فاطمه هرندی

کار شایسته از مفاهیمی است که اخیراً در ادبیات بین‌المللی بازار کار وارد شده و به اعتقاد بسیاری یکی از ابعاد اصلی توسعه پایدار است و موجب کاهش فقر می‌شود. از طرفیILO 1 در سال‌های اخیر، رکن اصلی چارچوب فعالیت‌های خود را بر مبنای کار شایسته قرار داده است و در نظر دارد به جای تمرکز سنتی جمع‌آوری اطلاعات نیروی کار بر اشتغال، بیکاری، و ساعت کار، کشورها را به جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز برای تهیه نماگرهای کار شایسته تشویق نماید. در این مقاله، تعریف کار شایسته به عنوان مفهومی جامع برای سنجش وضعیت اشتغال کشور بیان و ابعاد گوناگون آن تبیین می‌شود؛ سپس نماگرهای آماری پیشنهادی ILO برای اندازه‌گیری کار شایسته توضیح داده می‌شود و در پایان مقادیر تعدادی از نماگرهای کار شایسته کشور که امکان محاسبه آن وجود داشته، ارائه می‌شود. شایان ذکر است که تعاریف و مفاهیم اقلامی که در تعریف نماگرها به آن اشاره شده (اشتغال، بیکاری، اشتغال ناقص و از این قبیل)، منطبق بر آخرین تعاریف و مفاهیم استاندارد ILO (هرندی، 1382) است.

جوانان، در کشورهای با رشد ناکافی اشتغال و میزان قابل توجه بیکاری و اشتغال ناقص، بیش از سایر اقشار صدمه دیده، مایوس و سرخورده می شوند و با احتمال بیشتری در معرض بلاتکلیفی اقتصادی و اجتماعی و آینده نامعلوم قرار می گیرند. هر چند برای بیان وضعیت جوانان در بازار کار و پیش بینی فرصت های شغلی مورد نیاز آنان معمولا به نرخ بیکاری جوانان و به ویژه میزان این نرخ در مقایسه با نرخ بیکاری بزرگسالان توجه می شود اما واقعیت این است که این نماگر تنها می تواند بخشی از نیروی کار بالقوه جوانان را که به دلیل شرایط اقتصادی یا سایر دلایل نتوانسته بالفعل شود،‌ نشان می دهد. بخش دیگری از ذخیره پنهان نیروی کار جوان،‌ جوانان غیرفعالی هستند که علی رغم عدم اشتغال به تحصیل و بعضا حتی علی رغم تمایل یا آمادگی برای انجام کار به منظور کسب درآمد، به دلیل فراهم نبودن شرایط مناسب وارد بازار کار نشده و غیرفعال مانده اند. به این ترتیب بایستی علاوه بر جوانان بیکار، جوانان غیرفعالی که به هر دلیل علی رغم میل خود غیرفعال مانده اند را نیز به عنوان بخش آسیب پذیر جمعیت جوان کشور تلقی نمود و مجموع سهم آن ها در کل جمعیت جوان کشور را به عنوان تقریبی از نیروی کار بالقوه جوانان که بلا استفاده مانده است، تلقی نمود. در این مقاله از نماگر میزان جوانان غیرفعال غیرمحصل استفاده شده است که در ادبیات بین المللی بازار کار تحت عنوان جوانان علاف نامیده می شود و به عنوان تقریبی از بخش غیرفعال جمعیت جوانان آسیب پذیر تلقی می شوند. بخشی از جمعیت جوان کشور که روال طبیعی گذار از تحصیل به کار را طی نکرده اند. با تشریح ویژگی های اجتماعی اقتصادی این زیر گروه از جوانان کشور، تصویری از بخش مغفول مانده و پنهان نیروی کار بالقوه جوانان ارایه می شود. به این منظور اطلاعات فردی و خانواری مربوط به جوانان 15-24 ساله کشور حاصل از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. این مطالعه نشان داد که نزدیک به 30 درصد جوانان کشور علاف هستند به این مفهوم که به تحصیل اشتغال ندارند، کار نمی کنند و به دنبال کار نیز نیستند که نشان دهنده به هدر رفتن بخش قابل ملاحظه ای از بهترین سرمایه های انسانی کشور است