حسن ایزدی

امروزه، توسعه گردشگری به منزله یکی از راهکارهای مهم برای دستیابی به توسعه پایدار شناخته می شود و در برنامه های توسعه کشورهای گوناگون جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. هدف این پژوهش تعیین سناریوهای توسعه گردشگری با رویکرد آینده پژوهی در شهرستان خرم آباد است. پژوهش حاضر، از حیث هدف، کاربردی و، از نظر ماهیت، تحلیلی - اکتشافی و مبتنی بر روش های آینده پژوهی است. روش گردآوری اطلاعات اسنادی و میدانی و جامعه آماری این پژوهش 14 نفر کارشناس در زمینه گردشگری و برنامه ریزی فضایی بوده اند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش تحلیل اثر متقابل و نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که 12 عامل کلیدی در توسعه گردشگری در ناحیه موردمطالعه تأثیرگذار هستند که این عوامل براساس تحلیل های سناریونویسی 36 وضعیت احتمالی را شکل دادند. بعد از تحلیل وضعیت های احتمالی، 3 سناریو با امتیاز بسیار بالا و احتمال وقوع قوی، 11 سناریوی باورکردنی و 3471 سناریو با احتمال ضعیف در توسعه گردشگری نشان داده شده است. همچنین، سناریوی ایستا با روندی مطلوب به منزله محتمل ترین سناریو شناخته شده است. درنهایت، برای سناریوی منتخب راهبردهایی در زمینه توسعه گردشگری شهرستان خرم آباد پیشنهاد شده است.

شهرهای کوچک از اجزای مهم سیستم های شهری محسوب می شود از این رو مطالعه کارکرد و نقش این شهرها در برنامه ریزی و توسعه منطقه ای امری ضروری است. کارکرد واسطه ای این شهرها بین سکونتگاه های شهری و روستایی و ارائه خدمات در سطح محلی، آن ها را به عناصر راهبردی در توسعه متعادل یک سیستم شهری تبدیل کرده است. سیستم شهری استان فارس نیز در چند دهه گذشته با دو پدیده افزایش شدید تعداد شهرهای کوچک و پدیده نخست شهری مواجه بوده است. با توجه به ارتباط بیشتر شهرهای کوچک ناحیه مرکزی استان فارس با کلان شهر شیراز و تأثیرات متقابل کارکردی که بر روی هم دارند،  شناسایی عوامل و پیشران های مؤثر بر کارکرد شهرهای کوچک موجود در این ناحیه در راستای بهبود سیستم شهری آن ضروری است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی است. جهت شناسایی و استخراج اولیه عوامل و پیشران مؤثر بر کارکرد این شهرها از مطالعات اسنادی و پیشینه تحقیق و همچنین نظر کارشناسان استفاده شد. در نهایت 37 عامل و پیشران در ابعاد اقتصادی، زیربنایی، اجتماعی، مدیریت و برنامه ریزی و زیست محیطی با بهره گیری از پویش محیطی و بومی سازی شناسایی شد و سپس پرسشنامه ای به شکل ماتریس 37×37 تنظیم شد و توسط 17 نفر از متخصصین مرتبط تکمیل گردید. داده های جمع آوری شده با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل، به عنوان یکی از روش های آینده پژوهی و با استفاده از نرم افزار MICMAC مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که عوامل و پیشران های شناسایی شده مؤثر بر کارکرد شهرهای کوچک این ناحیه در وضعیت ناپایدار است. از بین 37 عامل و پیشران شناسایی شده،  15 عامل و پیشران با ماهیت بیشتر اقتصادی، به عنوان عوامل کلیدی در آینده کارکرد شهرهای کوچک در سیستم شهری این ناحیه شناخته شده اند.

کارکرد شهرهای کوچک و تحولات آن تابع عوامل مختلفی است که بایستی در برنامه ریزی شهرهای کوچک مدنظر قرار گیرد و این خود لزوم و اهمیت آینده نگاری کارکرد شهرهای کوچک در نظام سکونتگاهی را نشان می دهد. هدف اصلی این پژوهش، آینده نگاری کارکرد شهرهای کوچک در شبکه شهری ناحیه مرکزی استان فارس در افق 1410 است. این پژوهش ضمن شناسایی عوامل کلیدی مؤثر در کارکرد شهرهای کوچک موجود در سیستم شهری ناحیه مرکزی استان فارس، سناریو های محتمل و ممکن را در افق 10 سال آینده این محدوده ترسیم و روند کلی را آینده نگاری می کند. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر روش جمع آوری داده ترکیبی از روش های اسنادی و پیمایشی، از نظر روش تحقیق تحلیلی و همچنین از نظر زمانی آینده نگر است. با توجه به ماهیت پژوهش از روش های تحلیل ساختاری و سناریونگاری در دو نرم افزار میک مک و سناریو ویزارد بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان داد 15 عامل کلیدی در کارکرد شهرهای کوچک موجود در محدوده مورد مطالعه تأثیرگذار است. این ۱۵ عامل براساس تحلیل سناریونگاری به 45 آینده محتمل می انجامند. پس از تحلیل وضعیت های احتمالی 12 سناریو با بالاترین سازگاری استخراج شد که در بین آن ها وضعیت آینده کارکرد شهرهای کوچک در سیستم شهری ناحیه مرکزی استان فارس در اکثر سناریو ها بیشتر ادامه دهنده شرایط فعلی با روندی مطلوب است.

