کریم حسین زاده دلیر

مکان یابی صنعتی یکی از مسائل کلاسیک و مهیج در جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای است که در توسعه آن جغرافی دانان و اقتصاددانان سهم داشته اند. شهرک های صنعتی نیز یکی از ثمرات برنامه ریزی منطقه ای و صنعتی می باشند که با هدف هدایت کارخانجات صنعتی اغلب آلوده کننده (هوا، زمین، صدا و آب ) به مناطق محصور و مجتمع خارج از محیط های کار و سکونت ایجاد می شوند . علی رغم مزایای مرتبت  بر شهرک های صنعتی، آمار نشان می دهد که در آذربایجان شرقی استقبال صنعتگران به جایگیری در آ نها در حد مورد انتظار نیست. مطالعه حاضر با این فرضیه که مکان یابی شهرک های صنعتی یکی از دلایل عمده عدم استقبال واحدهای صنعتی مختلف به استقرار در این شهر کها م یباشد، به نتایج زیر رسیده است: 1 - سیر تکوینی صنعت و نیز شهرک های صنعتی در ایران بر خلاف آنچه در مورد کشورهای پیشرفته صنعتی اتفاق افتاده است، صحیح و منطقی نبوده است و به همین دلیل کشور ما از نتایج و مزایای مورد انتظار این پروسه بهره مند نشده است. 2- مکان شهرک های صنعتی در آذربایجان شرقی به عنوان «پس مانده » کاربری های دیگر انتخاب شده که مانع اقبال صنتعگران به مکان گیری در آن ها می شود 3- مکان یابی خود، یکی از عوامل فرآیند صنعتی شدن بوده و ایجاد شهرک های صنعتی در میان عوامل می تواند دلیل عدم استقبال صنعتگران به استقرار در این شهرک ها باشد

توجه به توسعه فیزیکی شهری پایدار، به عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه های توسعه شهری، حاکی از اهمیت این موضوع در تقویت جبهه های فرهنگی، اجتماعی و کالبدی شهر دارد. در ایران یکی از موارد مهم فرایند شهرنشینی، گسترش سریع فیزیکی شهرهای آن است. افزایش بی رویه شهرها و رشد ناموزون آن ها به دلیل مهاجرت های بی رویه و افزایش جمعیت، یکی از مشکلات اساسی شبکه شهری کشور است. اکنون هم یکی از مسایل تمام شهرها، رشد شهرنشینی و به تبع آن گسترش شاخک های خزنده شهری بر اراضی پیرا شهری است، که پیامدهایی چون: حاشیه نشینی، نابودی اراضی کشاورزی، افزایش جمعیت شهرها، عدم امکان پاسخگویی برخی از خدمات و کاربری ها در شهر، گسستگی بافت های فیزیکی، مشکلات زیست محیطی، خصوصاً آلودگی ونابسامانی سیمای شهری داشته است. پژوهش حاضر، به دنبال بررسی عوامل مؤثر بر رشد وتوسعه فیزیکی شهرها، همچنین بررسی مباحث نظری - کاربردی مرتبط با انگاره «توسعه فیزیکی شهری پایدار» و سود جستن از آن به عنوان ابزاری در توسعه شهری پویا از دیدگاه مبحث توسعه پایدار، نگرش سیستمی و ملاحظات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.

