موجود در وزن ها محاسبه شده روابط میان عوامل استفاده شده است؛ بنابراین خروجی این تحقیق علاوه بر شناسایی روابط علی میان عوامل تأثیرگذار و تعیین عوامل حیاتی موفقیت با تحلیل مدل نهایی، کارایی روش یادگیری هیبن فعال را نیز اثبات می نماید.

ارزیابی مستمر کیفیت آموزش مهندسی، یکی از ضرورت های ارتقای کیفیت نظام آموزش مهندسی است. با وجود تأکیدات ملی و بین المللی بر ارزیابی درونی و برونی در آموزش عالی، هنوز استفاده از این رویکرد در نظام آموزش مهندسی ایران متداول نشده است. یکی از دلایل این امر، پیچیدگی و زمان بر بودن اجرای این رویکرد است. اما می توان رویکردهای جایگزین که سهولت بیشتری برای اجرا دارند، استفاده کرد. از جمله این رویکردها پیمایش مواجهه دانشجویان با زندگی دانشگاهی است. در این رویکرد، به دو سؤال اصلی پاسخ داده می شود: (الف) فعالیت های دانشجویان در محیط دانشگاهی و به طور کلی محیط های یادگیری چیست و کیفیت آنها چگونه است؟ و (ب) نهادهای دانشگاهی برای ارتقای یادگیری دانشجویان، چه اقداماتی انجام می دهند؟ در راستای به کار بردن رویکرد یادشده، یک طرح تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی با هدف ارزیابی مواجهه دانشجویان با زندگی دانشگاهی در دانشکده های فنی و مهندسی کشور اجرا شد. جامعه مورد مطالعه، دانشجویان دانشکده های فنی و مهندسی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و کشور بود. داده های لازم از طریق پرسش نامه و انتخاب نمونه از کل نظام آموزش مهندسی کشور گردآوری شد. نتایج نشان داد که سطح مشارکت فعال تحصیلی دانشجویان فنی مهندسی مطلوب نیست. علاوه بر آن، تعامل دانشجویان با هیئت علمی دارای ضعف جدی است و دانشجویان، تجربه خیلی رضایت بخشی از آموزش های دانشگاهی ندارند. همچنین، سطح یادگیری آنان از مطلوبیت مورد انتظار برخوردار نیست. و بالاخره، دانشجویان بر این باورند که دانشگاه به طور مطلوب دانش و مهارت های آنها را برای ورود به بازار کار ارتقا نداده است.