شهرهای مرزی به عنوان نقاط مهم و استراتژیک برای هر کشور از اهمیت خاصی برخوردارند و همواره دولت ها برای بهبود شرایط زندگی و حفظ امنیت پایدار در آن ها در تلاش بوده اند. زیست پذیری یکی از جنبه های مهم و حیاتی شهرنشینی است که در ارتقای کیفیت زندگی، توسعه شهری و حفظ امنیت نقش بسزایی دارد؛ ازاین رو شناسایی عوامل و پیشران های مؤثر بر زیست پذیری این گونه شهرها در زمان حال و به خصوص آینده همواره از موضوعات مهم برنامه ریزان شهری بوده است. هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل ساختاری عوامل و پیشران های مؤثر بر زیست پذیری شهر مرزی سراوان است که با بهره گیری از ادبیات نظری و روش پیمایشی بر پایه تکنیک دلفی عوامل و پیشران های مؤثر در قالب پرسشنامه ماتریسی استخراج شده است. جامعه آماری این پژوهش 25 نفر از خبرگان و متخصصان شهری و دانشگاهی بوده اند که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. درمجموع ۳۰ عامل و نیروی پیشران در 5 بُعد زیست پذیری طبقه بندی و امتیازدهی و سپس نتایج در نرم افزار MICMAC پردازش شده است. در بین عوامل و پیشران های مؤثر بر زیست پذیری، 11 عامل و پیشران کلیدی که بیشترین تأثیر را بر زیست پذیری شهر سراوان دارند، شناسایی شده اند که عبارت اند از: تأثیر تصمیمات سیاسی دولت، سرمایه گذاری های بخش خصوصی، اعتبارات دولتی، اشتغال، آموزش و تحصیل، روابط اجتماعی و برابری، زیرساخت های شهری، ارتباطات با همسایگان مرزی، محرومیت زدایی، تاب آوری در برابر بلایای انسان ساخت و استطاعت مالی. این عوامل و پیشران ها نقش اثرگذاری بالا و اثرپذیری اندک دارند؛ بنابراین کنترل و برنامه ریزی زیست پذیری شهر سراوان در گرو تغییرات این عوامل و پیشران ها قرار دارد.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یک بخش پیشرو و نیروی محرکه توسعه اغلب جوامع شناخته می شود. برنامه ریزی و توسعه مطلوب این بخش مستلزم آگاهی و شناخت کافی از مسائل و عوامل مؤثر بر توسعه این صنعت و تحولات آن در آینده است. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری با روش تحلیل ساختاری در شهرستان خرم آباد است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ماهیت آن تحلیلی-اکتشافی با رویکرد آینده پژوهی است و همچنین گردآوری داده ها به صورت اسنادی و میدانی بوده است. جامعه آماری این پژوهش نیز کارشناسان و متخصصان بوده اند که با روش نمونه گیری گلوله برفی، 14 نفر انتخاب شده اند. برای تجزیه وتحلیل داده های به دست آمده از پرسش نامه کارشناسان و متخصصان، از روش تحلیل ساختاری و نرم افزار میک مک استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که از بین 37 عامل شناسایی شده، 12 عامل کلیدی تأثیر بیشتری بر توسعه گردشگری شهرستان خرم آباد داشتند که می بایست در برنامه ریزی و توسعه صنعت گردشگری این شهرستان مدنظر قرار گیرد. این عوامل عبارت اند از: فرهنگ گردشگر پذیری، تربیت نیروهای متخصص، سیاست ها و طرح های توسعه گردشگری، مشارکت شهروندان، گسترش تورها و آژانس های گردشگری، گسترش تبلیغات و بازاریابی، رونق کارآفرینی و فضای کسب وکار، سرمایه گذاری بخش خصوصی، رقابت پذیری درزمینه جذب گردشگر، تنوع اماکن و جاذبه های تاریخی-فرهنگی، برند سازی گردشگری و میزان اختصاص بودجه سالیانه دولت در حوزه گردشگری