ناهید کیایی طالقانی

پژوهش، مطالعه ای نظام مند است که به منظور رفع نیازهای علمی و فناوری کشور و تولید ثروت انجام می شود. تقلب علمی برخی پژوهشگران ایرانی طی سال های اخیر اما این اصل را زیر سؤال برده است. مقاله حاضر با هدف شناسایی پیامدهای بروز تقلب علمی پژوهشگران ایرانی در پایگاه های علمی بین المللی با رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوا انجام شده است. داده های پژوهش از طریق مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته با 22 نفر از پژوهشگران برتر، خبرگان و سیاست گذاران پژوهش کشور در سال های 1397 و 1398 به روش نمونه گیری هدفمند و به روش گلوله برفی جمع آوری شد. یافته ها نشان داد که کاهش حمایت اجتماعی از علم، تنزل جایگاه علمی بین المللی ایران و کم رنگ شدن اهمیت آموزش از پیامدهای منفی و تغییر نگرش سیاست گذاران به تخلف پژوهشی، بازبینی نظام پذیرش دانشجو، اصلاح آئین نامه ارتقاء اعضاء هیأت علمی و همچنین آموزش مصادیق تخلف پژوهشی و جایگاه قانونی آن از پیامدهای مورد انتظار افشای این پدیده است. بنابراین محتمل است که با بررسی علل و شرایط زمینه ای و محیطی بروز تقلب علمی و شناسایی راهبردهای اصولی مقابله با آن، بتوان از تقلب علمی که منجر به پیامدهای منفی مورد اشاره می شود پیشگیری کرد.  

پژوهش، مطالعه ای نظام مند و کنترل شده تجربی و انتقادی درباره کشف روابط میان پدیده ها و ارائه ی فرضیه های گوناگون به شمار می رود و در جست وجوی دست یابی به هدف و عملی مشخص است و بر تأمین سعادت و رفاه همگان تأکید می کند. آنچه مسلم است پژوهش ها باید نیازهای علمی و تکنولوژی کشور را برطرف و تولید ثروت کنند اما وقایع و اتفاقات موجود در آموزش عالی ازجمله آثار علمی غیرقابل استناد، کاهش کارایی تحقیق و ... این مفروضات را زیر سؤال برده است. به چه دلایلی کشور ما به زعم برخورداری از امکانات بالقوه در این بخش و نیروهای محقق نتوانسته است درزمینه ی تحقیقات و رفع نیازهای جامعه گام های مؤثری بردارد. پژوهش حاضر، باهدف شناسایی و تبیین علل مؤثر بر بروز کژ کارکردی های پژوهش در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ایران، از نوع کیفی و با رویکرد تحلیل محتوا انجام شد. داده ها از طریق مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته با 22 نفر از پژوهشگران برتر، خبرگان و سیاست گذاران پژوهش کشور در سال 98-1397 به روش نمونه گیری هدفمند جمع آوری شد. یافته ها نشان داد که مشکلات ساختاری موجود، مأموریت گرا نبودن دانشگاه، ضعف ارتباط دانشگاه، صنعت و جامعه، مقاله گرایی، ضعف نظام ارزیابی، افت معیارهای جامعه علمی، نظام نادرست پذیرش دانشجو و جذب هیئت علمی و همچنین ضعف ساختار قانونی ازجمله علل اصلی کژ کارکردی های پژوهش در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ایران است.

دانشگاه عالی ترین نهاد آموزشی است که با هدف تولید و ترویج علم، ارتقای دانش و تربیت نیروی انسانی کارآفرین در زمینه های مختلف به ارائه آموزش عالی و انجام پژوهش می پردازد. رده تشکیلاتی و سقف تعداد معاونت ها و مدیریت های مؤسسات آموزشی مستقل پس از محاسبه امتیازات بر اساس شاخص های و ضرایب ماده “۶” آیین نامه تشکیلات که شامل ” تعداد دانشجویان روزانه”، ” تعداد اعضای هیأت علمی تمام وقت” ، ” تعداد دانشجویان خارجی”،” تعداد مجله علمی پژوهشی” و ” تعداد پردیس،واحد بین الملل، شعبه، دانشکده/پژوهشکده، مجتمع، آموزشکده، گروه و رشته آموزشی/ پژوهشی” می باشد، تعیین می شود. پژوهش حاضر ، با هدف بررسی شاخص های تعیین رده تشکیلاتی در بین۲۰ دانشگاه جامع برتر از نظام رتبه بندی ISC و مقایسه دانشگاه های مذکور از لحاظ شاخص های تشکیلاتی انجام شد. در این تحقیق، بیست دانشگاه جامع وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که رتبه های یک تا بیست را از نظام رتبه بندی ISC به خود اختصاص داده اند، مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج تحلیل نشان داده است در بین چهار گروه پنج عضوی از دانشگاه های برتر که دارای رتبه های یک تا بیست از نظام رتبه بندی ISC هستند، از نظر امتیاز شاخص های تشکیلاتی اختلاف معنادار وجود دارد و این اختلاف مربوط به امتیاز “تعداد دانشجویان روزانه” و امتیاز “تعداد اعضای هیأت علمی تمام وقت” است