پرویز اذکایی

ادب فارسی که بر دو سبک خراسانی (شرقی) و عراقی (غربی) یا جبالی منقسم است، اشکال یا انواع آنها صبغه اقلیمی دارد، که از جمله طرز یا شیوه «مناظره» متعلق به ادب مادستانی یا غربی است. منظومه پهلوی اشکانی درخت آسوریک که یک مناظره ادبی است، خود متاثر از شیوه ها یا طرز و سبک «مناظره» های ادبی سومری باستان و بابلی است؛ قومی که از نواحی شمالی ایران زمین به جنوب میانرودان (عراق کنونی) کوچیدند، و تمدن پر آوازه سومری یا بابلی قدیم را پدید آوردند. بیش از هفت منظومه، هم به طرز مناظره های حکمی – ادبی از زبان سومری بر جای مانده است، و چنین سنت ادبی بعدها نیز در متون اکدی و بابلی جدید و آشوری ادامه یافت، چنان که هم از مجاری مزبور به ادب پهلوی و از این طریق هم به ادب عربی و فارسی رسید، که از جمله اولین مناظرات در زبان عربی می توان شماری از آثار جاحظ بصری (سده سوم) و در فارسی هم منظومه های اسدی طوسی (سده پنجم) را یاد کرد.