رضا صبح خیز

جرم کلاهبرداری سایبری یکی از مهم ترین جرایم علیه اموال و مالکیت می باشد که در فضای سایبری صورت می گیرد. این فضا با وجود بهره مندی از مزایای فراوان، به دلیل ویژگی هایی مانند امکان تحصیل هویت های گوناگون، گمنامی و سهولت انجام اعمال مختلف، از زمینه لازم برای وقوع بسیاری از جرایم برخوردار می باشد که کلاهبرداری یکی از آنهاست و مسؤلیت فراجا به عنوان متولی برقراری نظم و امنیت در فضای واقعی و مجازی را دوچندان می سازد؛ بر این اساس، مقاله حاضر با هدف تبیین شیوه های موثر در کشف جرم کلاهبرداری سایبری و نحوه جرم یابی آن به نگارش درآمده است. این تحقیق از نظر نوع و هدف، کاربردی و از نظر روش آمیخته است. جامعه آماری در بخش کیفی شامل خبرگان فضای سایبر ، قضات و مراجع قضایی مرتبط و اساتید صاحب نظر در این حوزه به تعداد 100 نفر و در بخش کمی شامل 253 نفر از خبرگان مرتبط با موضوع در هر دو حوزه نظری و تجربی می باشد. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی، مصاحبه نیمه ساختار یافته و در بخش کمی، پرسشنامه محقق ساخته است. روایی مصاحبه و پرسشنامه از نوع روایی محتوایی و پایایی پرسشنامه توسط نرم افزارspss ، 87/. محاسبه گردیده است. طبق نتایج تحقیق، در الگوی جرم یابی کلاهبرداری در فضای سایبر، ابعاد فردی با بار عاملی 823/. در رتبه اول، اجتماعی با ضریب 809/. در رتبه دوم و زیرساختی با بار عاملی 711/. در رتبه سوم قرار دارد. در بررسی روش های مورد استفاده پلیس "استفاده از تله IP برای بدست آوردن اطلاعات فرد" با بار عاملی 863/. در رتبه اول جای دارد. در بررسی شگردها و شیوه های کنونی مجرمین "فیشنگ و فارمینگ صفحه ورود به سایت های تبادلات مالی جهت سرقت اطلاعات" با بار عاملی 842/. در رتبه اول قرار دارد و در بررسی چالش های پلیس فتا "استفاده مجرمین از چندین روش پیچیده جهت اختفای هویت بصورت همزمان" با بار عاملی 869/. در رتبه اول جای گرفته است.  

بیانیه گام دوم انقلاب که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه ۱۳۹۷ منتشر و ابلاغ گردید، سندی نوین و عمیق برای تعیین چشم انداز چهل ساله آینده ایران اسلامی است. یکی از محورهای مهم این سند، محور عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن است که ششمین توصیه از هفت توصیه در بیانیه گام دوم را برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی، شامل می گردد. به دلیل اهمیت یکپارچگی در سیاستگذاری های کلان جمهوری اسلامی برای دستیابی به اهداف این سند، ضروری است که تمام دستگاه های اجرایی، سیاست های خود را بر مبنای این سند بازتعریف نمایند؛ بدین منظور، این پژوهش با ترسیم هدف خود مبنی بر بررسی و احصای نقش ناجا در محور مذکور، به دنبال پاسخ به این سوال است که «دستاوردها و الزامات ناجا در محور عزت ملی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن کدامند؟» و جهت تحقق این امر، در مرحله نخست، با رویکرد کیفی به تحلیل محتوای محور عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن با استفاده از مفاهیم نظری مستخرج از بیانات و سخنرانی های رهبر معظم انقلاب پرداخته شد و گزاره های مرتبط از این بیانات استخراج گردید و در مرحله دوم، با رویکرد کمی و روش اکتشافی با طراحی پرسش نامه و ارتباط سنجی بین ابعاد و مولفه های تحقیق با کاربست شیوه جمع آوری اطلاعات از طریق توزیع پرسش نامه بین 91 نفر از نخبگان حوزه نظم و امنیت، به تبیین روابط بین گزاره های مستخرج در نیروی انتظامی در سه دوره زمانی گذشته، حال و آینده حول این محور پرداخته شد و درنهایت، دستاوردها و الزامات حاصل در این محور از طریق ناجا معرفی گردید.

امروزه، استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و بستر فضای سایبری در بسیاری از ابعاد زندگی بشر سایه افکنده است؛ به طوری که روابط افراد در این بستر منجر به شکل گیری عنوان "جوامع سایبری" گردیده است. بعد امنیت و نظم عمومی مهم ترین رکن در پایداری هر جامعه است؛ جوامع سایبری نیز از این امر مستثنی نبوده و به دنبال ترسیم سیاست جنایی خود برای تضمین امنیت جانی، مالی و حیثیتی شهروندان و نیز تأمین امنیت نهادهای عمومی در بستر فضای سایبری هستند. در ایران نیز با توجه ضریب بالای نفوذ اینترنت و حجم وسیع کاربران، ترسیم سیاست جنایی برای مدیریت و پایش ناهنجاری های سایبری از اهمیت و اولویت به سزایی برخوردار است؛ بر این اساس، در این مقوله، با بررسی اسناد و مدارک و مطالعه کتابخانه ای، روندها و رویکردهای سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران در فضای سایبری تبیین گردیده و درنتیجه، الگوی مفهومی از سیاست نسبی جنایی مرتبط با فضای سایبری برای اقدامات علمی و عملی توسعه ای ارائه شده است. 

یکی از مهم ترین مسائل و دغدغه های جوامع بشری، ایجاد و توسعه امنیت، برقراری نظم و تأمین آسایش عمومی جامعه می باشد؛ از این حیث، جوامع سایبری امروزی نیز از این امر مستثنی نبوده و نهادهای مربوط به دنبال ارائه راهبردهایی برای رسیدن به این هدف مهم هستند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف کلی ارائه الگوی راهبردی مبارزه با جرایم سایبری در ایران و همچنین، شناسایی، تبیین و تدوین مفاهیم، ابعاد، مولفه ها و شاخص های مطلوب مبارزه با جرایم سایبری در ایران انجام گردیده است. تحقیق حاضر، از نظر هدف، از نوع بنیادی بوده و روش تولید و تحلیل داده ها، ترکیبی از روش های کیفی و کمی است؛ به طوری که در مرحله کیفی، با مطالعه اسناد و منابع کتابخانه ای پیرامون سیاست جنایی، فضای سایبری، جرایم سایبری و جرم انگاری و پاسخ ها به این نوع جرایم در سطح داخلی و بین المللی، چارچوب مفهومی تحقیق شکل گرفته و در ادامه این مرحله، با نمونه گیری هدفمند از طریق به کارگیری فن گلوله برفی، خبرگانی از جامعه علمی و تجربی فضای سایبری به تعداد 30 نفر شناسایی و انتخاب شده اند. برای مصاحبه با این افراد، از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته و برای تولید داده های نهایی، از کد گذاری باز و محوری استفاده گردید. به منظور سنجش یافته ها، اولویت بندی و اعتبارسنجی، از نظرات تعداد 60 نفر از نخبگان و متخصصان جرایم سایبری به عنوان حجم نمونه با به کارگیری ابزار پرسش نامه در بخش کمی استفاده شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که الگوی راهبردی مبارزه با جرایم سایبری در ایران چه می تواند باشد و نیز ابعاد، مولفه ها و معرف های آن کدامند.