کلان شهری نظیر تهران در دهه های اخیر با مشکلات و مسایل عدیده ای همچون افزایش آلودگی زیست محیطی، کاهش توان اکولوژیکی، مصادره منابع منطقه پشتیبان، افزایش بار وارده بر محیط زیست و از همه مهمتر ناتوانی مدیریت شهری در تامین و اداره امور شهر مواجه شده است  که همگی موید ناپایدارتر شدن فضای اکولوژیکی کلان شهرهایی همچون تهران است. به علت وجود فضایی ارگانیک و سیستماتیک در شهرها، پیامدهای این ناپایداری از یک سو موجب کاهش توان اکولوژیکی منطقه کلان شهری و از سوی دیگر ناپایدار منطقه پشتیبانش می گردد. بدیهی است، کلان شهرهایی مانند تهران برای ادامه حیات خود، جریانی از کالا و منابع را از منطقه پشتیبان خود، وارد و جریانی از ضایعات و زباله ها را از درون خود صادر می کند. لذا هر گونه ناپایداری در آن سریعا به هر یک از این دو سطح منتقل می شود. در نتیجه این فضای اکولوژیک ناپایدار با الگوی کنونی تولید و مصرف، دیگر توان برآوردن نیازهای اساسی جمعیت خود را ندارد. همچنین در برنامه ریزی شهری کنونی کلان شهرها و توسعه آینده آنها نیز به این مساله توجه چندانی نشده است و به دنبال آن مدیریت شهری این کلان شهر فاقد ابزار لازم جهت هدایت و انطباق زندگی شهری ساکنان خود با توان اکولوژیکی منطقه است.بنابر این در این مقاله سعی شده است تا با پرداختن به این مساله روشی که می تواند ما را در تحقق پایداری کلان شهرها یاری کند معرفی شود. تاکنون این روش در پایداری بعضی از کلان شهرهای دنیا مانند لندن، سانتیاگو، توکیو، لیورپول بررسی و ارزیابی شده است در این مقاله نیز جا پای بومشناختی و میزان ناپایداری کلان شهر تهران محاسبه شده است. داده ها و آمار مورد نیاز این پژوهش با استفاده از روش های مطالعات کتابخانه ای و مراجعه به سازمان های ذیربط تهیه شده و در نهایت سعی شده است با دیدی علمی و اجرایی، با برآورد و ارزیابی این ناپایداری و علل آن، رهیافت های مدیریتی بهینه ای در گام نهادن به سوی پایداری کلان شهرها ارایه گردد.

این پژوهش، در پی تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی در سال 1375 است. جامعه آماری تحقیق، 14 شهرستان استان را شامل می شود، که براساس 37 شاخص رتبه بندی شده اند. با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر این پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. شاخص های مورد بررسی، شامل شاخص های فرهنگی، مسکن، بهداشتی - درمانی، اقتصادی، جمعیتی و زیربنایی بوده و با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی و شاخص ترکیبی توسعه انسانی (HDI)، درجه توسعه یافتگی نواحی محاسبه شده است.

پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل الگوی فعلی مدیریت فعلی کلانشهر تبریز از بعد توانایی های مدیریت بهینه و مناسب اقدام به مطالعه شکاف موجود بین سیستم سنتی و رویکرد مدیریت استراتژیک نموده است. نتایج حاصل از مطالعه شش بعد تحلیلی الگوی فعلی مدیریت شهری تبریز برای مولفه های اجرایی، اقتصادی، تصمیم گیری، عملکردی، مشارکتی و هوشمندسازی برابر با 2.27 در طیف لیکرت بوده است. نتایج حاصل نشان داد که میانگین کل این بخش کمتر از 3 بوده و از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیست. همچنین نتایج حاصل از مطالعه چهار بعد تاثیر گذار در توسعه رویکرد مدیریت استراتژیک برای مولفه های ارتباطی، نگرشی، نهادی و هنجاری برابر با 2.50 بوده که شاخص های مد نظر پژوهش نیز کمتر از امتیاز 3 بوده و از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیست. در راستای بررسی میزان همبستگی بین شاخص های مدیریت فعلی و مدیریت استراتژیک اقدام به اجرای آزمون همبستگی پیرسون گردید. نتایج پژوهش نشان داد که ارتباط مثبت و معنی داری به میزان 0.594+ بین دو متغیر وجود دارد. در راستای پیش بینی تاثیر متغیر مستقل بر روی متغیر وابسته از رگرسیون ساده استفاده گردید. بالاترین ضریب رگرسیونی استاندارد شده مدیریت فعلی شهر تبریز در این پژوهش برای مولفه های عملکردی برابر با 0.475 و مولفه های هوشمند سازی برابر با 0.383 می باشد که نشانگر میزان تاثیر متغیر مستقل (مدیریت استراتژیک شهری) بر متغیر وابسته (مدیریت فعلی شهر تبریز) است. این موضوع بیانگر تاثیرات و توانایی های مدیریت استراتژیک در مدیریت بهینه کلانشهر تبریز می باشد.